گزیده‌ای از امیرخسرو دهلوی

ابر می بارد و من می شوم از یار جدا     چون کنم دل به چنین روز ز دلدار جدا

ابر و باران و من و یار ستاده به وداع      من جدا گریه کنان، ابر جدا، یار جدا

سبزه نوخیز و هوا خرم و بستان سرسبز      بلبل روی سیه مانده ز گلزار جدا

ای مرا در ته هر موی به زلفت بندی          چه کنی بند ز بندم همه یکبار جدا

دیده از بهر تو خونبار شد، ای مردم چشم             مردمی کن، مشو از دیده خونبار جدا

نعمت دیده نخواهم که بماند پس از این         مانده چون دیده ازان نعمت دیدار جدا

دیده صد رخنه شد از بهر تو، خاکی ز رهت            زود برگیر و بکن رخنه دیوار جدا

می دهم جان مرو از من، وگرت باور نیست            پیش ازان خواهی، بستان و نگهدار جدا

حسن تو دیر نپاید چو ز خسرو رفتی               گل بسی دیر نماند چو شد از خار جدا

ای چهرهٔ زیبای تو، رشک بتان آتشی       هر چند وصفت می‌کنم، در حُسن از آن زیباتری

هرگز نیاید در نظر، نقشی ز رویت خوبتر         شمسی ندانم یا قمر، حوری ندانم یا پری؟

تو از پری چابک تری، وز برگ گل نازک تری         وز هرچه گویم بهتری، حقا عجائب دلبری

من تو شدم، تو من شدی، من تن شدم، تو جان شدی       تاکس نگوید بعد از این، من دیگرم، تو دیگری

آفاق را گردیده‌ام، مهر بتان ورزیده‌ام       بسیار خوبان دیده‌ام، اما تو چیز دیگری

ای راحت و آرام جان، با قدی چون سرو روان         زینسان مرو دامنکشان، کارام جانم می‌بری

عزم تماشا کرده‌ای، آهنگ صحرا کرده‌ای…جان ودل ما برده‌ای، اینست رسم دلبری؟

عالم همه یغمای تو، خلقی همه شیدای تو…آن نرگس رعنای تو، آورده کیش کافری

پیمان غریبست و گدا، افتاده در شهر شما…باشد که از بهر خدا، سوی غریبان بنگری

امیرخسرو دهلوی

 

یقین شد کان وفا و مهربانی    فریبی بود بهر من زیانی

و گر نه بر کس این تهمت توان بست    که خودمی نوشی و خوانی مرا مست

خود از پیمان من بیرون نهی گام   مرا بر عکس بی پیمان نهی نام

کنی خود با هم آغوش دگر خواب    دهی گوش من بی خواب را تاب

به پیران سر به کوی عاشقی رندانه خواهم شد    به سودای پری رویی ز سر دیوانه خواهم شد

چنین کاندر زبان خلقی گرفتندم به بیهوده     به شهر و کو به بدنامی دگر افسانه خواهم شد

برو، ناصح، چه نرسانی مرا از طعنه مردم؟      صلاح از من چه می جویی که در می خانه خواهم شد

به خاک پای او پیمان ببستم با سگ کویش        رود گر سر درین پیمان ازین پیمانه خواهم شد

به دام زلفش افتادم ز دست خال و خط او       چو من مرغی چه دانستم که صید دانه خواهم شد

به شهر امروز آن دلبر چو شد شهره به دلجویی       به عشقش داده دین و دل کنون مستانه خواهم شد

به رسوایی و قلاشی چو خسرو آشنا گشتم       ز عقل و مصلحت آخر به کل بیگانه خواهم شد

امیرخسرو دهلوی

 

شب کان مه من بر دلم از غصه پیکان بشکند   از چشم طوفان بار من، از گریه طوفان بشکند

هر لحظه زد غم حاصلم در خاک و در خون منزلم   آن روزنی کاندر دلم از غمزه پیکان بشکند

گر عاشقان را از ستم بشکست، او را عیب نیست   امیدوارم کان صنم ما را بدینسان بشکند

با آنکه زو دلخسته ام خود را بر او بر بسته ام    چون عهد او را بشکسته ام خواهم که پیمان بشکند

زان سنگ جان ممتحن مسکین دل بی سنگ من   آن شوخ را از سنگ محن جز جوهر جان بشکند

خسرو به جست جوی او، آید همیشه سوی او    پایش اگر در کوی او دست رقیبان بشکند

امیرخسرو دهلوی

ای ترا در زیر هر لب شکرستانی دگر   جز لبت ما را نمک ندهد نمکدانی دگر

من غم دل گویم و تو همچنان مشغول ناز   تو به شهری دیگر و من در بیابانی دگر

من به تو حیران، تو می گویی که پیمان تازه کن   بار اول عمر و آنگه عهد و پیمانی دگر

وه که چندان جان محنت کش مرا سوزی، بسوز   خانه خالی کن که آدم باز مهمانی دگر

من در ین سودا ز جان خویشتن سیر آمدم   آنکه زو سیری نیاید هست او جانی دگر

زان لب چون آب حیوان کشته شد شهری تمام    ای خضر، بنما، اگر هست آب حیوانی دگر

بر دل من غارت کافر میارید، ای بتان   زانکه بود این کافرستان را مسلمانی دگر

هر چه ممکن بود کردم چاره و درمان خویش    بعد ازین جز جان سپردن نیست درمانی دگر

با چنین خونابه دست از چشمها، خسرو، بشوی   زانکه این خانه نیارد تاب بارانی دگر

امیرخسرو دهلوی

ز من برشکستی به یکبارگی    در وصل بستی به یکبارگی

درافتاده بودی به دامم، چه سود؟     که از دام جستی به یکبارگی

بیا کز جدایی بر انداختم    همه ملک هستی به یکبارگی

مگر در دلت مهربانی نماند!    که پیمان شکستی به یکبارگی

برفتی و با بدسگالان من   به عشرت نشستی به یکبارگی

چه می خورده ای، خسروا، که دگر؟   ز اندوه رستی به یکبارگی

امیرخسرو دهلوی

دل من خون شد و جانان نداند    وگر گوییم قدر آن نداند

مسلمانان، کرا گویم غم عشق؟    که کس کار مرا سامان نداند

مسیحا مرده داند زنده کردن   ولی درد مرا درمان نداند

چه سود این رنج دیدن چون منی را؟   که اندوه من این نادان نداند

دل دیوانه خودکام دارم    که فرمان مرا فرمان نداند

کسی کاشفته او گشت، زنهار    که کار عیش را سامان نداند

مسلمان نیست او در مذهب ما    که کفر عاشقان ایمان نداند

نباشد عشقبازان را سر عقل        که درد عاشقی چندان نداند

یکی سرو روان همسایه ماست     که رفتن جز میان جان نداند

گهی باشد که در مستی لبش را       ببوسم کاین خبر دندان نداند

تو چشم و غمزه را کشتن میاموز        که کس این شیوه به زیشان نداند

خیالت بین به چشمم تا نگویی       که گل رستن به شورستان نداند

نگارینا، دل سنگیت هرگز     حق آزرده هجران نداند

نداند رفت خسرو جز به کویت      که بلبل جز ره بستان نداند

امیرخسرو دهلوی

دل ز تن بردی و در جانی هنوز           دردها دادی و درمانی هنوز

آشکارا سینه‌ام بشکافتی              همچنان در سینه پنهانی هنوز

ملک دل کردی خراب از تیغ ناز            واندرین ویرانه سلطانی هنوز

هر دو عالم، قیمت خود گفته‌ای          نرخ بالا کن که ارزانی هنوز

ما ز گریه چون نمک بگداختیم          تو ز خنده شکرستانی هنوز

جان ز بند کالبد آزاد گشت                دل به گیسوی تو زندانی هنوز

پیری و شاهدپرستی هم خوشست!           خسروا تا کی پریشانی هنوز؟

امیرخسرو دهلوی

جان ز هجرت چیست، زار افتاده ای          دل ز عشقت بی­قرار افتاده ای

من کیم، زاری حزینی بیدلی          غم­خوری بی غم­گسار افتاده ای

دردمندی مستمندی خسته­ای         کارزار کار زار افتاده ای

خاکی بی آبرویی در هوا        آتشین آهی ز کار افتاده ای

دردنوشی، جانفروشی در خروش        بیکسی بی کار و بار افتاده ای

جان غریبی، بی نصیبی از حبیب        دور از یار و دیار افتاده ای

مبتلایی بینوایی در بلا           جان نثار دل فگار افتاده ای

بلبلی با غلغلی بی روی گل           وز میانه بر کنار افتاده ای

پای در گل، دست بر دل، سر به پیش          رفته عزت، سخت خوار افتاده ای

بیدلی بی دلبری بی مونسی         بی زر و بی زور و زار افتاده ای

خسته فرهادی، شکسته وامقی           خسروی بی خواستگار افتاده ای

امیرخسرو دهلوی

دزدانه در آمد از درم دوش     افگنده کمند زلف بردوش

برخاستم و فتادم از پای       چون او بنشست رفتم از هوش

آن نرگس نیم مست جادوش         آهو بره‌ای به خواب خرگوش

هر کس که ببیندت به یک روز        ملک دو جهان کند فراموش

بی روی تو نوش می شود نیش         و ز دست تو نیش می‌شود نوش

یک حلقه به گوش خسرو انداز          کوبندهٔ تست و حلقه در گوش

امیرخسرو دهلوی

ای زلف تو دام دل دانا و خردمند                           دشوار جهد دل که در افتاد درین بند

اندر دل من بود نهالی ز صبوری                                 بادی بوزید از تو و از بیخ برافگند

بودیم خردمند، که زد عشق تو بر ما                             دیوانگی آورد و نماندیم خردمند

شیرینست دروغ تو، ز هم ارچه زنی لاغ               حلوا نتوان خورد ازینسان که تو سوگند

ای باد، بجنبان سر آن زلف و ببخشای                   بر حال پریشان پریشان شده ای چند

در آرزوی یک سخن تلخ بمردم                            روزی نشد از دولت آن لعل شکر خند

اصحاب هوس چاشنی عشق، چه دانند؟                  لذت ندهد تشنه می را شکر و قند

بگذار که بیرون رود از پرده دل راز                       کاین پرده نمانده ست کنون قابل پیوند

هرگز نرود نقش رخت از دل خسرو                         زان گونه که از ران سگان داغ خداوند

لاغ=بازی؛ شوخی؛ مسخرگی؛مکر؛ فریب.

عمری در آرزوی تو رفتست و می‌رود        صبرم به جستجوی تو رفته است و می‌رود

رفتی و بوی زلف تو ماند و هزار دل                 دنبال تو به بوی تو رفتست و می‌رود

ای بوده در قفای تو دایم دعای من      بیگانگی مکن که شدی آشنای من

دست از جفا بدار و گرنه دعا کنم         تا دادمن ز تو بستاند خدای من

گر من دعاکنم به سحرگاه وای تو           گر دست من نگیری صد بار وای من

تو از برای عشقی وعشق از برای تو      من از برای دردم و درد از برای من

گفتم چگونه می کشی و زنده می‌کنی         از یک جواب کشت و جواب دگر نداد

ای دیده آب خویش نگهدار بعد ازین        کاتش بده رسید و به خرمن نایستاد

گویند منگرش مگر از فتنه جان بری           بسیار خواستم که دل من نایستاد

جهان بی عشق سامانی ندارد           فلک بی میل دورانی ندارد

نه مردم شد کسی کز عشق پاکست      که مردم عشق و باقی آب و خاکست

چراغ جمله عالم عقل و دینست       تو عاشق شو که به ز آن جمله اینست

اگر چه عاشقی خود بت پرستیست     همه مستی شمر چون ترک هستیست

به عشق ار بت پرستی دینت پاکست          وگر طاعت کنی بی عشق خاکست

نئی کم زان زن هندو در نیکوی          که خود را زنده سوزد بر سر شوی

تو کز عشق حقیقی لافی ای دوست           خراش سوزنی بنمای در پوست

تو کز بانگ سگی از دین شوی فرد          نداری شرم از این ایمان بی درد

چو قمری را دهی بی جفت پرواز          ز بستان در قفس رغبت کند باز

کبوتر در هوای یار چالاک        فرو افتد ز ابر تیره بر خاک

ترا گر پای در سنگی براید           چو بی‌دردی ز دردت جان براید

فدای عشق شو گر خود مجازیست         که دولت را درو پوشیده رازیست

حقیقت در مجاز اینک پدید است           که فتح آن خزینه زین کلید است

کرم را شکر گوی زندگی باش         نمک را حق گذار بندگی باش

درت را قفل بر درویش کن سست         توانگر خود نه محتاج در تست

دهان مفلسان شیرین کن از قند           که بر حلوا کند منعم شکر خند

چو پیلان باش پیشانی گشاده         نه چون موران گره در سینه داده

کسی کز وام شیرین شد شمارش        همیشه تلخ باشد روزگارش

چو گردد ابر دولت بر تو در بار         فروتن باش همچون شاخ پر بار

به هستی به که خدمتگار باشی           که خود در نیستی ناچار باشی

تواضع کن ولیکن با کم از خویش         که با بیش از خودی لابد کنی بیش

بهر کاری که باشد تا توانی        خدا را یاد کن دیگر تو دانی