رانک و می

اتو رانک و رولو می

Otto Rank, 1884 –1939
Rollo May, 1909 –1994

این دو روان‌شناس شهیر، به همراه افرادی چون اریک فروم، ویکتور فرانکل، و ایروین یالوم متخصص درمان وجودی هستند.

روان‌شناسیِ هستی‌گرایانه و درمانِ وجودی چیست؟

Existential Psychotherapy

• درمان وجودی و یا روان‌درمانی اگزیستانسیال، نوعی روش فلسفی بر درمان است که بر این باور عمل می‌کند که کشمکش درونی Inner Conflict در درون یک فرد ناشی از مواجهه Confrontation اشخاص با مفروضات مسلمی از هستی Existence است. این مفروضات Givens، همان‌گونه که توسط اروین یالوم Irvin D. Yalom اشاره شده، عبارت‌اند از:
i. غیرقابل اجتناب بودن مرگ، The Inevitability of Death
ii. آزادی و مسئولیت همراه با آن، Freedom and its Attendant Responsibility
iii. انزوای وجودی (که اشاره به پدیدارشناسی دارد)، Existential Isolation
iv. بی‌معنایی (در مفهوم اگزیستانسیالیسمی). Meaninglessness. بی‌معنایی یعنی چیزی بدون معنا هنوز کشف نشده، و همه چیز در همه حالات معنا دارند، حتی در شدیدترین زجرها.

o این چهار مفروض، که همچنین به عنوان دلواپسی‌های غائی Ultimate Concerns نیز به آن‌ها اشاره شده، بدنهٔ «درمان وجودی» را تشکیل داده و چارچوبی را در فهم مشکل مراجع برای درمانگر و در راستای بسط یک رویه درمانی ایجاد می‌کنند. در مکتب بریتانیایی درمان وجودی، این چهار مسلمات به عنوان تنش‌ها و تناقضات قابل پیش‌بینی Predictable Tensions and Paradoxes از چهار بعد وجود انسان Human Existence، یعنی در عرصه‌های Realms:
i. فیزیکی، Physical
ii. اجتماعی، Social
iii. شخصی، Personal
iv. معنوی، Spiritual در نظر گرفته شده است.

• درمان وجودی که با نام‌های روان‌شناسی و روان‌درمانی اگزیستانسیال و یا هستی‌گرایانه نیز شناخته می‌شود، رویکردی پویا یا پویه‌نگر است و بر دلواپسی‌هایی تمرکز می‌کند که در هستی انسان ریشه دارند. روان‌پویه‌شناسی هر فرد شامل نیروها، انگیزه‌ها و ترس‌های ناخودآگاه و خودآگاهی است که در درونش به کنش مشغول‌اند. روان‌درمانی‌های پویه‌نگر، درمان‌هایی بر اساس مدلی پویای از کارکرد روانی هستند. اکتشاف عمیق از چشم‌انداز درمانگر اگزیستانسیال، روبیدن و کنار زدن دلواپسی‌های روزمره و تفکر عمیق فرد دربارهٔ موقعیت است.

• اروین د. یالوم از پایه‌گذاران این روش است و کتابی نیز با همین نام نوشته‌است. این کتاب در سال ۱۹۸۰ چاپ شده است و در سال ۱۳۹۰ به فارسی برگردانده شده است. یالوم پس از نوشتن این کتاب و برای بسط نظریهٔ اگزیستانسیال خود آثاری همچون «و چون نیچه گریست» و «مامان و معنای زندگی» را نوشت.

• اصطلاح معاصر وجودگرایی، اغلب با فیلسوفانی نظیر سارتر Jean-Paul Sartre و مارسل Gabriel Marcel ارتباط دارد که این فلسفه را در دهه ۱۹۴۰ایجاد کردند. درمانگران وجودی، از فعالیت فیلسوفانی چون هایدگر Martin Heidegger ، هوسرل Edmund Husserl ، لویناس Emmanuel Levinas و بوبر Martin Buber تأثیر پذیرفته‌اند. فیلسوفان اصلی روان درمانی وجودی دو فیلسوف نابغه قرن نوزدهم یعنی کی‌یرکگور Søren Kierkegaard و نیچه Friedrich Nietzsche هستند که به انسانیت زدایی مکانیکی افراد در دنیای پیشرفته واکنش نشان دادند و تأثیرات آنها را می‌توان در بین روان‌شناسان معروف سراسر دوره‌ها مشاهده کرد.

Left to right, seated: Sigmund Freud, Sándor Ferenczi, and Hanns Sachs. Standing; Otto Rank, Karl Abraham, Max Eitingon, and Ernest Jones. Photo 1922

o روان‌پزشک سوئیسی بینزوانگر (۱۹۶۶ ـ ۱۸۸۱) Ludwig Binswanger اولین پزشکی بود که روان درمانی را با وجودگرایی ترکیب نمود. این کار قسمتی از جهت گیری روان درمانی وجودی گسترده‌تری بود که در اروپای مرکزی در پاسخ به نارضایتی از چارچوب‌های نظری روانپزشکی و روان تحلیلگری به وجود آمد.
o در سال ۱۹۸۸، انجمن تحلیل وجودی در بریتانیا دایر گردید که مجله تحلیل وجودی را منتشر کرد.
o روان‌درمانی وجودی در سال ۱۹۵۶ با انتشار کتاب وجود Existence ، بعدی جدید در روان‌پزشکی و روان‌شناسی اثر رولو می، به ایالات متحده معرفی شد.
o اریک فروم یکی از بانیان مؤسسه ویلیام الونسون وایت، کتاب‌های زیادی نوشت که موضوعات وجودی را مورد بررسی قرار می‌داد. وی در کتاب گریز از آزادی بر روی گرایش انسان به سر سپردن به قدرت به عنوان روشی برای دفاع علیه ترسهای وجودیِ ناشی از انتخاب آزاد، تمرکز کرد. همچنین در کتاب هنر عشق ورزیدن موضوعاتی را درباره تنهایی وجودی مطرح کرد.

o ویکتور فرانکل کتاب انسان در جستجوی معنا را نوشت که رویکردی به معنادرمانی را ترویج می‌کند و در آن بر اراده، آزادی، معنا و مسئولیت پذیری تأکید می‌شود.
o اولین کتاب جامع در روان درمانی وجودی در سال ۱۹۸۰ تحت عنوان روان درمانی وجودی توسط ایروین یالوم نوشته شد. در این کتاب و کتاب‌های بعدی، یالوم تلاش کرد تا آنچه را یک درمانگر وجودی می‌بایست در جلسات درمانی انجام دهد، با شرح و تفصیل بیان کند. همچنین یالوم در کتاب خیره به خورشید، غلبه بر ترس از مرگ بر روی تجربه و درمان سطوح بالای اضطرابِ مرگ تمرکز می‌کند.

• دیدگاه اگزیستانسیال بر تعارض اساسی متفاوتی تاکید دارد: نه تعارض با غرایز سرکوب شده و نه تعارض با بالغین مهم درونی شده، بلکه تعارضی حاصل رویارویی فرد با مسلمات هستی. منظور از مسلمات هستی، دلواپسی‌های غایی مُسَلَم است، ویژگی‌های درونی قطعی و مسلمی که بخش گریز ناپذیری از هستی انسان در جهان آفرینش هستند. اگر عمیقاً به «موقعیت مان» هستی مان، مرزهایمان و امکاناتمان در جهان بیندیشیم، اگر به خاکی قدم بگذاریم که شالودهٔ تمامی زمین هاست و همه چیز بر پایهٔ آن بنا شده، قطعاً با مسلمات هستی روبرو می‌شویم.

• دلواپسی‌های غایی: بیش تر الگوهای موجود در ناهنجاری‌های روانی، بر این فرض بنیان نهاده شده که ناهنجاری روانی، حاصل به کارگیری شیوه‌ای ناکارآمد و ناموزون در مقابله با اضطراب است. الگوی اگزیستانسیال و اساس روان‌درمانی وجودی فرض را بر این می‌گذارد که اضطراب برخاسته از رویارویی فرد با دلواپسی‌های غایی هستی است. این دلواپسی‌ها به چهار مقوله عمده تقسیم می‌شود: مرگ، آزادی، تنهایی، پوچی. هرکدام از این عناوین تارهایی از یک ریسمان بهم آویخته‌اند که مدل یک پارچهٔ اگزیستانسیال را بوجود می‌آورند.

اتو رانک (اُتو رَنک)

• اتو رانک نویسنده و روانکاو اهل اتریش بود. او با نام اتو روزنفلد Rosenfeld در وین زاده شد و به مدت ۲۰ سال یکی از نزدیکترین همکاران زیگموند فروید و سردبیر دو مجلهٔ مهم تحلیلی، مدیرعامل چاپخانهٔ چاپ و نشر آثار فروید و نظریه‌پردازی خلاق و درمانگر و نویسندهٔ پُرکاری در زمینهٔ روانکاوی بود. وی روان تحلیلگر یا روان کاو آمریکایی و اتریشی تبار بود که در سال ۱۸۸۴ پای به جهان نهاد و در سال ۱۹۳۹ نیز چشم از جهان فروبست . اکنون انجمنی به نام «انجمن اتو رانک» به افتخار او در آمریکا وجود دارد و مجله ای به نام «انجمن اتو رانک» منتشر می شود.

o در سال ۱۹۲۶ میلادی اتو رانک وین را به مقصد پاریس ترک کرد و ۱۴ سال عمر پایانی خود را به عنوان استاد دانشگاه، نویسنده و روان‌درمانگر در فرانسه و ایالات متحده آمریکا سپری کرد. اتو رنک، دست پرورده، همکار و منتقد زیگموند فروید تاثیر بسزایی در روانشناسی امریکا داشته است. رنک از سال ۱۹۰۶ دبیر انجمن روانکاوری وین و به مدت ۱۸ سال نزدیکترین همکار فروید و یک نویسنده روانکاو پرکار و با نفوذ بود. حوزه فعالیت او هنر، موسیقی، ادبیات، مردم شناسی، تاریخ، علوم و فلسفه را نیز شامل می شود. او بواسطه آلفرد آدلر با فروید کسی که او را به دانشگاه وین فرستاد، ملاقات کرد. در سال ۱۹۱۲ دکترای خود را گرفت. تا آن زمان رنک کتابهایی در زمینه های هنر، اسطوره، زنای با محارم و افسانه های لوهنگرین انتشار داده بود. بعد از جنگ جهانی اول او آموزش در موسسه روانکاوی وین را مدیریت کرد.

o درسال ۱۹۲۴ از انجمن روانکاوی، دکترای افتخاری دریافت کرد.  اما همکاری او با شاندور فرنتزی Sándor Ferenczi در رابطه با فن روان درمانی فعال تر و کتاب بحث برانگیز او تحت عنوان «ضربه تولد » The Trauma of Birth  باعث انتقاد فرویدی های محافظه کار شد.

o رنک روان درمانی مساوات طلبانه تری را متمرکز بر اینجا و اکنون Here-and-Now ، روابط واقعی Object-Relational ، ذهن خودآگاه Conscious Mind و اراده Will در مقابل موارد تاریخ گذشته از قبیل انتقال، روند ناخودآگاهی و خواست توسعه داد. امروزه ایده او در رابطه با مادر و فرزند و روان درمانی میان فردی (بین افراد) جریان روز است، اما در سال ۱۹۲۶ باعث گسست نهایی او از فروید شد. او در سال ۱۹۳۵ به نیویورک نقل مکان و در آن جا بطور گسترده ای سخنرانی و تدریس و روانکاوی کرد. همسر اول او بیه تا، به عنوان یک روانکاو غیرحرفه ای متخصص کودکان، در بوستون فعالیت می کرد، جاییکه در سال ۱۹۶۷ در گذشت.
o نوشته های پسا فرویدی رنک شامل:
i. روانشناسی و روح (۱۹۳۰)، Psychology and the Soul
ii. هنر و هنرمند (۱۹۳۲)، Art and Artist
iii. آموزش مدرن (۱۹۳۲)، Modern Education
iv. اراده درمانی (۱۹۳۰) Will Therapy
v. حقیقت و واقعیت (۱۹۲۹) Truth and Reality
vi. ماورای روانشناسی (۱۹۴۱) Beyond Psychology می شود.

o وی در ۱۹۳۹ از همسر اول خود جدا شد و با برنامه ای برای تبعیت و نقل مکان به کالیفرنیا دوباره ازدواج کرد. او عاشق کشور جدید خود و مارک توین Mark Twain نویسنده مورد علاقه وی بود، کسی که نام مستعار «هاک» را از او گرفت. اتو رنک در واکنشی به سولفونامید در سن ۵۵ سالگی یک ماه بعد از فروید درگذشت.

رولو می

o رولو می در ۲۱ آوریل ۱۹۰۹ در اِیدا، اوهایو Ada, Ohio متولد شد، اما بیشتر کودکی خود را در در میشیگان سپری کرد. مِی لیسانس خود در هنرهای زیبا را در سال ۱۹۳۰ دریافت کرد، و بعد از آن، به عنوان یک نقاش و معلم دوره گرد، به دور اروپا سفر کرد. در این مدت، به یکی از کلاسهای تابستانی آلفرد آدلر رفت. او آدلر را دوست داشت اما نظریه اش را به نوعی، بیش از حد ساده انگارانه می‌دانست. مِی به آمریکا برگشت تا در ۱۹۳۹ از Union Theological Seminary در نیویورک، مدرک الهیات بگیرد.  در آنجا بود که با مکتب اگزیستانسیالسم آشنا شد.  اما بعداً به روان شناسی علاقه‌مند شد و در انستیتویی به یادگیری روانکاوی مشغول شد. در آنجا بود که با فروم و سالیوان آشنا شد و تحت تاثیر آنها قرار گرفت. مِی مطب خصوصی خود را در ۱۹۴۶ دایر کرد، و اولین مدرک دکتری در روان شناسی بالینی clinical psychology در دانشگاه کلمبیا Teachers College, Columbia University را دریافت کرد.

o مِی در ۳۸ سالگی به بیماری سل مبتلا شد، و جنگ او با این بیماری، به نقطهٔ عطفی در زندگی وی تبدیل شد. در آن زمان، پزشکی زیاد پیشرفت نکرده بود و بنابراین، رولو می‌ساعت به ساعت و روز به روز، در یک بیمارستان در نیویورک، منتظر اعلام این موضوع بود که آیا به سلامت بازخواهد گشت، معلول خواهد شد، یا خواهد مرد. مِی مقدار زیادی از وقت خود را به مطالعه پرداخت، و یک کشف شگفت انگیز کرد: اضطراب عمیق خودش، در مقایسه با سازه‌ای مکانیکی و متافیزیکی به نام “لیبیدو”، ارتباط بیشتری با “نبود” (مرگ، عدم وجود) داشت.  مِی از بیماری خود جان سالم به در برد، اما رویکرد روان کاوی وی، از بین رفت.  مابقی عمر مِی به رویکرد اگزیستانسیال به شخصیت، اختصاص داده شد.

o آثار مِی شامل چند کتاب، از جمله کتاب “عشق و اراده” Love and Will ، و تعداد زیادی مقاله‌است. رولو مِی در اکتبر ۱۹۹۴، به علت ایست قلبی در کالیفرنیا، درگذشت.
o رولو می ۵ نوع عشق را در سنت غرب مشخص کرد:
i. میل جنسی، Libido
ii. اروس، Eros
iii. فیلیا، Philia
iv. مهرورزی Agape
v. شیدایی Manic

o میل جنسی نوعی کارکرد زیستی است که می توان آن را از طریق آمیزش جنسی یا روش های دیگر آزاد کردن تنش جنسی ارضا کرد. گرچه میل جنسی در جوامع مدرن غربی بی ارزش شده است، اما هنوز نیروی تولید مثل است، سایقی که به نژاد تداوم می بخشد و منبع شدیدترین لذت و فراگیرترین اضطراب انسان است. می معتقد بود که در دوران باستان، میل جنسی درست مثل خوردن و خوابیدن مسلم انگاشته می شد. در عصر نوین، میل جنسی مشکل ساز شده است.

اولاً، در دوره‌ی ویکتوریایی، جوامع غربی عموماً احساس‌های جنسی را انکار می‌کردند، و میل جنسی در مصاحبت با فرهنگ و با نزاکت موضوع گفتگو نبود. بعداً، در دهه‌ی ۱۹۲۰، افراد علیه این بازداری جنسی واکنش نشان دادند؛ میل جنسی ناگهان علنی شد و بیش تر جوامع غربی به آن دلمشغول شدند. می خاطر نشان ساخت که جامعه از دوره‌ای که میل جنسی آکنده از گناه و اضطراب بود به سمت دوره ای پیش رفت که گناه و اضطرابی به همراه ندارد. میل جنسی نیازی فیزیولوژیکی است که از طریق آزاد شدن تنش ارضا می شود. میل جنسی تحریک کردن اندام هاست. میل جنسی میل به تجربه کردن لذت است.

o اروس میل روانی است که از طریق پیوند با دوام با فردی عزیز آفریده می شود. اروس عشق ورزیدن است؛ اروس میل به برقراری وحدت با دوام است؛ رهایی میل جنسی، براساس فیلیا قرار دارد، یعنی، دوستی صمیمانه‌ غیرجنسی بین دو نفر. فیلیا را نمی توان به عجله واداشت، بلکه رشد کردن و پرورش یافتن آن به زمان نیاز دارد. پرورش عشق تدریجی بین خواهر و برادرها یا بین دوستان همیشگی نمونه‌ای از فیلیاست. فیلیا به جز پذیرفتن فردی که برای ما عزیز است، بودن با او، و خوشحال کردن او، ما را به چیز دیگری ملزم نمی‌کند. فیلیا، دوستی در ساده ترین حالت است.

o همانگونه که اروس به فیلیا وابسته است، فیلیا نیز به مهرورزی نیاز دارد. می مهرورزی را به این صورت تعریف کرد: محترم شمردن دیگری، علاقه به رفاه او بدون هرگونه نفعی که بتوان از آن به دست آورد؛ عشق بی طرفانه، مانند عشق خدا به انسان. مهرورزی عشق نوعدوستانه است. این نوعی عشق معنوی است که به رفتارها یا ویژگی های طرف مقابل وابسته نیست، بلکه نامشروط است.

o شیدایی تکانشی است، عشق هیجانی است. همراه با احساسات بسیار داغ و سرد با هم است. رابطه ای انتقالی بین در حال رشد بودن و کمال، بین تلخی و زشتی.

منابع:
ویکیپدیا
مهشید تاج

روان‌نژندی، عشق، س.. و مرگ

روان‌نژند، یعنی روان‌آزرده. افسرده، پژمان، پژمرده، حُزین، غمگین، غمین، ملول، خشمناک، غضبناک، Gloomy ،Sad، عصبی، Neurosis ،Psychoneurosis ،Neurotic

لسلی فاربر Leslie Hillel Farber در مطالعه‌اش بر روی اراده در کتاب ۱۹۶۶ بنام  The Ways of the Will، تاکید می‌کند که ناهنجاری اصلی روزگار ما در همین ناکامی اراده نهفته است و عصر ما را باید عصر اراده بیمار نامید. روان‌نژندان و افراد دارای اختلال شخصیت، با این ویژگی شناخته می‌شوند که دفاع‌های معمول فرهنگی برای‌شان کارساز نیست. روان‌نژند نمی‌تواند صرفاً با به‌کارگیری ساختارهای هنجار فرهنگی مثل اشتغال، تحصیل و مذهب، ناکامی زندگی را حل کند.

دنیایی که به دست نقاشان ،نمایشنامه‌نویسان، و سایر هنرمندان ترسیم می‌گردد، دنیایی منزوی و اسکیزوئید Schizoid است. دنیایی که در بحبوبه بمباران پیشرفته‌ترین ابزار ارتباطی، برقراری ارتباط شخصی واقعی در آن بسیار دشوار است. همان‌گونه که ریچارد گیلمن Richard Gilman یادآوری می‌کند، برجسته‌ترین نمایشنامه‌نویسان زمان ما، کسانی‌اند که سوژه‌شان را در همین فقدان رابطه قرار داده‌اند. هرچه رادیو‌تلویزیون و خطوط ارتباطی در خانه‌مان بیشتر شود، هستی غریبانه‌تری پیدا می‌کنیم.

روان‌نژندی و هنرمندی

o روان‌نژند و هنرمند هر دو در ناخوداگاهِ نژند خویش زندگی می‌کنند. هنرمند تصویر در‌هم‌شکسته انسان امروز را به نمایش می‌گذارد، ولی با دگردیسی آن را به هنر ارتقا می‌دهد. روان‌نژند همان تعارض‌هایی را که حاصل تجربه خویش از پوچ‌انگاری، ازخودبی‌گانگی و غیره است، را احساس می‌کند ولی قادر نیست شکل معناداری به آن بدهد. او میان ناتوانی‌اش در تبدیل آن تعارض‌ها به آثاری خلاق از یک سو، و ناتوانی‌اش در انکار آن‌ها از سوی دیگر، گیر افتاده است.

o اتو رانک Otto Rank می‌گوید:
i. روان‌نژند، هنرمندی ناکام است که نتوانسته ماهیت تعارضاتش را به هنر تغییر دهد.
ii. روان‌نژندی راهی است که ناخوداگاه برای راه یافتن به آگاهی اجتماعی به کار می‌گیرد.

o وان‌دن‌برگ Jan Hendrik van den Berg استدلال می‌کند که تمامی مشکلات روان‌شناختی، محصول تغییرات تاریخی-اجتماعی در فرهنگ است Psychology of Historical Change. او معتقد است سرشت انسان به‌تنهایی وجود ندارد، آن‌چه هست عبارت است از سرشت متغیر انسانی The Changing Nature of Man، که به تغییرات جامعه وابسته است Phenomenological Psychotherapy and Metabletics یا Phenomenology و ما باید تعارض‌های بیماران‌مان را به‌جای روان‌نژندی، جامعه‌نژندی بنامیم.

o رولو می Rollo May خود معتقد است که مشکلات روان‌شناختی، محصول تاثیر متقابل دیالکتیکی سه عامل:

i. زیست شناختی Biological
ii. فردی Individual’s Life
iii. تاریخی اجتماعی  Social Historical است. و این‌که: نقطه مقابل عشق ،نفرت نیست، بلکه بی‌احساسی است. نقطه مقابل اراده، دودلی نیست، بلکه خود را با وقایع خاصی درگیر نکردن، بی‌اعتنا بودن و بی‌ارتباط ماندن با آن‌هاست.

عشق و س..

o رولو می می‌گوید: وقتی چنین سراسیمه در پی یافتن فنونی برای رهایی هستیم، یعنی راه رسیدن به رهایی را هرچه بیشتر گم کرده‌ایم. این عادت دیرین و طعنه‌آمیز ما انسان‌هاست که وقتی راه‌مان را گم می‌کنیم ،تندتر می‌رویم. مثلاً هنگامی که ارزش و معنای واقعی عشق را گم می‌کنیم، بیش از پیش به کمک‌های تکنیکی در سکس چنگ می‌اندازیم. یا متوسل به قانون‌هایی مثل قانون جذب یا عرفان‌های عجیب و غریب و یا انواع روش‌هایی با نام فرادرمانی می‌شویم، که فقط حقه‌بازی و دروغند و ……  همه و همه نمونه‌هایی از این گم کردن راه‌اند.

عجیب است که در جامعه ما مردم به برهنگی روانی در مهر و عطوفت نسبت به یکدیگر محتاط‌ترند، تا به برهنگی جسمانی در رابطه جنسی. قبلاً وقتی زنی با مردی به بستر می‌رفت، گناه‌کار به شمار می‌آمد، حالا اگر بعد از تعداد مشخصی قرار ملاقات، هنوز از همبستری خودداری کند، احساس گناه مبهمی در وجودش شکل می‌گیرد. انسان در دورهٔ اوج انقلاب صنعتی Victorian Era، قبل از ۱۹۰۰، در جستجوی عشق بود، بی‌آن‌که در دام سکس بیافتد، انسان امروزی در جستجوی سکس است بی‌آن‌که در دام عشق بیافتد. درست مانند برده‌ای که آن‌قدر به کارش می‌کشند تا شور و شهوتی برای طغیان و شورش در او باقی نماند، سکس هم ابزار ما شده است، همان‌گونه که تیر و کمان برای انسان غارنشین ابزار بوده است.

امروز در روان‌شناسی کاملاً پذیرفته‌ایم که دلواپسی Anxiety بیش از اندازه برای توانایی جنسی، از لحاظ روان‌شناسی، چه برای زن و چه مرد، خود موجب احساس ناتوانی جنسی است. چه چیزی مردم را به‌جای انکار وسواسی نیاز جنسی، به دل‌مشغولی وسواسی به سکس می‌کشاند؟ قطعاً انگیزهِ عمده، تکاپوی فرد برای اثبات هویتش است. بکارگیری سکس برای اثبات توانایی جنسی در حوزه‌های گوناگون، به تاکید فزاینده بر اجرای تکنیکی منجر شده است. تا جایی که مثلاً مرد در برخورد با مشکل زود انزالی با استفاده از مواد بی‌حس‌کننده حاضر است هرگونه لذت را از خودش سلب کند، تا فقط و فقط به خودش یا دیگری ثابت کند مردی است با توانایی جنسی.

هرچه فرد در رابطه جنسی مجبور باشد توانایی بیشتری از خود نشان دهد، این رابطه را ماشینی تر تصور می‌کند. رابطه‌ای که باید تنظیم شود و به جلو رانده شود، در نتیجه، احساس کمتری نسبت به خود و طرف مقابلش خواهد داشت، و هر چه احساس کمتر باشد، ولع و توانایی اصیل جنسی‌اش را بیشتر از دست می‌دهد. پیامد این شیوهِ خودشکن این می‌شود که در دراز مدت، معشوقی که کارآمد است، همان معشوقی می‌شود که ناتوان هم هست.

س.. و اروس Eros

o اروس Eros واژه‌ای یونانی و به معنی عشق جنسی است، که در اسطوره‌های یونان Greek Mythology خدای عشق God of Love بود. رومی‌ها او را آمور “عشق”، و همتا و نقطهِ مقابلِ کوپیدُ Cupid یا میل و خواهش و آرزو Desire و “شوق” می‌خواندند. اروس در زمانه ما به اشتباه با شهوت گرایی یا تحریک جنسی مترادف شده است.  واژه نامه وبستر، سکس را ویژگی نرینه یا مادینه بودن تعریف میکند و اروس را معادل اشتیاق سوزان، حسرت و آرزو، رویای عشقی خودکامروا که اغلب کیفیتی احساساتی دارد می‌داند.

سکس دم‌دستی‌ترین دارویی است که آگاهی ما را نسبت به وجوه اضطراب آفرین اروس از بین می‌برد. اروس نیرویی است که جلوتر از ماست و ما را به سوی خود می‌کشد و جذب می‌کند. در‌حالی‌که سکس از پشت سر هُل می‌دهد. اروس کششی است به‌سوی وصل و یگانگی با آن‌چه به آن تعلق داریم، پیوستن به امکانات خودمان و یکی شدن با افراد مهم دنیای خودمانی که در رابطه با آن‌ها، به درک خودکامروایی و کمال نائل می‌شویم. اروس آروزیی است که موجب می‌شود انسان خود را وقف جستجوی فضیلت، یعنی زندگی خوب و اصیل کند.

سکس یک نیاز است، در حالیکه اروس یک اشتیاق است.

هدف سکس ارگاسم است، در حالیکه در اروس ما در پیِ یکی شدن با دیگری در شور و شعف هستیم. بعد از سکس ما میل به خواب داریم، در‌حالی‌که در اروس آن‌چه می‌خواهیم برعکس است: دوست داریم بیدار بمانیم، به معشوق بیاندیشیم و با یادآوری و چشیدن دوباره لذتش، وجوه تازه‌ای از یک تجربه باشکوه را کشف کنیم. اروس سرچشمه مهر و محبت است.

واقعیت این است که هدف از اشتیاق ارضای آن نیست، بلکه طولانی‌تر کردن آن است. و در آن‌جا آن عشق ورزی‌ای ترجیح داده می‌شود، که هدفش ارگاسم نباشد، بلکه ارگاسم یک نتیجه اتفاقی آن است. اروس نیرویی درون ماست که در آرزوی کمال است، و در روان درمانی، افراد را به‌سوی سلامتی سوق می‌دهد.

o فروید کاملاً تصدیق می‌کند که لیبیدوی Libido کاملاً ارضا شده، از طریق رانه و یا غریزهِ مرگ Death Drive ، به خود‌ویرانگری Self-Destruction منتهی می‌شود.- ۱۹۲۰-  Beyond the Pleasure Principle. اروس در آخرین نوشته‌های فروید، به‌عنوان غریزه حیات Life-Producing Drive در برابر تاناتوس Thanatos یا غریزه مرگ می‌ایستد. امروز فرمول هری استک سالیوان کاملاً مورد تایید است که: ما تا آن‌جا دیگران را دوست داریم، که قادر به دوست داشتنِ خود هستیم، و اگر نتوانیم به خود احترام بگذاریم و خود را ارزشمند بدانیم، نمی‌توانیم به دیگری احترام بگذاریم و دوستش بداریم.

o وجود مانع برای به اوج رسانی و تشدید لیبیدو یا شور جنسی ضروری است، در جایی که مقاومت‌های طبیعی در برابر ارضا شدن کافی نبوده، همواره مردم مقاومتهای عرفی و سنتی را علم کرده اند تا بتوانند از عشق لذت ببرند. در دوره‌هایی مثل افول تمدن باستانی، که هیچ مانعی دربرابر ارضای جنسی وجود نداشت، عشق بی ارزش، و زندگی تهی شده بود، و واکنش سازیهای نیرومندی لازم بود تا ارزشهای عاطفی ضروری را به جامعه باز گردانند.

o فروید کم کم متوجه شد که ارضای رانه Drive یا سائق جنسی، یعنی ارضای کامل لیبیدو، همراه با کاهش تنشی که در بر دارد، به خودی خود ماهیتی خودشکن دارد و به مرگ میانجامد، و از همین نکته به بعد، اروس وارد نوشته های فروید شد. فروید مینویسد: وقتی ارضای جنسی جشن پیروزی برپا میکند، اروس از بین میرود و دستِ غریزهِ مرگ برای دستیابی به اهدافش باز میشود. این تصور که هدفِ غایی هستی، ارضای تکانه هاست، سکس را به بیغوله های ملالت و ابتذال کشانده است.

رویارویی با مرگ و به تعویق افتادن آن، باعث میشود که همه چیز چنان گرانبها، مقدس و زیبا به نظر برسد، که میل به دوست داشتن، و در آغوش گرفتن را بیش از هر زمان دیگری احساس کنیم.

o ابراهام مازلو Abraham Maslow به حق میگوید: اگر نامیرا Immortal بودیم، بعید بود بتوانیم مشتاقانه عشق بورزیم.
i. وسواس جنسی، ترس انسان معاصر از مرگ را پنهان نگه میدارد.
ii. دلمشغولی با مسائل جنسی، او را تخدیر میکند، بطوریکه نیازی به اعتراف به این واقعیت ندارد که روزی میمیرد.

فرار یا ترس از تنهایی = افزایش درد و رنج و اضطراب

o بیماری بود که حملات حاد احساسِ تنهایی موجب سراسیمگی او میشد. حسِ تنهاییِ حاد یکی از دردناکترین اضطرابهایی است که انسان دچارش میشود و بیماران میگویند دردش شبیه درد جسمانی در قفسه سینه است. وقتی حملهِ حسِ تنهایی آغاز میشد، بیمار سعی میکرد ذهنش را از آن دور کند، و به افکار دیگری بپردازد، مثلاً خود را کار مشغول کند یا به سینما برود، ولی هر نوع فراری را که بر میگزید، تهدیدِ حسِ تنهایی در پشت سرش در هوا معلق و منتظر مانده بود تا شمشیرش را در ریه های او فرو برد.اگر به او کار ادامه میداد، خندهِ اهریمنی حسِ تنهایی از پشت سرش شنیده میشد که دیر یا زود خسته خواهد شد و از کار دست خواهد کشید و آن وقت است که شمشیر تنهایی از راه میرسد. اما یک روز به این نتیجه رسید که سعی نکند از آن فرار کند، تصمیم گرفت با تنهایی نجنگد. با خودش گفت چرا آن را نپذیرد، با آن تنفس نکند و به سوی آن نرود؟

با تعجب مشاهده کرد وقتی مستقیماً با تنهایی روبرو شد، از پا درنیامد و ترسش فروکش کرد. بیمار دریافته بود که تنهایی حاد را فقط زمانی احساس میکرد که از آن می گریخت.  لذا اضطراب یا تنهایی تا زمانی که از آن می گریزیم، دست بالا را دارد. {اصل مواجهه}

دیو آسایی Daimonic در درون هر فرد یا گروهی که فرد به آن متعلق است، قابل پذیرش نبوده و به دشمنی فرافکنی میشود. مثلاً میل داریم هر کمونیست را یک شیطان ببینیم، با خدا همانند سازی کنیم، و یا جنگهایمان را جهاد بنامیم. وقتی با دشمنانمان میجنگیم ،متوجه نیستیم که با همان «خود»ی میجنگیم که وجودش را در درونمان انکار کرده ایم.برای این فرافکنی باید بر حق به جانب بودن خودمان پافشاری کنیم و این کار مذاکره را غیر ممکن میسازد. مذاکره با شیطان اعتراف به برابری با اوست، در این صورت از همان ابتدا در برابرش سپر انداخته و باخته ایم.

چه هولناک است دانستن!

اُدیپ یا اودیپ یا ایدیپوس Oedipus، در اساطیر یونانی، پادشاه افسانه‌ای تبای، تنها فرزند لایوس Laius و یوکاسته Jocasta است. یکی از پیشگویان معبد دلفی Delphi به لایوس گفت در صورتی که از لوکاستی صاحب فرزندی شود، به دست آن فرزند کشته خواهد شد. پس لایوس او را به چوپانان سپرد تا در کوه رهایش کنند. اما چوپانان او را به مروپی، همسر پولیبس سپردند. روزی ادیپ از کسی شنید که فرزند پولیبُس نیست. او برای یافتن حقیقیت نزد پیشگوی معبد دلفی رفت و او به جای پاسخ سوالش به ادیپ گفت که روزی پدرش را خواهد کشت و با مادرش ازدواج خواهد کرد.

ادیپ برآشفت، نزد پولیبُس باز نگشت و راه تب در پیش گرفت. در راه به لایوس برخورد کرد و در نزاعی او را کشت و نادانسته با یوکاسته، مادرش، ازدواج کرد.  زمانی که حقیقت را دریافت، خود را کور کرد. یوکاسته نیز خود را کشت.

این پرسش همواره قابل بحث است که: یک انسان تا چه میزان خودشناسی را تاب می آورد؟ ادیپ نمونه آدمیزادی است که دانشی دربارهِ خود بدست می آورد، و بیشترین بهای ممکن را در برابر آن میپردازد، تا جایی که در آخر کار تبعید شده و از شهریاری نسبتاً شاد و پیروز، به پیرمردی نابینا تبدیل می شود. او فریاد بر می آورد : آه، از شنیدن بیمناکم، ولی با این حال باید بشنوم.

پیشگوی نابینا می کوشد با گفتن این جمله او را از جستجو باز دارد: چه هولناک است دانستن، وقتی که فایده ای از آن حاصل نمیشود. حتی همسر ادیپ، یعنی یوکاسته «که همان مادرش است»، به تمام غیب گویان میتازد و به همسرش التماس میکند که: به این افسون تن در نده، بهتر است تا جایی که میتوانی بی فکر و بی خرد زندگی کنی. حتی بعد هم، وقتی یوکاسته حقیقت را در می یابد «که در واقع مادر همسرش بوده است» بر سر همسر و فرزندش ادیپ فریاد میزند که: خداوند تو را از اینکه بدانی که هستی در امان بدارد.

مساله اصلی این است که آیا اُدیپ باید بداند کیست و چه کرده؟ اینکه پدرش را کشته و با مادرش ازدواج کرده، و تبارش کیست؟ یا نه نباید بداند؟ ولی ادیپ به این دلیل قهرمان است که اجازه نمیدهد، پیشگوی، یا همسرش، یا خدا، یا هرکس دیگر، او را از دانستن درباره خویش باز دارد. ما نیز مانند اُدیپ میتوانیم بگوییم : چه پرخطر است دانستن! ولی با این حال باید بدانم.

دانستن پرخطر است، ولی خطر ندانستن بیشتر است.

در نمایشنامهِ فاوست گوته Goethe’s Faust، فاوست روحش را به شیطان می‌فروشد. قهرمان چنان کشش فراگیری برای بدست آوردن دانش دارد، که روحش را به شیطان می فروشد و بهایش را دست کم میگیرد. گوته Johann Wolfgang von Goethe با شیوهِ خودش در این داستان بیان میکند که این «اشتیاق بیکران» برای کسب دانش، به خودی خود، جزیی از جهان شیطان است. آدم وحوا از بهشت رانده شدند، زیرا با خوردن از درخت خیر و شر، به دانش دست یافته بودند.

منابع:
عشق و اراده – انسان در جستجوی خویشتن -رولو می Rollo May
Love and Will – Man’s Search for Himself
برگرفته از : روان‌شناسی نگرش

آرزو و اراده، تصمیم و انتخاب، برای تغییر

آرزو و اراده

o آرزو Wish مقدم بر اراده Will است. خواستن فقط نیرو و عزم نیست، بلکه نوعی بالقوگی است که ارتباطی تنگاتنگ با آینده دارد. ما از طریق اراده خود را به آینده می افکنیم و آرزو آغاز این فرایند است.  آرزو اذعان به این مساله است که می خواهم آینده فلان طور باشد.

o فروید بر اساس فراروانشناسی اش، آرزو را مظهر ذهنی یک سائق خوانده است. همانطور که فروید بارها اشاره می کند : فقط یک آرزو می تواند دستگاه ذهن را به حرکت وادارد؛ آرزو، میل به رهایی از تنش است. می تاکید میکند آرزو با نیاز یک تفاوت مهم دارد. آرزوها سرشار از معنی Meaning هستند. فرد کورکورانه نمیخواهد. برای مثال یک مرد نمیخواهد صرفاً با هر زنی رابطه جنسی داشته باشد؛ او یک زن را جذاب می یابد و دیگری را نفرت انگیز.

o خواستن و آرزو کردن امری انتخابی است و گزینشی. اگر مردی مشتاق رابطه جنسی با همه زنان باشد، بی آنکه تمایزی میانشان قائل شود، ناشی از فشار غیر عادی محیطی است، مانند سربازانی که در پاسگاه های واقع در قطب مستقر شده اند؛ یا ناشی از ناهنجاری روانی، که در اینجا فرد آزادی اش را از دست می دهد و بجای آنکه رانش گر باشد، تحت فرمان سائق است . این دقیقاً همان خواست بدون خواهنده است، که ما روان نژندی و عصبیت می نامیمش.

o آرزو یعنی: بازی تخیلی با احتمال به واقعیت پیوستن یک عمل یا وضعیت.  آرزو نخستین گام در فرایند خواستن است. فرد تنها پس از آنکه آرزو کرد، ماشه تلاش را می کشد و باقیمانده کنش خواستن، تعهد و انتخاب را که در عمل به اوج می رسد را آغاز میکند. اراده بدون آرزو خون لازم برای زنده ماندن را از دست می دهد.

o تغییر Change بدون کوشش Try ممکن نیست؛ درمان نیازمند تلاش Struggle است و اراده ماشه این تلاش. اگر انسان قادر به آرزو کردن نباشد، نمیتواند خود را به آینده بیافکند و تصمیم مسوولانه مرده به دنیا می آید. پس از آنکه آرزو واقعیت و وجودیت یافت، فرایند خواستن دست به کار می شود . فرایندِ بین آرزو و عمل مستلزم تعهد Commitment است.

o اگر آرزو عملی به دنبال نداشته باشد، پس خواستن اصیلی در کار نبوده، اگر عمل بدون آرزو حادث شود، خواستنی در کار نبوده، بلکه فقط با یک فعالیت تکانه ای Impulse روبرو هستیم. احساس Feeling پیش نیاز آرزوست.

-چه کار کنم؟ چه باید بکنم؟ -چه چیز تو را از کاری که می خواهی بکنی باز می دارد ؟  -مسئله این است که نمی دانم چه می خواهم بکنم! اگر می دانستم که اینجا نبودم!

o درمانگر هرچند وقت یکبار با صحنه ای شبیه این روبرو می شود. کار با افرادی که ناتوانی عمیقی در خواستن دارند، تجربه ای بسیار عاجز کننده است و کمتر درمانگری است که فریاد نمی زند: تو هیچ وقت هیچ چیز نخواسته ای؟!!

افراد اغلب به خواسته های خود بی اعتمادند یا آن ها را سرکوب می کنند. بسیاری برای آنکه نشان دهند نیرومندند، به این نتیجه میرسند که بهتر است خواسته ای نداشته باشند؛ خواستن فرد را آسیب پذیر میکند، یا او را برهنه در معرض دید دیگران قرار میدهد: “اگر چیزی نخواهم، هرگز ضعفی از خود نشان نخواهم داد” “اگر چیزی نخواهم، هرگز دوباره طردم نمیکنند، یا ناامید نخواهم شد.”

گروهی هم خواسته هایشان را پنهان میکنند، با این امید کودکانه که قیم و سرپرستی ابدی این آرزوها را درخواهد یافت.

o درمانگران اغلب با بیمارانی روبرو می شوند که گویی قادر به ابراز کردن احساساتشان در قالب کلمات یا احساس کردن نیستند و میان عواطف گوناگون مثل خشم، غم، و عصبیت نمی توانند تمایز قائل شوند. قادر نیستند محل احساسات را در بدنشان مشخص کنند. برای این افراد اصطلاح ناتوانى بيان احساسات یا نارسایی هیجانی Alexithymia را برای توصیف این تصویر بالینی بکار می برند.  در رابطه با این افراد مشکلات مهمی بوجود می آید، زیرا دیگران متوجه نمی شوند او چه احساسی دارد؛ غیر خودجوش، خشک و بی روح، کند ، و دل مرده اند.

آرزو نیازمند احساس کردن است. اگر آرزوهای فرد بر پایه چیزی غیر از احساساتش باشد، دیگر آرزو نیست، بلکه باید ها و اجبارهاست و فرد از ارتباط با خود وجودی اش فرومانده است. آرزو یک بخش عاطفی دارد و یک بخش قدرتی. اگر بخش عاطفی مسدود شده باشد، فرد نمی تواند آرزوهایش را تجربه کند، و همهِ فرایند خواستن از رشد باز می ایستد. احساس پیش نیاز آرزوست، ولی با آن یکی نیست. ظاهراً سدی جلوی هیجان بیمار را گرفته که اگر منفجر و شکسته شود، بهبودی و سلامت از دیوار سد می گذرد.

o فریتس پرلز در این باره میگوید: از شر فکرت خلاص شو و به حست بپرداز. اگر بیماری به عقلانی گری میپرداخت، یا سوالات تکراری میکرد، پرلز او را وامیداشت از آرزوی نهفته در این سوال سخن بگوید.
– بیمار: منظور شما از حمایت چیست؟
– پرلز: میتوانی سؤالت را بصورت اظهار نظر بر زبان آوری؟
– بیمار: میخواهم بدانم منظور شما از حمایت چیست؟
– پرلز: این هنوز همان سؤال است. میتوانی به اظهار نظر تبدیلش کنی؟
– بیمار: اگر میتوانستم، دلم میخواست تکه پاره ات کنم، و جواب این سؤال را ازت بیرون بکشم.
بیمار در این مرحله دسترسی بیشتری به عواطف و آرزوهایش داشت. هدف از برانگیختن عاطفه، روان پالایی صرف نیست، بلکه به بیمار کمک میکند آرزوهایش را دوباره کشف کند.

o اگر بیمار به شدت اسکیزوئید Schizoid باشد، و عمیقاً از خواسته هایش فاصله گرفته باشد، در خواست تمرکز و تعامل، اینجا و اکنون، که فوری و بی واسطه است، میتواند مفید باشد.

o فروید مدتها پیش اشاره کرد که خیال پردازی ها Fantasies همان آرزوها هستند. برای مثال بیماری بود که نمیتوانست تصمیم بگیرد که رابطه با دوست دخترش را ادامه دهد یا با او قطع رابطه کند. پاسخ او به سوالاتی نظیر چه میخواهی بکنی؟ یا دوستش داری یا نه؟ همیشه نمیدانم بود، که از روی سرگشتگی و درماندگی ادا میشد. درمانگر از او خواست مجسم کند دوستش به او تلفن میکند و پیشنهاد قطع رابطه را به او میدهد؛ بیمار به روشنی این وضعیت را پیش چشم مجسم کرد، نفس راحتی کشید و از احساس رهایی حاصل از این تماس تلفنی آگاه شد. از این خیالپردازی تا محقق شدن آرزوی او و کار بر روی عواملی که مانع شناسایی آرزوها و عمل به آنها بود، تنها یک قدم فاصله بود.

تکانه گری Impulsivity

o اختلال در آرزو کردن ضرورتاً به بازداشتگی و از کار افتادگی منجر نمی شود . برخی افراد برای پرهیز از آروز کردن، تمایزی میان آرزوها قائل نمی شوند و بلافاصله به هر شکلی تکانه ای به همه آرزوهایشان جامه عمل می پوشانند.  آنکه هر تکانه یا هوسش را به اجرا در می آورد، درست مانند کسی است که آرزوهایش را فرو می خورد و سرکوب می کند . به این ترتیب، فرد از اجبار به انتخاب میان آرزو های مختلفی که اگر همزمان تجربه شوند، ممکن است در تضاد با یکدیگر قرار گیرند، رها میشود.

o آنچه مورد نیاز است، تمایز درونی میان آرزوها و مشخص کردن اولویت های هرکدام است. اگر یک آرزو مانع رسیدن به آرزوی دیگر باشد، باید یکی از آنها کنار گذاشته شود. برای مثال اگر یک آروز دستیابی به رابطه ای پر معنا و عاشقانه باشد، انبوهی از آرزوهای بین فردی متعارض مثل تسلط، قدرت، اغوا، و چیره گری باید نادیده انگاشته شوند. یا اگر مهمترین آرزوی یک نویسنده، برقراری ارتباط با دیگران باشد، باید از سایر آرزوهای مداخله گر، مثل آرزوی باهوش و زیرک به نظر آمدن چشم پوشی کند.

اجباری گری Compulsion Neurosis یا وسواس

o وسواس دفاعی است در برابر آگاهی از مسؤولیت، و نیز نشان دهنده اختلال در آرزوست. اختلالی سازمان یافته تر و در مقام مقایسه با تکانه گری، کمتر بول هوسانه. فرد اجبارگر یا وسواسی مطابق نیازهای درونی که به شکل آرزو تجربه نمی شوند، رفتار می کند. چنین فردی را چیزی بیگانه از ایگو هدایت می کند، که اگر عمل نکند به شدت احساس عذاب و ناراحتی می کند. با اینکه آروز دارد به آن شکل عمل نکند، پیروی نکردن از دستور اجباری گرانه را خیلی دشوار می یابد.

کامو Albert Camus، نویسنده، فیلسوف و روزنامه‌نگار فرانسوی، و یکی از فلاسفهٔ بزرگ قرن بیستم و از جمله نویسندگان مشهور و خالق کتاب بیگانه The Stranger ، در کتاب سقوط  The Fall می گوید: عمل نکردن به آنچه انسان نمی خواهد، سخت ترین کار دنیاست. باور کن چیزی که از دست دادنش برای فرد از همه سخت تر است، درست همان چیزی است که او در واقع نمی خواهد.

چنین فردی احساس هدفمندی و آرزو دارد ولی هدفش، هدف خودش نیست. و وقتی این را می فهمد، موجی از شک و تردید سرتاپایش را فرا می گیرد. فرد چنان مشغول و چنان پرکار است که حس می کند نه وقت دارد و نه حق دارد از خودش بپرسد که دلش چه می خواهد. فقط هنگامی که دفاع، ترک بر می دارد، مثلاً پول و مقام و قدرت، نامربوط به نظر می آیند، فرد درمی یابد که خود حقیقی اش را خفه کرده است.

کتاب سقوط که نخست در سال ۱۹۵۶ منتشر شد، رمانی است فلسفی که از زبان ژان باتیست کلمانس یا یحیای تعمید دهندهٔ ندا کننده، که وکیل بوده و اینک خود را «قاضی توبه‌کار» می‌خواند روایت می‌شود. او داستان زندگی‌اش را برای غریبه‌ای اعتراف می‌کند. ژان باتیست کلمانس در رستورانی با غریبه‌ای، که در اصل خواننده کتاب است، آشنا می‌شود و داستان زندگی اش را برای او بازگو می‌کند.
ژان باتیست تعریف می‌کند که وکیلی تراز اول در پاریس بوده و زندگی بسیار موفقی داشته است. اما شبی که در حال گذشتن از پلی در پاریس بوده، زنی را می‌بیند که بصورتی غیرعادی به لبه‌های پل نزدیک شده است. ژان باتیست با بی‌توجهی از کنار زن می‌گذرد. بعد از چند قدم، صدای برخورد شیئی با آب را می‌شنود، اما برخلاف تمامی ارزشهایی که خود، ظاهراً، در طول اعترافاتش به آنها پایبندی نشان می‌دهد، هیج کاری نمی‌کند. این اتفاق بر زندگی موفق او به عنوان وکیل تأثیر بسزایی می‌گذارد.

تصمیم و انتخاب

تصمیم Decision ، پل میان آرزو و کردار است. تصمیم به معنای متعهد کردن خویش به زنجیره ای از کردارهاست. اگر عملی ازفرد سر نزند، تصمیم حقیقی هم در کار نبوده، بلکه فقط بازی با تصمیم بوده. برخی بیماران درگیر یکی از تصمیم های خاص زندگی هستند، – مثلاً متاهل بمانند، یا طلاق بگیرند…– ادامه تحصیل بدهند یا نه…– بچه دار شوند یا نه….

Now it is no longer a matter of deciding what to do, but of deciding how to decide

بیماران دیگری میگویند: میدانند چه باید بکنند. مثلاً الکل یا سیگار را ترک کنند یا وزنشان را پائین بیاورند، ولی نمیتوانند تصمیم بگیرند و خود را متعهد Commit به انجام این تصمیم ها کنند. کسانی هم هستند که می گویند: میدانند ایرادشان چیست. مثلاً زیادی بلندپرواز اند، معتاد به کار یا بی توجهند، ولی نمیدانند چگونه تصمیم به تغییر بگیرند. در نتیجه خود را به درمان متعهد نمی کنند.

Commitment is healthiest when it is not without doubt but in spite of doubt

محدودیت و محرومیت در تصمیم گیری

یکی از اساسی ترین دلائل دشواری تصمیم ها این است که هر راه چاره، ما را از سایر راه ها محروم میکند. تصمیم گیری درباره یک چیز، همیشه به معنای چشم پوشی از چیزی دیگر است. فرد باید از گزینه هایی صرف نظر کند، که دیگر هرگز باز نمی گردند.

تصمیم گیری دردناک است، زیرا نشان دهنده محدودیت امکانات است، و هرچه امکانات محدودتر باشد، فرد به مرگ نزدیک تر است. بعضی ها بر سر یک دو راهی می نشینند و هیچ راهی را در پیش نمی گیرند، چون نمی توانند هر دو راه را بروند، و دلشان می خواهد هر دو راه ادغام شده و عبور از هر دو امکان پذیر باشد، ولی رشد یافتگی و شجاعت در این است که بتوانیم از یک راه چشم پوشی کنیم و خرد در آن است که جویای راه هایی باشیم که ما را به کمترین چشم پوشی ممکن وا میدارد.

o بیمارانی که حاضر به پذیرش پیامدهای واقعیتِ چشم پوشی نیستند، از فلج اراده رنج میبرند. یک تصمیم بزرگ، نه تنها فرد را در معرض اضطراب بی پایگی قرار میدهد، بلکه دفاعهای موجود در برابر اضطراب مرگ را هم تهدید میکند. بعلاوه، یک تصمیم بنیادین، هر یک از ما را با تنهایی وجودیت خود روبرو میکند.
تصمیم، عملی انفرادی است و کردار خود ما محسوب میشود، هیچ کس نمیتواند برای ما تصمیم بگیرد. تصمیم، برخی افراد را مشوش میکند و آنها را وامیدارد تا با مجبور کردن دیگران، کاری کنند تا آنها برایشان تصمیم بگیرند.

احساس گناه در تصمیم گیری

اراده در پرده ای از احساس گناه بوجود می آید، و نخستین بار بصورت اراده متضاد رخ می نماید.  اگر کودک بداقبال باشد، طوری که والدین بخواهند ابراز همه احساسات و تکانه ای یا واکنشی او را سرکوب کنند، اراده اش زیر بار سنگین گناه می ماند و هر تصمیمی را ممنوع می داند.
چنین فردی در بزرگسالی قادر به تصمیم گیری نیست، زیرا احساس می کند حق تصمیم گیری ندارد. به همین دلیل، تصمیم به دلیل احساس گناه برای برخی دشوار است.

o استر مناکر Esther Menaker گفته که:   شخصیت های آزار طلبی Masochists که با احساس گناه و تصمیم گیری مشکل دارند، والدی داشته اند که به زبان بی زبانی به او فهمانده اند که: حواست باشد که خودت نباشی، تو برای وجود داشتن به حضور من احتیاج داری.

چنین فردی در حین رشد، هرگونه ابراز آزادانه انتخاب را ممنوع میدیده است، زیرا آن را تجسم تختطی از فرمان والد می دانسته است. در بزرگسالی، تصمیم گیری های مهم، احساس ناخوشایندی پدید می آورند که ریشه در ترس و اضطراب از جدایی  Adult Separation Anxiety Disorder و نیز احساس گناه بخاطر ایستادن در برابر فرد غالب داشته است.

احساس گناه وجودی، که ناشی از گناهی است که فرد در حق خودش مرتکب شده، عامل بازدارنده ای در برابر تصمیم است، زیرا اتخاذ تصمیمی مهم برای تغییر باعث می شود تا فرد به تباهی و اینکه چگونه تنها خودش زندگی اش را فنا کرده، بیاندیشد.

مسوولیت شمشیری دو لبه است: اگر فرد مسؤولیت وضعیت زندگانی خود را بپذیرد، و تصمیم به تغییر بگیرد، به این معناست که فرد به تنهایی مسؤول ویرانه های زندگی گذشته ای است که می توانست مدت ها پیش تغییر کند. اما می دانیم باید این احساس گناه وجودی را پذیرفت، و با پذیرفتن مسؤولیت آینده، مسؤولیت خرد کننده اعمال گذشه را نیز پذیرفت.

o بهترین یا شاید تنها راه کنار آمدن با احساس گناه ناشی از تجاوز به حقوق دیگران یا خود، جبران است. فرد نمی تواند برای گذشته اراده کند . تنها با تغییر آینده است که می تواند گذشته را جبران کند.

شیوه های احتراز از تصمیم گیری

1-تعلل و مردد بودن Doubt در برابر دروازه تصمیم

2-احتراز از چشم پوشی Avoiding to Waive

مثلاً زنی بود که شوهرش یک سال پیش تصمیم به ترک او گرفته بود. او مرتب به همسرش التماس می کرد که باز هم فرصت به زندگی زناشویی شان بدهد. آن زن قادر نبود میان رابطهِ بد و ناخوشایند با همسرش، و تنهایی خوفناک و هراس انگیز، یکی را انتخاب کند . لذا او این مشکل را با شروع به برقراری رابطه با مردی دیگر حل کرد، و با استفاده از مرد دیگر به عنوان یک منبع حمایتی، توانست کاملاً از همسرش بگذرد. در واقع او از چشم پوشی دوری کرد، و دیگر مجبور نبود میان تنهایی و بودن با همسرش یکی را انتخاب کند، بلکه توانست میان شوهر و دوست پسر جدیدش یکی را انتخاب کند.

درست است که این راه حل حمایتی کوتاه مدت، او را از تردید و دودلی رهانید، ولی از طرف دیگر، با احتراز از معانی عمیق تر تصمیمش، یک فرصت خیلی طلایی برای رشد و تکامل را از دست داده بود و نتوانسته بود با موضوع درکِ تنهایی و مرگ، گامی بسوی رشد و تعالی بردارد.

3-کاستن از ارزش گزینه های انتخاب نشده و دادن ارزش زیاد به گزینه های انتخاب شده

مثلاً بیماری تصمیم گرفته بود در ازدواجی به شدت ناخوشایند بماند، زیرا گزینهِ دیگر، یعنی مجرد شدن را بی ارزش قلمداد کرده، و باور داشت مجردها قشونی پرجمعیت، نگون بخت و مطرود و غیر قابل معاشرتند. این پدیده در روانشناسی شایع است

4-سپردن اختیار تصمیم گیری به دیگری

تصمیم دردناک و رنج آور است، زیرا نه تنها هر یک از ما را با آزادی رو در رو می کند، بلکه با تنهایی بنیادین و این واقعیت که هریک از ما به تنهایی مسؤول وضعیت موجود در زندگی خویش ایم نیز روبرو می کند. اگر فرد، شخص دیگری را به تصمیم گیری بجای خود بگمارد یا ترغیب کند، می تواند هم تصمیم خودش را داشته باشد و هم از درد تنهایی احتراز کند.

o اریک فروم بارها تاکید کرده است که انسان ها منشی دوسوگرانه نسبت به آزادی دارند : با اینکه به پیکاری بی امان برای آزادی دست میزنند، منتظر فرصتی هستند که از آن صرفنظر کنند و به نظامی استبدادی تن دهند تا از باری که آزادی و تصمیم بر دوششان نهاده، بکاهند.

همین افراد رابطه سادیستی مازوخیستیِ درد آور و رنج آور را به درد و وحشتی که از تنهایی دارند، ترجیح می دهند. بیمار در حین درمان به شدت با چرب زبانی تقلا می کند کاری کند که درمانگر بجای او تصمیم بگیرد و یکی از وظایف اصلی درمانگر، مقاومت در برابر این بازی و بر عهده نگرفتن مسؤولیتی است که بیمار می خواهد بر دوش او بگذارد.

فرد ممکن است به قدری در تصمیم گیری تعلل کند، تا عامل یا موقعیتی بیرونی بجای او تصمیم بگیرد. مثلاً اگر تصمیم به جدایی از یک رابطه را گرفته، با سردمزاجی و گوشه گیری، دیگری را به اتخاذ این تصمیم وا می دارد. حتی زنی آرزو می کرد که همسرش را با زنی دیگر در بستر بیاید، تا بتواند ترکش کند. به همین دلیل به طرز نامحسوسی خود را از همسرش دور نگه می داشت و از رابطه جنسی امتناع می کرد.

در مثالی دیگر، مردی از رابطه جنسی با یک دوست زنش راضی بود، ولی در مسائل دیگر، او را نمی پسندید . حاضر نبود تکلیف این رابطه را روشن کند. نه می خواست خاتمه اش دهد و نه برای بهبود آن کاری می کرد، لذا ناخودآگاه می خواست کاری کند تا آن زن تصمیم به جدایی بگیرد. تا می توانست از منزل خودش دور می ماند تا آن زن نتواند با او تماس بگیرد و یا به دلیل فراموشی در تمیز کردن اتوموبیل، وسائل یک زن دیگری مثل سنجاق سر یا ته سیگار در ماشین او باقی می ماند.
با این حال اگر کسی در این مدت به او می گفت که او سعی دارد رابطه را تمام کند، او انکار می کرد. جالب اینجاست که آن دوست زنش نه تنها تصمیم به قطع رابطه نگرفت، بلکه از مرد خواست تا به ختنه اش نقل مکان کند. در این حالت، مرد از تک تک دوستانش نظر خواست، و بارها دست به دامن درمانگرش شد، تا به او در تصمیم گیری کمک کنند و رفتارش را مورد بررسی قرار دهند که در نهایت، مرد حرف جالبی زد و گفت : اگر یک نفر دیگر تصمیم بگیرد، دیگر من تعهدی به اجرای آن ندارم.

o حجم زیادی از پژوهش ها نشان می دهد که وقتی فرد خود در یک تصمیم گیری دخالت دارد؛ یعنی همان فرایند دموکراتیک ؛ آنوقت مسؤولیت اجرای ان را هم می پذیرد؛ ولی در برابر تصمیمی که دیگری بر عهده اش گذاشته، موضعی خنثی یا مخالف اتخاذ می کند. مرد فوق به خیال خودش نمی خواست به دوستش صدمه ای بزند، انگار طرد طولانی مدت، عذاب دهنده و پنهانی صدمه ای به زن نمی زد.

5-تصمیم را بر عهده چیزی گذاشتن

o یکی از شیوه های کهن تصمیم گیری، رایزنی با سرنوشت، و یا همان فالگیری است. نوع فال فرقی نمی کند، مهم این است که، با انتقال مسؤولیتِ تصمیم گیری بر دوش یک عامل بیرونی، فرد از رنج واقعب ناشی از تصمیم خود در امان بماند.

قوانین وسیله سهل الوصول دیگری برای تصمیم گیری اند و انسان ها در پی آرامش حاصل از قوانین جامع و مبسوطند تا از رنج تصمیم در امان بمانند. یهودیان ارتودوکس که از قوانین ۵۱۳ گانه مذهب یهود پیروی می کنند، از بسیاری تصمیم گیری ها معافند، چون بیشتر رفتارهای آنان همه و همه از پیش نوشته و تجویز شده است.
قوانین حاکم بر جوامع سنتی، اغلب هر آغازی را سرکوب می کند و بلند پروازی و انتخاب را محدود می سازد، ولی در عوض فرد را از تصمیم گیری در مورد خیلی از مسائل، مانند ازدواج و طلاق و شغل و وقت آزاد معاف می کند.

تصمیم، راهبرد و اسلوب بالینی

o مهم است که در کار درمان، بیمار خودش برای موضوعات مهم زندگیش تصمیم بگیرد و مسؤولیت تصمیمش را قبول کند، چون اگر دیگری برای او تصمیم بگیرد، بیمار برای عمل به آن تصمیم تعهدی ندارد. لذا درمانگر باید در برابر خواست های بیمار مبنی بر گرفتن تصمیم توسط درمانگر مقاومت کند .
وقتی درمانگران تازه کار برای بیماران تصمیم می گیرند و سپس بیمار خود را به تصمیم متهد نمی بیند و به آن عمل نمی کند، آنگاه درمانگر به نومیدی و خشم دچار می شود.

البته مواقعی هم هست که گزینه ها بسیار به هم نزدیکند و احتمال پشیمانی بسیار بالاست و آگاهی بیمار از معنای تصمیم بسیار محدود است؛  لذا بزرگترین کمک درمانگر حمایت از بیمار است که فعلاً تصمیمی نگیرد. وظیفه درمانگر آفرینش اراده نیست، بلکه گشودن مسیر آن است.

رابرت وایت Robert W. White و کارن هورنای استادانه توصیف می کنند که : بخشی از توارث سرشتی هر فرد، سائقی است در جهت اثر گذاری، غلبه بر محیط، و تبدیل به آنچه توانایی بدل شدن به آن را دارد. اگر اراده بوسیله موانع موجود بر سر راه تکامل کودک، سد شود؛ بعد ها این موانع درونی می شوند. فرد دیگر قادر به عمل کردن نیست، حتی وقتی هیچ عاملی مانعش نباشد. وظیفه درمانگر کمک به از میان برداشتن این موانع است. درمانگر برای وارد شدن به وجوه ناخودآگاه تصمیم گیری باید غیر مستقیم عمل کند.

ناگزیری از تصمیم.  فرد نمیتواند تصمیم نگیرد. تصمیم اجتناب ناپذیر است. فرد باید بپذیرد تصمیم هایش همه جا حاضرند و او به شکلی وجودی با موقعیت واقعی خویش رویارو میشود. تعلل، مثل ادامهِ نوشیدن الکل و خود فریبی، خود نوعی تصمیم است.

برخی اوقات فرد در اینکه در تصمیم گیری چه چیزی می خواهد، کمترین تردیدی ندارد؛ ولی نمی تواند فعالانه تصمیم بگیرد. منفعلانه عمل می کند . میخواهد به دیگری اجازه دهد برای او تصمیم بگیرد . مثلاً کاری کند تا طرف مقابلش در یک رابطه تصمیم بگیرد، تا تکلیف او نیز مشخص شود.

وقتی بخش کوچکی از یک فرشینه بزرگ، در معرض دید باشد، جزئیات آن بخش کوچک زیادی به چشم می آید و درخشندگی خاصی به خود می گیرد ؛ اما وقتی باقی فرشینه نیز در دیدرس باشند، این جزئیات و درخشندگی رنگ می بازند. مثلاً رویارویی با مرگ، باعث می شود فرد مسائل پیش پا افتاده زندگی را کم اهمیت قلمداد کند یا دیگر کارهایی را که دوست ندارد، انجام ندهد.  رویارویی با موقعیت های خطیر و مرزی، فرد را بسوی موقعیت واقعگرایانه پیش می راند.

معنای تصمیم

o هر تصمیم یک بخش آگاهانه قابل مشاهده دارد، و یک بخش عظیم پنهان و ناخودآگاه. درمانگر برای کمک به بیماری که در گیرودار یک تصمیم عذاب آور است، باید به تجسس در معانی پنهان و ناخودآگاه تصمیم بپردازد.

o هر تصمیمی منافعی دارد. وقتی فرد قادر به اتخاذ تصمیم نیست، فرض درمانگر باید این باشد که بیمار تصمیمی دیگر با مجموعه ای از منافع خاص خود اتخاذ کرده است . اگر فرد بخواهد تغییر کند، ولی تصمیم به تغییر نگیرد، درمانگر بجای تمرکز بر امتناع از تصمیم، بر تصمیمی متمرکز می شود که در واقع اتخاذ شده است: تصمیم بیمار مبنی بر اینکه همانطور که هست بماند. بیمار ماندن، خود یک تصمیم است و تردیدی نیست که منافع وجودی یا نمادین دارد. مثلاً دوستانش برایش دلواپس می شوند یا درمانگر به تیمار او ادامه می دهد.

تصمیمی اتخاذ نخواهد شد، مگر آنکه فرد مالک تصمیمش شود و متوجه شود تصمیم های متضاد ،چه منافع و مضراتی دارند. گرین والد Anthony Greenwald از بیماری که دلش می خواهد ماده مخدر را ترک کند،می پرسد: چرا؟ و با بیمار همه منافع ادامه مصرف مواد مثل کاهش اضطراب،سرخوشی یا چشم پوشی از مسؤولیت را مورد بررسی قرار می دهد.

اگر تصمیم خود ویرانگرانه است، بی چون و چرا، در دنیای درون فرد معنایی دارد که به شیوه ای کاملاً نمادین و شخصی، او را از خطر دور می کند. با وجود این، درمانگر درک کامل برخی معانی تصمیم ها را به دلیل ریشه های عمیق ناخودآگاهشان دشوار می یابد.

بینش و تغییر خود

o دلیل تغییر نکردن و متحول نشدن بیمار، دست نیافتن به بینش Insight کافی است. بینش در گسترده ترین مفهوم بالینیش به معنای خودشناسی Self-Knowledge و نوعی درون نگری Introspection است. ولی بینش همیشه ضروری هم نیست، زیرا هر درمانگری بیمارانی داشته که بدون بینش هم به تغییری عظیم دست یافته اند .

افراد به اشکال گوناگون در درمان پیشرفت می کنند:  بعضی از بینش سود می برند ، بعضی از سایر ساز و کارهای تغییر؛ حتی در برخی در نتیجه تحول Change به بینش می رسند.

بینش راه را برای تغییر و تحول و رشد شخصی و شخصیتی Personal Development می گشاید . رشد شخصی و شخصیتی می تواند شامل موارد زیر باشد:
i. بهبود خود آگاهی.. Improving Self-Awareness
ii. بهبود خودشناسی.. Improving Self-Knowledge
iii. بهبود مهارت های و یا یادگیری مهارت های جدید.. Improving Skills or Learning New Ones
iv. ساختن و یا تجدید هویت و عزت نفس.. Building or Renewing Identity/Self-Esteem
v. رشد نقاط قوت و استعدادها.. Developing Strengths or Talents
vi. بهبود داراییها .. Improving Wealth
vii. شناسایی و بهبود موارد بالقوه در خود.. Identifying or Improving Potential
viii. استخدام پذیری و رشد سرمایه انسانی خود.. Building Employability or Human Capital
ix. بهبود شیوه و کیفیت زندگی.. Enhancing Lifestyle or the Quality of Life
x. بهبود سلامت.. Improving Health
xi. انجام و اقدام بسوی آرمان ها Fulfilling Aspirations
xii. شروع یک زندگی جدید و یا زندگی مستقل شخصی.. Initiating a Life Enterprise or Personal Autonomy
xiii. تعریف و اجرای برنامه های رشد شخصی ..Defining and Executing Personal Development Plans
xiv. بهبود توانایی های اجتماعی.. Improving Social Abilities
xv. کمک به رشد دیگران.. Developing Other People

بینش به طرزی غیر مستقیم ارتباط بیمار و درمانگر را تسهیل می کند.

o بیمار باید بپذیرد که :
1- فقط خودش میتواند دنیای خود ساخته اش را تغییر دهد
o درمانگر باید به بیمار بفهماند که مسؤولیتی که او دارد مستمر است .
o یعنی اینطور نیست که فرد موقعیتی را یکبار برای همیشه در زندگی بیافریند ؛بلکه فرد مدام در حال آفرینش خویشتن است.
o همانطور که فرد به تنهایی مسؤول آنچه هست، هست، به تنهایی هم مسؤول تغییر آنچه هست نیز هست.
o بیمار باید به این بینش برسد که اگر من و تنها من دنیایم را آفریده ام، پس فقط من و فقط من می توانم تغییرش دهم.
o تغییر فرایندی فعال است .
o تغییر اتفاق نمی افتد مگر آنکه فعالانه تغییر کنیم،
o هیچ کس دیگری نمی تواند ما را تغییر دهد، یا بخاطر ما تغییر کند.

2- بپذیرد که در تغییر خطری نیست
o بسیاری از بیماران نمی توانند تغییر کنند، چون باوری ناخودآگاه به آنها می گوید، اگر تغییر کنید، مصیبتی روی خواهد داد . – یکی می ترسد اگر درگیر رابطه با فرد دیگری بشود، گرفتار شود و گیر بیافتد ، – دیگری می ترسد اگر خودجوشی یا خود افشاگری بیشتری داشته باشد، طرد یا تحقیر شود، یا با رفتار مستقل و خودمختارش، دیگران رهایش کنند. این مصیبت های خیالی سد راه اراده اند.
فرایند شناسایی و نام گذاری مصیبت خیالی، به تنهایی به بیمار نشان می دهد که ترسش در واقعیت تا چه اندازه از بین رفته است و یا بیمار را تشویق کنیم همان رفتاری را که از آن می ترسد، به درجاتی در جلسات درمان پیش بگیرد . البته، آن مصیبت خیالی هرگز اتفاق نمی افتد و ترس کم کم از بین می رود.

بیمار از رفتار پرخاشگرانه دوری می کند، چون از خشم جنون آمیز سرکوب شده که می تواند منجر به آدم کشی شود،  مراقبت می کند تا مهارش کرده تا مبادا افسار گسیخته شود و عقوبتی به بار آورد. درمانگر به چنین بیماری کمک می کند تا خشمش را به شکلی کاملاً سنجیده و میزان شده ابراز کند .
هنگام دلخوری از قطع شدن سخنانش، آزردگی از سخنان درمانگرش، و خشم از درمانگر بخاطر پرداخت پول، همه را بر زبان آورد تا او از این باور که موجودی وحشی و آدم کش است، دست بکشد.

3-بپذیرد برای آنچه که واقعاً میخواهد، باید تغییر کند
چه چیز فرد را از اتخاذ تصمیمی که واقعاً به نفعش است، باز می دارد؟
چرا بیمار در دستیابی به نیازها و آرمان های اصلی خود کارشکنی می کند؟
در حالیکه همین شخص نیازهای دیگر خود را، که اغلب ناخودآگاهند ولی در تعارض و ناهمخوان با نیازهای اولند، ارضا می کند. به عبارت دیگر بیمار انگیزه های متضاد و متعارضی دارد، که نمی تواند همزمان ارضایشان کند. برای مثال بیمار آرزو دارد که یک رابطه با جنس مخالف بصورت بالغانه و رشد یافته برقرار کند، ولی ناخودآگاه، آرزویش مرتب در حال تر و خشک شدن است، می خواهد مانند کودکی از او مراقبت شود، و از آزادی بالغانه و هراسناک در امان بماند، و اضطراب اختگی را که با مادر همانند شده فرونشاند. روشن است بیمار نمی تواند هر دو رشته آرزو را با هم برآورده سازد. نمی تواند با جنس مخالف رابطه بالغانه برقرار کند، ولی مدام در گوشش بخواند که مراقبم باش، حفاظتم کن، تیمارم کن، بگذار بخشی از تو باشم.

درمانگر بیمار را از این نیازهای متضادش آگاه می کند و باید بداند حتی تصمیم بی تصمیمی هم منافعی دارد. وقتی بیمار متوجه نیازهای متضادش شد، درمانگر کمک می کند او را متوجه سازد که نمی تواند همه آنها را ارضا کند و باید از میان آنها انتخاب کند، و از آنهایی که برآورده نمی شوند صرفنظر کند، مگر به بهای سنگین گذشتن از شخصیت یکپارچه و مستقلش.

4- هر فرد قدرت لازم برای این تغییر را داراست.
بعضی بیماران خود را قربانی رفتارشان می دانند، نه حاکم بر آن. تجربه درونیشان درماندگی است، و درماندگی سردرگمی و آشفتگی پدید می آورد؛  تا چنین وضعیت ذهنی غالب است، بعید است عملی سازنده از بیمار رخ دهد. آدمیزاد همیشه از سرگشتگی و بلاتکلیفی بیزار بوده و طی قرن ها کوشیده با یافتن توضیحاتی عمدتاً مذهبی یا علمی، جهان را سامان دهد و به زیر سلطه درآورد.

درمانگر بوسیله توضیح به بیمار کمک می کند پدیده ها و تجربیاتی را که پیش از این ناشناخته بوده، به نظم درآورد و بر آنها مسلط شود . بنابراین بینش به بیمار اجازه می دهد احساس کند که من نیروی لازم برای تغییر را در اختیار دارم. تفسیر درمانگر باید در زمان مناسب ارائه شود، زیرا تفسیر زودرس تاثیر اندکی در درمان دارد.

گذشته در آینده، آینده در گذشته

اینکه واژه اراده یا خواست معنایی دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ این واژه هم تصمیم و عزم و اراده را می رساند، و هم به زمان آینده اشاره دارد؛ مثلاً فلان کار را خواهم کرد I will do it ….یعنی الان نه، بلکه آینده….

فروید روان باستان شناس متعهدی بود که تا پایان عمرش اعتقاد داشت که کند و کاو گذشته برای یک درمان موفق ضروری و حتی با آن برابر است. او وظیفه درمانگر را «ساختنِ» گذشته می داند، و او واژه «ساختن» را مناسبتر از «تفسیر» می داند. این دیدگاه فروید در ارتباط با مرام جبرگرایانه Determinism اوست که معتقد است همه رفتارها و تجربیات روانی، نتیجه وقایع پیش از خودند، وقایعی که ماهیت محیطی یا غریزی دارند. مشکل این نظام توضیحی، پرورش تخم نومیدی در درمان است.
اگر ما زیر سلطه گذشته ایم، پس توانایی تغییر کجاست؟ از نوشته های بعدی فروید خصوصاً در مورد روان کاوی پایان پذیر و پایان ناپذیر، روشن است که دیدگاه جبرگرایانه او به انسان، او را به پوچ گرایی درمانی رساند.

هر نظامی که رفتار و تجربه روانی را بر اساس پدیده های خارج از حیطه مسؤولیت فردی توصیف کند، درمانگر را به موضعی خطرناک و خائنانه می کشاند .
به قول رنک : اصل علیّت به معنای انکار اصل اراده است، زیرا احساس، اندیشه و عمل فرد را وابسته به نیروهای خارج از فرد می داند و در نتیجه او را از مسوولیت و احساس گناه می رهاند.

رها سازی فرد از احساس گناه گذشته، اغلب سودمند است و به بیمار نشان می دهد که قربانی وقایع محیطی بوده است. لذا بازیابی گذشته، گناه را می بخشد، اما درمانگر را با مشکل کنار آمدن با «گذشته» در یک چارچوب داوری «یعنی عفو و بخشش» و کنار آمدن با «آینده» در چارچوب داوری دیگری «یعنی توسل به مسؤولیت» تنها می گذارد.

درمانگران واقع گرا، در مقام مقایسه با درمانگران مکاتب دیگر، کمتر بر گذشته تمرکز می کنند و بیشتر بر آینده، بر تصمیم های فراخوانده شده و اهدافی که در پیش چشم بیمار گسترده شده است، متمرکز می شوند. درمانگران واقع گرا با احساس گناه اینگونه روبرو می شوند که این احساس نه بخاطر انتخاب های نادرست در گذشته، که بخاطر امتناع از انتخاب های جدید است. فرد ابتدا باید بیآموزد که خود را برای زمان حال و آینده ببخشد. تا زمانی که فرد هم اکنون با خود همانگونه رفتار کند که در گذشته رفتار کرده است، نمی تواند خود را بخاطر گذشته ببخشد. بازسازی گذشته به واقعیت ها وابسته نیست، بلکه به منش و یا واکنش فرد نسبت به آن واقعیات وابسته است.

o درک نیازمند یک پس زمینه خاص است، ولی این درک جدید خود پس زمینه را تغییر می دهد. در نتیجه، تغییر فرایندی زنده است که در آن، پس زمینه و درک به نوبت همدیگر را بازسازی می کنند . همین اصل در رابطه میان گذشته و حال حاکم است: گذشته یک انسان ، برخلاف ویرانه های یک معبد باستانی، نه ثابت است و نه کرانمند؛ و بوسیله اکنون ساخته می شوند و در حضور همه، جایی نمادین و همیشه متغیرش بر اکنون تاثیر می گذارد.
گذشته مورد بررسی و موشکافی قرار می گیرد تا رابطه فعلی را تسهیل و تعمیق کند. این درست عکس فرمول فروید است که در آن رابطه فعلی، به عنوان وسیله ای برای تعمیق درک گذشته بکار گرفته می شود.

از کتابهای رولو می: «انسان در جستجوی خویشتن» و «عشق و اراده»
منبع: روان شناسی نگرش

عشق، محبت، غریزه، نیاز، میل

محبت Tenderness

o هایدگر Martin Heidegger محبت را پدیده اساسی سازنده هستی انسان میداند. وقتی محبت نداشته باشیم، و برای آن اهمیت قائل نباشیم، هستی خودمان را از دست میدهیم. محبت راه بازگشت به هستی است. اراده و آرزو نمیتوانند شالوده محبت باشند، بلکه برعکس: اراده و آرزو بر مبنای محبت بنا میشوند. هایدگر میگوید: اراده کردن، رها کردن محبت است، و من اضافه می کنم فعال کردن محبت است.  ثبات، خود بوسیله محبت بنا می شود.

آگاهی Awareness

o ما در روان درمانی در پی پاسخهای شسته رفته ای که میتواند حال بیمار را از آنچه هست بدتر کند نیستیم.  ما در پی آنیم که به بیمار کمک کنیم مشکل را درک کند، در خود بپذیرد و به آن سر و سامان دهد. کارل یونگ با همین بینش گفته است: مشکلاتِ عمدهِ زندگی هرگز حل نمیشوند و اگر به نظر بیاید که حل شده اند، یک چیز بسیار مهم دراین میان گم شده است.

رانه و غریزه Instinct و Drive

o غریزه از اساس زیست شناختی است و ماهیتی قهری و جبری دارد و از لحاظ فیزیولوژیک، سمج است.

نیاز Need

o نیاز، اساسی فیزیولوژیک دارد، ولی به دلیل تحریک مداوم جنسی در اطراف ما، مبرم و ضروری است. نیاز شکل کمتر مبرم و واجب رانه و غریزه است، زمانی که یک نیاز واپس رانده شود، تمایل دارد که به غریزه بدل شود. نیاز ما را از پشت هل می دهد و ما تلاش می کنیم به چیزی بازگردیم و چیزی را حفظ کنیم، بوسیله نیاز به جلو رانده می شویم.

میل Desire

o میل و اشتیاق، اساسی روانشناختی دارد و از انسان بر می خیزد. میل و شوق ما را به جلو و به سمت امکان های جدید می کشاند.  نیاز منفی است ولی شوق مثبت است.

عشق Love

عشق سالم اشتیاق است. عشق ناسالم نیاز است. اگر عشق صرفاً یک نیاز بود، فردی نمیشد، اراده در آن دخیل نبود، انتخابها و سایر وجوه آزادی خودآگاه وارد تصویر نمیشدند. فرد فقط نیازهایش را برآورده میکرد. ولی وقتی عشق جنسی به میل و اشتیاق تبدیل می شود، اراده پا به میدان میگذارد. عشق و اراده با هم یکی شده و به یک دستاورد واحد بدل میشوند. نیرومند ترین نیاز انسانها سکس نیست، بلکه رابطه، صمیمیت، مورد پذیرش قرار گرفتن و تایید شدن است.

انسان تنها مخلوقی است که چهره به چهره عشق می ورزد و در حین نگاه به جفتش، جفت گیری می کند. البته می توانیم رویمان را برگردانیم و وضعیت های دیگری به خود بگیریم، ولی اینها تنوع و تغییراتی در مضمون اصلی است : یعنی مضمون اصلی عشق ورزی، رو در روی یکدیگر است.

در نتیجه همه نمای جلویی بدن فرد و آسیب پذیرترین بخش های بدن در معرض لطف و مهربانی و یا قساوت و بی رحمی جفت قرار می گیرد.  در نتیجه مرد قادر است تا در چشم زن سایهِ شعف و شادی، یا وحشت و هراس، یا بیم و غم را ببیند. این دگرگونی حیوان به انسان است.  حتی میمون ها از پشت جفت گیری می کنند.  پیامدهای این تغییر بسیار عظیم است، و در آن عشاق می توانند با هم حرف بزنند و به چشم جفت خود نگاه کنند.

بسیاری از بیماران در حین روان درمانی در می یابند که اگر نتوانند کاری برای جفتشان انجام دهند، و چیزی به او ببخشند، انگار چیزی گم کرده اند. همانطور که توانایی در اختیار گذاشتن و بخشیدن و اعطاء و رساندن برای لذت کامل خود فرد ضروری است، توانایی ستاندن و دریافت کردن هم در رابطه عاشقانه ضرورت دارد. اگر نتوانید دریافت کنید، اعطاء تان نوعی سلطه و تفوق بر دیگری خواهد بود؛ برعکس، اگر نتوانید اعطاء کنید، دریافت صرف، شما را تهی خواهد کرد.

عشق و پذیرش

o اروس Eros ، به معنی عشق جنسی، بدون فیلیا Philia ، به معنی عشق و دوستی برادرانه Brotherly Love، زنده نمی ماند.  تنش حاصل از کشش مدام و شور و شهوت مدام، اگر برای همیشه ادامه یابد، تحمل ناپذیر می شود. فیلیا نوعی آرامش است، محبت Affection است. دوستی و رفاقت Friendship است. متضاد هراس Phobia است. فیلیا عبارت است از علاقه به بودن با دیگری، علاقه به آسودن در کنارش، علاقه به طپش قلبش و ضرب آهنگ گام هایش، صدایش و همه وجودش.

o فیلیا نیازمند آن نیست که کاری برای معشوق انجام دهیم، جز آنکه بپذیریمش و با او باشیم و از او لذت ببریم ؛ فیلیا عبارت است از دوستی در ساده ترین و صریح ترین معنایش. به همین دلیل، پل تیلیش Paul Tillich الهی‌دان و فیلسوف آلمانی‌تبار مشهور و بزرگترین متکلم قرن بیستم آمریکا، آن همه از پذیرش Acceptance و توانایی پذیرفتن پذیرش Power of Acceptance گفته است. قابلیتی که انسان امروزی چنان فاقد آن شده که حتی این واژه ها به گوشش غریب است.

ما انسان های مستقلی هستیم که اغلب نیروهای خود را زیادی جدی می گیریم ، مدام در حال کنش و واکنشیم و غافلیم که بیشتر ارزش های زندگی فقط زمانی بدست می آیند که سماجت نکنیم، ارزش های زندگی خودشان در سکوت از راه می رسند، آن هم وقتی که اصرار و نیازی در کار نباشد، نه رانشی پشت آنهاست، و نه کششی از جلو در کار است، بلکه خموشانه و از با هم بودن محض سر بر می آورند.

از این روست که هری استک سالیوان بر دورهِ همتایان بین هشت تا دوازده سالگی در رشد و تکامل تاکید می کند، یعنی دوره ای که در آن هنوز رابطه با جنس مخالف شکل نگرفته است و در واقع دوره دوست داشتن اصیل و بی غل و غش هم جنسان است، دوره ای که پسرها دست در گردن یکدیگر به مدرسه می روند و دخترها را نمی توان از هم جدا کرد ، این آغاز ظرفیت انسان برای دوست داشتن دیگری است، همانگونه که خود را دوست می داریم.
سالیوان می گوید: اگر دوره همتایان تجربه نشود، فرد بعدها قادر نخواهد بود به جنس مخالف عشق بورزد. قبل از این دوره هم قادر به عشق ورزیدن به کسی نیست، و اگر حتی به این کار وادار شود، چیزی جز تظاهر و وانمود سازی نخواهد بود.

هری هارلو Harry Frederick Harlow (متولد ۱۹۰۳ – درگذشته ۱۹۸۱) روانشناس آمریکایی بود که اهم شهرتش را به خاطر تحقیقاتش بر جدایی نوزاد از مادر، نیاز از روی وابستگی و انزوای اجتماعی، با آزمایش‌هایی که به روی گونۀ میمون رزوس Rhesus Monkeys انجام داد دارا می‌باشد. او طی این آزمایش‌ها تاثیر و اهمیت ابراز توجه و همراهی را به روی رشد شناختی اثبات کرد. او اکثر این آزمایش‌ها را در آزمایشگاه‌های دانشگاه ویسکانسین-مدیسن Wisconsin–Madison انجام داد و روانشناس انسانگرای Humanistic Psychology هم‌عصر و دانشجویش، آبراهام مزلو Abraham Maslow نیز در پاره‌ای از آن‌ها با وی همراهی کرد.

آزمایش‌های هارلو بسیار بحث‌برانگیز بودند، و شامل اقداماتی مانند جدا و دور کردن نوزادان میمون و منزوی کردنشان به مدت ۲۴ ماه بود، که باعث بروز اختلالات شدیدی در آن‌ها شده بود. بعضی از محققین اشاره به این کرده‌اند که انتشار گزارش آزمایش‌های جنجالی او عاملی برای آغاز جنبش حقوق حیوانات در آمریکا شد. اما آزمایشات هری هارلو با میمون های رزوس بر اهمیت فیلیا صحه گذاشت. میمون های هارلو که اجازه نداشتند در کودکی با میمون های دیگر دوست شوند، و هرگز یاد نگرفتند که با خواهر و برادران یا دوستان خود دوست شوند، و به شیوه ای آزاد و غیر جنسی بازی کنند، همان هایی بودند که بعدها نمی توانستند کارکرد جنسی کافی داشته باشند.  به عبارت دیگر دوره بازی با همسالان، پیش نیاز ضروری برای یادگیری جذابیت جنسی کافی و پاسخ به جنس مخالف در آینده است.

o فیلیا به نوبه خود نیازمند آگاپه Agape یا نوع دوستی است. آگاپه یکی از چهار واژه ایست که یونانی‌ها برای عشق به کار می بردند و هر کدام از این واژه‌ها کاربرد مختلفی داشتند. چهار واژه یونانی‌ها برای عشق عبارت بودند از:

i. آگاپه Agape – عشقی که می بلعد. بدین معنا که فرد را در خود غرق می‌کند و بالاترین درجه از عشق است.
ii. اروس Eros – به معنی عشق جنسی است.
iii. فیلیا Philia – به معنی دوستی و محبت و عشق برادرانه است.
iv. استُرگه Storge – به معنی عشق خانوادگی و قومی است.

ما آگاپه را ارج نهادن به دیگری تعریف کرده ایم، علاقه به خوشی و سعادت دیگری، فراتر از هر منفعتی که ممکن است برایش داشته باشد.

عشق و وابستگی

معمولاً عشق با وابستگی مشتبه میشود،اما واقع امر این است که هر کس فقط به اندازه ظرفیتشو میزان ناوابستگی اش می تواند دوست بدارد و عشق بورزد.

o هری استک سالیوان در این باره اظهار نظر شگفت انگیزی کرده و گفته است: یک کودک تا رسیدن به دوران پیش از نوجوانی، دو سال پیش از بلوغ، نمی تواند هیچکس را دوست بدارد. البته می توان او را به رفتاری وا داشت که به دوست داشتن و عشق ورزیدن شباهت داشته باشد، اما چنین رفتاری ظاهری است و پایه و اساسی ندارد، و اگر در وارد ساختن او به این رفتار اصرار ورزیده شود، حاصل آن ناخوشایند و روان آزارانه خواهد بود.

این بدان معنی است که کودک تا دوسال پیش از رسیدن به بلوغ، با قبول و تایید آدم های دیگر آشنا نیست، و طبعاً ظرفیت عشق ورزیدن را ندارد.  کودک به طور طبیعی وابسته به پدر و مادر است، آنان را دوست دارد، و می خواهد با آنان باشد. اما اگر در رفتار و حالات کودکان دقت کنیم، متوجه می شویم که کشش بچه ها به خرس یا سگ مخملی خود، بیشتر و خود به خودی است تا به آدم ها.

حرف آخر این است که: باید برای هر احساسی نام متناسب با آن را درنظر بگیریم،نه اینکه هر احساسی را عشق بنامیم. عشق و محبت واقعی را وقتی می آموزیم که آن را ساده و آسان تصور نکنیم،و اگر واقع گرا هستیم، از نقاب ها و پوشش های عشق نما،که در جامعه متظاهر به عشق وجود دارد، استفاده نکنیم.

روان‌شناسی نگرش

اضطراب و وابستگی

مشکل مردم، تهی بودن

در آغاز سده بیستم، «فروید» مشکل مردم را در تضاد متقابل خواستهای جنسی و محرمات اجتماعی میدانست. سپس «اتو رنک» ریشه ناراحتیهای مردم را در احساس حقارت و احساس بی کفایتی و احساس گناه دانست. در سال های ۱۹۳۰ «کارن هورنای» آن را به دشمنی بین افراد و گروه ها و رقابت بین آنها برای پیش افتادن از یکدیگر مربوط کرد.

اما اساسی ترین مشکل مردم در نیمه دوم سده قرن بیستم، تهی بودن آنان بود. مشکل اصلی آنان نداشتن یک میل یا نیاز مشخص و معین بود. آنها در توفانهای بزرگ و کوچک خود را بی قدرت، و چون کشتی بی لنگر، دستخوش موج و توفان احساس میکردند. خویشتن را تهی و فاقد تکیه گاه درونی میدیدند. چو تخته پاره بر موج، رها رها …

وقتی ملتی اسیر نیاز اقتصادی نامناسب است و در همان حال از نظر روانی تهی است، دولت خودکامه و تمامیت خواه شکل می گیرد و مردم برای رهایی از اضطرابی که تحملش را ندارند، از آزادی خود صرفنظر می کنند و به آنها روی می آورند. همانطور که تب نشانه مبارزه بین جسم ما و میکروب هاست، اضطراب نشانه مبارزه ما، یعنی آنچه که از خود و شخصیت خود می شناسیم، با خطری است که ما را تهدید میکند. اضطراب معرف یک مبارزه روانی در درون ماست، اضطراب وسیله ای است که طبیعت در اختیار ما قرار داده، که بدانیم مسئله ای داریم و بهتر است حلش کنیم.

شوخ طبعی به ما کمک می کند تا بین خود و مسائل و مشکلاتی که با آن دست به گریبانیم، فاصله احساس کنیم.  کسی که گرفتار وحشت و اضطراب است، نمی تواند بین خود و واقعیتی که در آن قرار گرفته، تفاوت و جدایی احساس کند. انسان تا زمانی می تواند بخندد که زیر نفوذ و استیلای کامل ترس و اضطراب نباشد.

میلر Arthur Miller ، نویسنده، نمایش‌نامه ‌نویس و مقاله نویس آمریکایی میگوید: تراژدی بیشتر از کمدی معرف خوش بین بودن انسان است، زیرا نظر انسان را نسبت به انسان و خُلقیات او به واقعیت نزدیک تر می کند.

تهی بودن و اضطراب رابطه لذت بخش ما را با طبیعت از بین می برد. وقتی نوزاد کوچک متوجه می شود که موجود مستقل و جدایی از مادرش است، با این احساسِ جدا بودن، در واقع به نفوذِ شخصی در دیگران پی می برد، این چنین است که شخصیت در فرزند انسانی شکل می گیرد، و انسان شخص می شود.

هروقت انسان بتواند مثل کسی غیر از خودش به خودش بنگرد، و درباره خودش بیاندیشد، به خود آگاهی رسیده است و این از مشخصات نوع انسان است. سگ یا میمون چنین توانایی را ندارد. البته نبودن خودآگاهی می تواند انسان را از احساس گناه و اضطراب های روانی رها سازد، و بعضی ها می گویند خوش به حال سگ که خودآگاهی ندارد، اما در واقع این بالاترین کیفیتی است که انسان از آن برخوردار است.

در موضوع سلامت و بیماری باید نقش خود را در مقابله با آن فعال بدانیم نه منفعل. فروید بارها گفته است که هدف روانکاوی این است که آنچه در ناخوداگاه است، به سطح آگاه آورده شود. برای خیلی ها مشغولیت زیاد پوششی بر اضطراب درونی و دور نگهداشتن خود از حال و وضع واقعی خودشان است. ما فعالیت و عمل کردن همراه با خودآگاهی را نشانه سرزنده بودن و انسجام شخصیت می دانیم، ولی فعال بودن برای فرار از خودآگاهی را درست نمی دانیم.
خیلی وقت ها می شود که فعال و سرزنده بودن مستلزم عمل نکردن و خلاقانه بی کار نشستن است و این موضوع برای بسیاری از آدم های امروزی سخت تر از کوشش و فعالیت است.
خودآگاهی به آن معنی که ما از آن صحبت می کنیم، سرزندگی آرام و موقر، همراه با تفکر و تامل و مراقبه و مکاشفه است، و در این نوع از خودآگاهی، یک چیز «بودن» مهمتر از یک کار «کردن» است، که البته مردمان غرب آن را به کلی از دست داده اند.

وابستگی به خانواده

رشد و بلوغ هر انسان بسته به گذشت تدریجی و آرام از وابستگی به دیگران و رسیدن به اتکا به خود و فردیت خویشتن است، وقتی جامعه چنان پاشیده و درهم برهم است که نقش مادر و پشتیبانی فرد را نمی تواند ایفا کند، و فرد جامعه را مانند مادر خود نمی بیند، به این گرایش پیدا می کند که به مادر جسمانی و فیزیکی خود در کودکی بچسبد، و خود را تحت سلطه و راهنمایی هایی که از او بخاطر دارد قرار دهد.

در داستان های اسطوره ای یونان باستان اورستس Orestes ، پسر آگاممنون و کلوتایمنسترا است. پس از آن‌که پدرش آگاممنون به دست مادرش کشته شد، خواهرش الکترا Electra او را پنهان کرد و به جایی دیگر فرستاد تا کشته نشود. وقتی بزرگ شد، بازگشت و مادر و معشوق وی را که در قتل پدرش نقش داشت، کشت. مدت‌ها توسط الاهه گان انتقام تحت تعقیب بود تا آن‌که در دادگاهی که به فرمان آپولون برگزار شد، محاکمه و تبرئه گشت. سپس به آرگوس بازگشت و به پادشاهی رسید.
سرگذشت اورستس بازگویی روشن و بخاطر نشینِ تقلا و کوششِ یک فرد برای رهایی از سلطه مادر است. وقتی پادشاه آگاممنون ارتش یونان را در جنگ علیه تروی Trojan War رهبری میکرد، همسرش با پسر عموی همسرش رابطه نامشروع برقرار کرده و آگاممنون را در بازگشت از جنگ می کشد و پسرش اورستس را تبعید می کند و دخترشان الکترا را بصورت خدمتکار نگه می دارد. وقتی اورستس بزرگ می شود به وطنش برمی گردد تا مادرش را بکشد. مادرش که او را با شمشیر آخته در جلوی خود می بیند سعی میکند خود را مظلوم و پدر او را مستحق کشته شدن قلمداد کند و می گوید: فرزندم من بدبخت بودم و از نفرین مادرت بترس. مادرش وقتی از این کار نتیجه نمی گیرد اورستس را در آغوش می کشد و می بوسد و با این کار اورستس سست شده و شمشیر را می اندازد و می گوید: من سست و بی اراده و بی اثر شدم.

سستی و بی ارادگی این پسر در مقابله با مادرش به روشنی همان چیزی است که این روزها روان درمانگران زیادی در بسیاری از مردان جوان دیده و گزارش کرده اند، یعنی در کوشش برای رهایی از قید و بند مادر سلطه جو خود را بی قدرت، منفعل و ناتوان دیده اند. وقتی پسر می بیند که مادرش با اغتنام فرصت از سستی و بی ارادگی او سربازان را صدا می زند تا او را بگیرند، متوجه می شود که اظهار عشق و محبتش به او جز وسیله ای برای به بند کشیدن او نیست، آنگاه بر می خیزد، قدرت خود را باز می یابد و ضربه مرگ را بر مادرش فرود می آورد. اورستس دیوانه می شود . ارواح مجازات گر با قفل و زنجیری که از مارهای به هم بافته شده است، او را تعقیب می کنند.

در اسطوره های یونانی، این مارها نماد ملامت خود و وجدان ناراحت است، که می تواند مانع خواب و آسایش انسان شده و او را به روان پریشی برساند. این همان احساس گناهی است که افراد در راه رسیدن به استقلال روانی و بریدنِ بند ناف روانی از پدر و مادر، در خود احساس می کنند. او به معبد آپولو پناه می برد و در آنجا نشسته و قرار است در دادگاه مهمی که آتنا قاضی آن است محاکمه شود و مساله ای که قضات باید درباره اش رای بدهند این است که: اگر کسی پدر و یا مادر زورگو و استثمار گر خود را بکشد، باید گناهکار شناخته شود یا نه؟

از آنجا که رای این دادگاه برای آینده بشریت بسیار مهم و سرنوشت ساز است، خدایان از کوه المپ فرود می آیند و در مناظره بین قضات شرکت می کنند. بعد از سخنرانی های زیاد، آتنا از هیات قضات در خواست می کند از جایگاه رفیعی که در آن قرار گرفته اند و با معیار و مقیاسی که برای خدایان در نظر دارند، رای ندهند و خطر دوگانه (هرج ومرج) و ( بندگی و سلطه پذیزی) هر دو را با هم در نظر داشته باشند. قضات رای می دهند اما آرا نصف به نصف است. به ناچار قرار می شود آتنا که ایزد بانویِ فضایل شهروندی، خرد و عدالت است رای نهایی را ابلاغ کند. او اعلام میدارد که: اگر قرار است نوع انسان پیشرفت و ترقی داشته باشد، باید از بند و زنجیر پدر و مادر زورگو وسلطه جو آزاد باشد حتی اگر برای این آزادی پدر و مادر را بکشد. با این رای اورستس بخشیده و آزاد میشود.

این داستان ساده، گویای یکی از تقلاها و کوشش های هولناکی است که هر انسان ممکن است در زندگی داشته باشد. موضوع ظاهری آن کشتن یک مادر به دست پسر است، اما معنی واقعی آن تقلا و کوشش یک فرزند برای اثبات وجود خود برای خویشتن است، یعنی استقلال روانی.

کشتن پدر یا مادر چه معنی دارد؟ مایه اصلی این داستان کوشش انسان علیه خودکامگی و قدرت هایی است که رشد و آزادی او را سرکوب و متوقف می کنند و در خانواده این قدرت بیشتر در پدر یا مادر متصور می شود.

فروید معتقد بود که این تضادها جهانی و بیشتر بین پدر و پسر است. پدر سعی می کند پسر را ناتوان و اخته Castrate کند و پسر مانند اُدیپ Oedipus سعی می کند با کشتن پدر به حق خودش برای زندگی برسد. حالا ما می دانیم که عقده اُدیپ جهان شمول نیست و بستگی به عوامل فرهنگی و تاریخی دارد. فروید در جامعه پدر سالار آلمان بزرگ شده بود. از اواسط سده بیستم شواهد بسیار، گویای آن است که در آمریکا شخص متنفذ و مقتدر، مادر خانواده است نه پدر و اسطوره اورستس بیان حال بیشتر آدم ها و مشکلی است که با آن دست به گریبانند.

تاریخ دان استراسر Ulrike Strasser گفته: نظام جامعه ما رو به سوی خانوادهِ مادرسالار Matrifocal Family دارد و اریکسون در کتاب ۱۹۵۰ کودکی و جامعه Childhood and Society به منشا توسعه مادرسالاری پرداخته و گفته در این تغییر به مادرسالاری، مادر بیشتر قربانی و بازنده خواهد بود تا برنده و فاتح ، و به قبول این نقش مجبور شده است، زیرا غیبت پنج روزه پدر از خانه برای کار و حضور فقط دو روزه اش در آخر هفته، مادر را به قبول نقش قدرت مرکزی در خانواده مجبور کرده است.

انسان در جستجوی خویشتن
روان شناسی نگرش

آزادی و قدرت درون

از دست دادن آزادی، در دل نفرت ایجاد می کند.

در روان پریشی ها و روان نژندی های جدی، غالباً واضح است که اوضاع و احوال تلخ، شخص را مستاصل کرده و خشم ونفرت تنها پناهگاهی است که او می تواند در آن غرور و احترام به خود را زنده نگه دارد.

وقتی مردم آزادی خود را سلب شده می بینند، خشم و نفرتشان به سمت چیزی یا کسی سمت و سو می گیرد، به همین دلیل حکومت های استبدادی برای خشم و نفرت مردمشان چیزی را تراشیده و تمهید و تبلیغ می کنند. مثلاً در زمان هیتلر یهودی ها و ملت های دشمن، سپر بلا شده بودند. در دوران حکومت استالین خشم و نفرت مردم روسیه علیه کشورهای جنگ افروز غرب دامان زده می شد.
دولت هایی که آزادی مردمشان را سلب می کنند، باید نفرت آنان را به طرف آدم ها و گروه های خارج سوق بدهند، وگرنه مردم یا طغیان می کنند، یا دچار روانپریشی جسمی شده، یا از دیدگاه روانشناسی، مردمی نخواهند بود که کشورشان را از آن خود بدانند و برایش به جنگ بروند.

هیچکس نمی تواند به محبت و اخلاق و آزادی واقعی برسد، مگر اینکه صادقانه و واقع گرایانه با نفرتها و آزردگی های خاطر خود آشنا باشد، و اولین گام این است که شخص بداند از چه کسی یا چه چیزی نفرت دارد.

آزادی عصیان و نافرمانی نیست، اما نافرمانی حرکتی است در جهت و سمت و سوی آزادی.

o از دیدگاه روانشناختی بسیاری از شور و هیجان های بین سالهای ۱۹۲۰-۱۹۳۰ از تمرد و طغیان جان گرفته بود.  وقتی نوشته های فیتزجرالد Scott Fitzgerald، نویسنده آمریکایی رمان و داستان‌های کوتاه، و یکی از نویسندگان بزرگ سده بیستم میلادی ، و خالق رمان گتسبی بزرگ The Great Gatsby ، که بسیار مورد توجه جوانان رهایی خواه آن زمان شده بود، را میخوانیم، می بینیم که بوسیدن یک دختر، چه شور و هیجان و در عین حال چه الم شنگه ای به پا کرده بود.

کسانی که در آن دوران به دانشگاه می رفتند به خاطر دارند که از داشتن موضوع و هدفی برای مبارزه چه احساس قدرتی میکردند، و چه قاطعانه مطلبی برای عصیان و نافرمانی داشتند، یعنی مخالفت با جنگ، تابوهای جنسی، و موافقت با ازدواج آزاد و رفع ممنوعیت های رایج و معمول در آن زمان.

در آن سالها، همه نوشته های اچ ال منکن Mencken، خبرنگار، طنزپرداز، و منتقد اهل ایالات متحده‌ی آمریکا را می خواندند؛ اما حالا هیچکس نوشته های اورا نگاه نمی کند، زیرا وقتی قاعده و قانون معینی وجود نداشته باشد، کسی با نافرمانی صاحب نفوذ و شهرت در دیگران نمی شود.

o فرو ریزی رسم و قاعده و قانون از سده نوزده آغاز شد، معیارها و میزان ها در هم ریخت، همه چیز دگرگون شد و حالا ما احساس تهی بودن و سرگردانی می کنیم . همه جوانان دل افسرده ای که فیتزجرالد از آنها نوشت از بوسیدن یک دختر احساس قدرت و توان کردند، اما چون حالا این یک امر عادی و روزمره شده دیگر به کسی احساس قدرت نمی دهد و احساس بی قدرتی تقریباً همه گیر شده است.
آدم عاصی و طاغی فقط از بهم ریختن معیارها و آداب و رسوم احساس نیرو می کند و به فکر ساختار پردازی و ایجاد رسم و راه تازه نیست، و باید دانست آزادی واقعی هرگز بدون قبول مسولیت بدست نمی آید.

من نمی دانم چرا این اضطراب وجود دارد که اگر نظام کهنه اقتصاد آزاد کنار گذاشته شود، آزادی از بین خواهد رفت. شاید یک دلیلش این باشد که آدم های امروزی آنچنان آزادی روانی خود را تسلیم جریانات عادی و کارهای روزمره و رسم و عرف جاری اجتماع کرده اند، که احساس می کنند تنها آزادی ای که برایشان باقی مانده، رقابت و پیشرفت در امور اقتصادی است.
یعنی اگر افراد طبقه متوسط نتوانند هر از چندگاه اتومبیل تازه ای بخرند، به خانه بزرگتری نقل مکان کنند، و در و دیوار خانه را تا اندازه ای متفاوت از خانه همسایه رنگ کنند، آیا ممکن است احساس کنند که زندگیشان بی هدف و وجودشان به عنوان انسان نفی شده است ؟
به نظر من وزن و اهمیتی که مردم برای رقابت در نظام اقتصاد آزاد قائلند، نشان می دهد که تا چه اندازه از درک آزادی واقعی و معنی آن دور هستند.

خود آگاهی و آزادی مثل دو روی یک سکه و همیشه با هم هستند، هرچه خود آگاهی شخص کمتر باشد، افکار و رفتارش کمتر آزادانه و از آنِ خودش خواهد بود. سقراط درست گفته که پذیرش نادانی آغاز خردورزی است. انسان فقط زمانی خواهد توانست با استفاده از توانایی ذاتی خود خلاقانه عمل کند، و از محدودیت های خود فراتر برود، که محدودیت های خود را بشناسد و فروتنانه و صادقانه آن را بپذیرد.

انسان در جستجوی خویشتن
روان شناسی نگرش

در جستجوی حقیقت

The Discovery of the Truth

o جستجوی حقیقت همیشه این خطر را دارد که شخص ممکن است مطالبی را کشف کند که از دانستن آن نفرت دارد. جستجوی حقیقت مستلزم وجود چنان رابطه ای بین شخص با خویشتن، و میل به پذیرفتن ارزش های والاست، که به شخص این جرات را میدهد تا از باورهای معمول و آشنای خود دست بکشد. اگر کسی در جستجوی حقیقت Truth ، واقعیت Reality و برخی ویژگی های روانی خود را نادیده بگیرد، یعنی بخواهد دادرسی باشد که از فراز کوه و کاملاً فارغ از وجود خویشتن، به قضاوت بنشیند، او نیز سخت گرفتار وهم و پندار خواهد بود.
– آنچه در جهان به صورت عینی دیده می‌شود، واقعیت نام دارد.
– حقیقت مفهوم و اصطلاحی است برای اشاره به اصل هر چیز.

o چنین آدمی تصور میکند آنچه را که خودش حقیقت دانسته، حقیقت مطلق است، و علاقه ها و گرایش های شخصی، به هیچ وجه، در نظر و قضاوت او دخالت نداشته است.  چنین آدمی سخت متعصب، جزم اندیش و خطرناک خواهد بود.  فقط موضوعات فنی را می توان فارغ از نیازها و کشش ها و کوشش های انسانی، بصورت تجریدی Abstract مورد تحقیق و مطالعه و اظهار نظر قرار داد.

آینده و گذشته

o بسیار هستند کسانی که در حالت ناخشنودی و بی هدفی، به جای اندیشیدن به حال، ذهنشان را به آینده مشغول می دارند و بهبود وضعشان را به آینده واگذار می کنند، مثلاً به خود امید می دهند که با ازدواج، یا تمام کردن تحصیلات، یا بدست آوردن شغل مناسب، وضعم خوب خواهد شد. چنین امیدی به آینده، مانند ماده مخدر، استفاده خلاق از زمان حال را نابود میکند .

البته توجه به گدشته نیز می تواند مانند توجه به آینده حالت فرار از واقعیتِ زمان حال را داشته باشد.  مثلاً در رویارویی با مشکلات فعلی به خودش بگوید : آن گذشته ها چه خوب بود و چه راحت بودیم، و با این حرف ها ذهنش را آرام کند.

همان طور که دل بستن به آینده را می توان راه فرار آدم های «ساده اندیش» از واقعیات حال دانست، توجه بسیار به گذشته را می توان راه فرار آدم های «فرهیخته و اندیشه ورز» از حال به حساب آورد. این افراد فرار از حال به آینده را قدیمی و ساده اندیشی می خوانند، اما توجه به گذشته را، به این دلیل که مشکلات روانی هر کس در اوضاع گذشته و کودکی او ریشه دارد، کاملاً معقول می پندارند.

ممکن است شخص تصور کند زندگی در دوران های گذشته مثل دوران یونان باستان، دلپسندتر از زندگی در زمان حال است، اما در واقعیت میدانیم آرزوی زندگی در هر دورانی غیر از دورانی که الان در آن به سر می بریم خیال پردازی است، و از درک نادرست رابطه انسان با زمان ناشی می شود.

جالب اینکه بیشتر کسانی که در پنجاه سالگی غصه از دست دادن جوانی را می خورند، همان هایی هستند که در بیست سالگی، زندگی مطابقِ میل شان را به آینده موکول میکردند.

از آگاهی تا عمل

o یک ضرب المثل ژاپنی میگوید : دانستن و عمل نکردن با ندانستن یکی است. آگاهی از مسوولیت به خودی خود معادل تغییر نیست؛ بلکه نخستین گام در فرایند تغییر است. تحول درمانی، باید خود را در عمل نشان دهد، نه در دانستن یا قصد کردن یا خیال کردن.

روان کاوان اولیه چنان به یکی بودن خودشناسی و تغییر معتقد بودند، که رسیدن به شناخت را نقطه پایان درمان میدانستند و اگر تغییری اتفاق نمی افتاد، اینطور نتیجه گیری میشد که بیمار به بینش کافی دست نیافته است. درمانگر باید در پی عمل باشد. یک روان کاو معمولاً نسبت به متوسل شدن به اراده، حس خوبی ندارد، جمله هایی مثل: باید بیشتر تلاش کنی، آدم باید به خودش کمک کند، درست انگار از چیزی استفاده کند که به آن اعتقادی ندارد.

مدل فرویدی ذهن، بر اصول هلمهولتز Hermann von Helmholtz بنا شده است، اصولی جبری و مخالف زیست گرایی، که بر اساس آن بوسیله نیروهای فیزیکی–شیمیایی قابل تبدیل شدن به نیروی جاذبه و رانش، به فعالیت واداشته و کنترل میشود. فروید سرسختانه بر این مطلب پای می فشرد و میگفت: بشر به دست ناخودآگاه زیسته می شود. اعتقاد ریشه دار به آزادی و انتخاب، مطلقاً غیر علمی است و باید دوباره و بر اساس جبری که به زندگی حکمفرماست تعلیم داده شود.

به قول می: انسان فروید به غیر از سائق با چیزی به جلو رانده نمیشود. رفتار تنها یک حامل و نتیجه تاثیر متقابل نیروهای درونی انسان است، ولی اگر این دیدگاه درست باشد، یعنی همه فعالیت های روانی و جسمانی انسان جبری و از پیش تعیین شده باشد، در آنصورت چه کسی میتواند بیشتر تلاش کند، یا عزم راسخ یا شجاعت از خود نشان دهد.

درمانگری که در کار بالینی، دیدگاه جبری علمی را اتخاذ کند، خیلی زود با یک مشکل جدی مواجه می شود : در مدلی که انسان به اجزای در هم تنیده من و فرامن و نهاد تقسیم می شود، جایگاه غایی مسوولیت کجاست؟

هدف روان درمانی این است که بیمار را به مرحله ای برساند که بتواند آزادانه انتخاب کند . فروید در کتاب من و نهاد، که در ۶۷ سالگی نوشت، اشاره کرد که: وظیفه درمانگر این است که آزادی انتخاب راه را، به «من» یا ایگوی بیمار نشان دهد. این جمله بهترین شاهد بر آنست که خود فروید مدل جبری انسان را نپذیرفته است. به قول می : جزء چگونه می تواند آزاد باشد وقتی کل آزاد نیست؟

بعضی درمانگران اشتباهاً اینگونه با این معضل کنار می آیند: گرچه انسانها احساس ذهنی و درونی آزادی را تجربه می کنند، با وجود این، کل ماجرا خیال باطل است و به اندازه مابقی حالات ذهنی، جبری است.

توماس هابز Thomas Hobbes ، یکی از فیلسوفان سیاسی برجستهٔ انگلستان، حس آزادی انسان را توهم خودآگاهی مینامد. اسپینوزا Baruch Spinoza، یکی از بزرگ‌ترین خردگرایان فلسفه قرن هفدهم و زمینه ساز ظهور نقد مذهبی و همچنین عصر روشنگری در قرن هجدهم، هم گفته: یک سنگ خودآگاه و با احساس که بوسیله نیروی خارجی به جلو رانده می شود، باور می کند که کاملاً آزاد است، و بوسیله میل و اراده خود به حرکت در می آید. لذا در نهایت روان درمانگرانی که معتقدند آزادی حالتی ذهنی و توهمی است؛ وقتی می گویند روان درمانی زمانی موفق است که بیمار احساس کند توانایی بیشتری برای انتخاب کردن دارد، در واقع اعلام می کنند که هدف روان درمانی خیالی باطل بیشتر نیست، لذا به گفته می، این دیدگاه نسبت به فرایند درمان کاملاً با ارزش های اساسی و زیربنایی روان درمانی، یعنی جستجوی حقیقت و خودآگاهی مغایر است.

باورها و اعتقادات

o وقتی فروید میگوید بد و خوب هر دین بسته به آن است که تا چه اندازه انسان را در وابستگی های دوران کودکی نگاه میدارد، حرفش درست و قابل تامل است.  البته فروید اشتباه کرده است که دین را یک روان نژندی وسواس خوانده است.

o پل تیلیچ Paul Tillich ، الهی‌دان و فیلسوف آلمانی‌تبار مشهور و بزرگترین متکلم قرن بیستم آمریکا می گوید: بحث درباره اثبات وجود خدا همان قدر الحادی و کفر آمیز است، که به نفی آن بپردازیم.

o اریکسون میگوید: بین اعتقاد یک عارف به خدا و اعتقاد یک ملحد به محترم بودن وجود انسان، تفاوت به مراتب کمتر است، تا تفاوت بین اعتقاد یک عارف با یک مسیحی کالونیست Calvinism ؛ زیرا اعتقاد کالونیست به خدا در ناتوان دیدن خود و وحشت از خدا ریشه دارد.

o کانت میگوید: دو چیز دل را به حیرت وا میدارد: قانون اخلاقی در درون ما و آسمان پرستاره بر فراز سر ما.

o رودولف اوتویک فیلسوف غربی میگوید : احساس وجود چیزی مرموز، پر هیبت، احترام انگیز، و مقدس، مایه اصلی و اساسی و سر آغاز احساس دینی خوانده می شود.

o حیرت، از رویارویی با معنی و ارزش زندگی پیش می آید، هرچند ممکن است عامل آن حادثه ای غم انگیز باشد، ولی احساس و تجربه ای منفی نیست، زیرا باعث گسترش دید و برداشت انسان از حیات و امور حیاتی میشود و بطور کلی همیشه با احساس شادمانی همراه است.

o گوته گفته است: حیرت عالی ترین احساسی است که انسان می تواند داشته باشد و اگر ساده ترین پدیده های حیات او را به شگفتی وا دارد، خوش به حالش، هیچ چیز برتر و عالی تر از آن نمی تواند باشد.

o در دوران تفتیش عقاید، شعار شده بود که: قواعد و قوانین مطلق، سنگینی بار انتخاب را از شانه ما بر می دارد.

o یکی از ویژگی های عملیات قهرمانی، ناشکیبایی و شتابزدگی است که با جرات خیلی فرق دارد.
در جنگ جهانی دوم، بیشتر خلبان هایی که به دلاوری شهرت یافته بودند، کسانی بودند که نتوانسته بودند بر اضطراب و دلهره درونیشان پیروز شوند و از دیدگاه روانشناسی، شتابزدگی شان در عملیات جنگی، نوعی جایگزین سازی و تلافی کردن آن ناتوانی به حساب می آمد.

می توان جرات را یک وضع و حالت درونی دانست، زیرا عملیاتی که شخص انجام می دهد، نمی تواند معرف نیات واقعی او باشد.

از میان کتاب‌های رنک

قهرمان   ۱۹۰۹ The Myth of the Birth of the Hero

 • یکی از کارهای اولیه رَنک افسانه تولد قهرمان بود، که برخی افسانه های تولد؛ مثل شاه های بابلی، گیلگمیش و سارگون، قهرمان هندی کارنا، شاه ایرانی کورش، قهرمان سلتی تریشتان، قهرمان های آلمانی زیگفرید و لوهنگرین، و حتی موسی، بودا و مسیح را بررسی کرد. او الگوهای تکراری را در آنها مشاهده کرد، بدین ترتیب که: همیشه یک شاه و ملکه یا خدا و الهه یا زوج های سطح بالایی وجود دارند، چیزی تولد قهرمان را مشکل یا غیر ممکن می سازد؛ خوابی یا پیشگویی در رابطه با تولد او وجود دارد، و همیشه به پدر هشدار داده می شود که خطری در راه است؛ و نوزاد بر روی آب روان در جعبه، سبد ،یا قایقی کوچک رها می شود تا بمیرد، و او توسط حیوانات و یا مردم فقیر نجات پیدا می کند و بزرگ می شود، خانواده اش را می یابد و از پدرش انتقام می گیرد، و در نهایت به جایگاهی که درخور اوست دست می یابد.

o رانک افسانه ها را نسبتاً قابل درک می دانست. هنگام کودکی ما والدین مان را پرستش می کنیم. اما وقتی که بزرگتر می شویم، و همچنان مستقل تر، آنگاه متوجه می شویم که آنها آن چیزی نبوده اند که بنظر می رسیده اند. افسانه انعکاس آرزوی همه ماست که تمایل داریم به روزهای خوب کودکی برگردیم، همان موقعی که فکر می کردیم والدین مان بی عیب و نقص اند و به ما توجه لازم را دارند.
o جعبه یا سبد نمادی از رحم، و آب روان تولد ماست. افراد فقیر نماد ضعف و بی کفایتی والدین است. شاه و ملکه سمبل آنچیزی است که والدین باید باشند. انتقام نماد خشم ما بخاطر بدرفتاری والدین با ماست.

o نکته جالب توجه این است که رانک در این تصویر نه اشاره ای به جنسیت دارد ونه ناهشیار جمعی. بطور ساده افسانه ها تجلی تجارب معمول دوران کودکی در فرهنگ های مختلف اند. اگرچه تفسیر او ناکامل است، اما سادگی آن جالب است.

o اتو رانک در کتاب اسطوره تولد قهرمانان اسطوره ها را در سنت فروید تحلیل می کند. رانک به تأسی از استادش فروید اسطوره ها را با رویاها قیاس می کند. به علاوه، به پیروی از فروید رویاها و اسطوره ها را آرزوهای قویاً سرکوب شده ادیپی می داند که به نحو نمادین و پنهانی ارضا شده اند و در سازندگان یا خوانندگان بالغِ اسطوره تأثیرش همچنان ادامه دارد. رانک با جزئیات بیشتری به تحلیل اسطوره ها می پردازد و به ویژه طرح یا الگوی مشترکی را برای نوع خاصی از اسطوره ها، یعنی اسطوره های قهرمانان، آن هم قهرمانان مرد ارائه می کند.
o فرویدی ها نه فقط اسطوره قهرمان، بلکه تمامی انواع اسطوره ها را تحلیل می کنند. با این حال تمام انواع دیگر اسطوره ها را اغلب به اسطوره های قهرمانی بر می گردانند.
o خود رانک، تولد و بقا را به کارهای بزرگ قهرمانی مبدل میکند. حتی اسطوره های خلقت به منزله تحقق کار آفرینش عالم لحاظ می شوند که از ناحیه مردان و یا از ناحیه زنان صورت گرفته است. نزد رانک، به تأسی از فروید، قهرمان گرایی محدود به همان چیزی است که طرفداران یونگ آن را ” نیمه نخست زندگی” می نامند. نیمه نخست زندگی – که شامل تولد، کودکی، نوجوانی و اوایل بزرگسالی است – به تثبیت فرد به عنوان شخصی مستقل در جهان خارجی اختصاص دارد.
o دستیابی به استقلال، به نحو بارزی در کسب شغل و اختیار کردن همسر، نمود می یابد. کسب شغل یا همسر گزینی، هم متضمن جدایی از والدین و هم مستلزم کنترل غرایز شخصی است. استقلال از پدر و مادر به معنای حذف آنها نیست، بلکه رسیدن به خود کفایی است. به همین نسبت، عدم وابستگی غرایز به معنای نفی غرایز نیست، بلکه کنترل و غلبه بر آنهاست.

o آنجا که فروید توانایی کارکردن و دوست داشتن را شرط خوشبختی می داند، آشکارا به غایتِ نیمه نخست زندگی انسان اشاره دارد که از نظر او مایه خوشبختی برای کل زندگی است. از دیدگاه فروید، هم وابستگی طولانی مدت به والدین و هم وابستگی به غرایز موجب بروز مشکلات می شوند. اگر فردی در ارضای غرایزش بخواهد به والدین خود وابسته باشد و یا اینکه از راه های غیر اجتماعی غرایزش را ارضا کند، در سطحی کودکانه از تحول روان شناختی گرفتار می آید و در همین سطح تثبیت می شود.

o الگوی رانک که او آن را در مورد چیزی بیش از سی اسطوره قهرمان به کار می برد، در مرحله ی نخست زندگی رخ می دهد. الگوی رانک از تولد قهرمان تا آغاز ” دوره شکوفایی” او را شامل می شود.

o یک داستان معمول و استاندارد را می توان بر اساس شاکله ذیل چنین بیان کرد: قهرمان، فرزند مشهورترین والدین هاست؛ معمولاً شاه زاده است. پدید آمدن قهرمان نیز با دشواری هایی همچون خویشتن داری یا عقیم بودن طولانی، یا مقاربت مخفیانه والدین به خاطر موانع و محدودیت های خارجی همراه است.
در طول دوران بارداری یا پیش از آن، پیشگویی در قالب یک رویا یا از طریق سروش غیبی صورت می گیرد که علیه تولد او اعلام خطر می کند، معمولاً این خطرات تهدید کننده متوجه پدر ( یا نماینده ی او) است. نوزاد معمولاً در حالی که داخل در جعبه ای قرار دارد، در آب محاصره شده است. او سپس از سوی حیوانات یا به کمک چوپانان فرودست نجات می یابد و ماده حیوانی یا زنی معمولی به او شیر می دهد. پس از آنکه قهرمان بزرگ می شود، به شیوه های کاملاً مختلفی، پدر و مادر نامدارش را پیدا می کند. او از یک سو از پدرش انتقام می گیرد و از سوی دیگر مورد پذیرش و احترام است. سرانجام به مقام و بزرگی می رسد.

• الگوی رانک از اسطوره قهرمان، به نقل از کتاب اسطوره تولد قهرمان. در سطح ظاهری یا آگاهانه، قهرمان شخصیتی تاریخی یا افسانه ای همانند ادیپوس است. ادیپوس، قهرمان است، چرا که مطابق معمول از هیچ به تاج و تخت رسیده است. در سطح ظاهری او قربانی بی گناه خانواده و تقدیرش است. هر چند والدین او پیش از تولد قهرمان اشتیاقِ فراوانی برای بچه دار شدن داشتند، اما با وجود این پس از تولد کودک به ناگزیر به خاطر نجات جان و مال پدر، تصمیم به قربانی کردن کودک می گیرند. در این صورت انتقامِ قهرمان حتی زمانی که پدر کشی کاملاً آگاهانه صورت گرفته باشد، قابل فهم است. زیرا چه کسی است که نخواهد قاتلش را بکشد؟

o در سطح نمادین یا ناآگاهانه، قهرمانی قهرمان به دلیل آن نیست که او برای رسیدن به تاج و تخت جرأت به خرج می دهد، بلکه علت قهرمانی او در جسارت کشتن پدرش است. عمل کشتن قطعاً آگاهانه رخ می دهد، اما انگیزه آن انتقام نیست، بلکه عقیم کردن جنسی است. پدر از واگذارکردن همسرش، یعنی غایت حقیقی تمامی تلاش های پسر امتناع می ورزد: معمولاً عمیق ترین ریشه های غالباً ناخودآگاهِ بیزاری پسر از پدر، یا دو برادر از هم را می توان در رقابت بر سر جلب کردن توجه مهر آمیز و عشق مادر جستجو کرد. معنای حقیقی اسطوره قهرمان به اندازه ای دهشتناک است که نمی توان با آن روبه رو شد، از این رو، آن را ذیل داستان جعلی پنهان می سازند، که در آن جنایتکار اصلی نه پسر، بلکه پدر است.

o این الگو: گویی توجیهی است، برای احساسات خصمانه ای که کودک نسبت به پدرش دارد و احساساتی که در این افسانه به پدر فرافکنی می شود. آنچه قهرمان به دنبال آن است، چهره ی تلاش برای رسیدن به قدرت را به خود می گیرد و نه محرم آمیزی. بیش از هر چیز، فرد قهرمان شخصی ثالث است – یعنی همان قهرمان نام برده اسطوره – و نه سازنده اسطوره یا هر فرد دیگری که از طریق اسطوره تحریک شده است. سازنده یا خواننده اسطوره با یکی دانستن خود با قهرمان نام برده، به نحو همدلانه ای از پیروزی قهرمان که در حقیقت در حکم پیروزی خود اوست حظّ می برد. در اصل، او قهرمانِ واقعی اسطوره است. در سطح ظاهری، این اسطوره در رسیدن قهرمان به تاج و تخت به نقطه اوج خود می رسد.
o در سطح نمادین، او به علاوه همسری اختیار می کند. می توان چنین نتیجه گرفت که این اسطوره به نحو فراخوری، غایت مورد نظر فروید از نیمه نخست زندگی را بیان می کند. اما در واقعیت، اسطوره بیانگر عکس چنین چیزی است: تمایلات برآورده شده موجب جدایی از والدین و فاصله گیری از غرایز ضد اجتماعی شخص نمی شوند، بلکه در عوض به وابستگی تا حد امکان شدید به والدین و همچنین به انگیزه های به شدت ضد اجتماعی از جمله پدر کشی و محرم آمیزی، حتی هتک ناموس می انجامند.  سلب قدرت از پدر و تصاحب مادر لزوماً به معنای عدم وابستگی به آنها نیست.

o سازنده یا خواننده اسطوره، فرد بالغی است، اما آرزویی که در اسطوره بیان می شود، آرزوی کودکی سه تا پنج ساله است: از این رو، افراد بالغ به مدد قوه خیال پس رونده شان به ایام کودکی اسطوره ها را می سازند و در این میان شخص اسطوره ساز، داستان های دوران کودکی اش را به قهرمان نسبت می دهد.

o قوه خیال تمایل ادیپی را ارضا می کند، فرد برای رسیدن به مادر، پدرش را می کشد. اسطوره آرزویی را بر آورده می سازد که نزد فرد بالغی که آن را ابداع می کند یا به خدمت می گیرد، رشد نکرده است. چنین فرد بالغی به لحاظ روان شناختی کودک ابدی است.

o اگر در فردی، من ( اِگو) به اندازه ای قدرتمند نباشد که بتواند بر غرایزش غلبه کند، این فرد انسانی روان پریش است: طبقه خاصی از انسانها وجود دارند موسوم به روان پریشان. همانطور که تحقیقات فروید نشان می دهد آنها به یک معنا هنوز کودک اند، هر چند که از سایر جهات به ظاهر بزرگ شده اند. از آنجا که هیچ کودکی نمی تواند پدرش را مغلوب کند، سازنده اسطوره خیال می کند که به اندازه کافی برای انجام چنین کاری بزرگ شده است. مختصر آنکه: اسطوره به هیچ وجه غایت نیمه نخست زندگی به معنای مورد نظر فروید را بیان نمی کند، بلکه بیانگر غایتِ تثبیت شده دوران کودکی است که فرد را از به انجام رساندن آن باز می دارد.

o بدیهی است که ارضای تمایلات اُدیپی، به نحو نمادین و نه ظاهری، پنهانی و نه آشکار، ناآگاهانه و نه آگاهانه، ذهنی و نه فیزیکی، غیر مستقیم و نه مستقیم است. سازنده یا خواننده اسطوره با یکی دانستن خود با قهرمان نامبرده، به طور ذهنی اعمالی را انجام می دهد که هرگز جرأت انجام آنها را در جهان خارج ندارد. حتی اعمال ادیبیِ قهرمان نامبرده تغییر چهره می دهند، زیرا الگوی قهرمانی نه در سطحی پنهان، بلکه در سطحی آشکار یا نزدیک به آن عمل می کند. با وجود این، اسطوره نوعی خاصی از ارضا را، و با نظر به نزاع میان انگیزه های روان پریشانه و اخلاقیات روان پریشانه، حتی بهترین نوع ممکن از ارضا را فراهم می آورد.

o رانک، فرد روان پریش – یعنی کسی که غرایزش را سرکوب می کند و در نتیجه به یک خروجی غیر مستقیم برای ارضای آنها احتیاج دارد – را
در مقابل ” فرد منحرف” – یعنی کسی که مطابق غرایزش عمل می کند و در نتیجه احتمالاً احتیاجی به هیچ میان راهی همانند اسطوره ندارد – قرار می دهد.

هنر و هنرمند ۱۹۰۷-۱۹۳۲

Art and Artist

o رانک به مبحث پیچیده خلاقیت هنرمند نیز نگاهی انداخته. در این مورد رانک بیان داشته که هنرمند کشش بسیار شدیدی دارد که اراده اش را متجلی کند. بر خلاف اغلب ما ، احساس اجبار می کند تا واقعیت را درون ذهنش بازسازی کند. یک هنرمند واقعی نیاز به آزاداندیشی دارد، تا بتواند اراده شخصی اش را از اراده جمعی فرهنگ اش و مذهب اش شناسایی کند. هنر خوب تلفیقی از روحانیت و مادیت است، کلیت و خاصیت، یا فردیت و جمعیت. این تلفیق به راحتی امکان پذیر نیست و با اراده آغاز می شود، واژه رانک برای ایگو، البته ایگویی سرشار از نیرو.
o همه ما با اراده ای بدنیا می آییم تا از قدرت ها رها شویم و خودمان شویم. در کودکی ما اراده مان را برای فائق آمدن به مشکلات مان به دور از والدین مان بکار می بریم.  بعدها ما با دیگر مراجع قدرت می جنگیم، مثل قدرت های درونی سائق های جنسی مان. چگونگی تلاش ما برای استقلال تیپ شخصیتی که ما هستیم را می سازد.

o رانک سه تیپ اصلی را شرح می دهد:

i. اول تیپ سازشی. این افراد می آموزند که ” اراده” چیزی است که آنها مجبورند به آن عمل کنند. دستورات را اجرا کنند، و مسائل اخلاقی جامعه را رعایت کنند و مخصوصاً در رابطه با تکانه های جنسی شان. فردی منفعل ، مخلوقی محدود شده که رانک براین عقیده بود که این یک شخص عادی است.

ii. دوم، تیپ عصبی. این افراد از شخص عادی قوی ترند، اما در کل درگیر مبارزه علیه قدرتهای درونی و بیرونی اند. آنها حتی با اراده خوشان هم مبارزه می کنند، که بنابراین چیزی برای نائل شدن به آزادی باقی نمی ماند. در عوض آنها بخاطر پر ارادگی شان دچار احساس گناه و نگرانی هستند. در ضمن آنها سطوح بالاتری از رشد اخلاقی در مقایسه با تیپ سازشی دارند.

iii. سوم ، تیپ سازنده است، که رانک به هنرمند، نابغه، و تیپ خلاق، تیپ خودآگاه، و بطور ساده انسان بودن اشاره می کند. که بجای جنگیدن با خودشان، خودشان را می پذیرند و تصدیق می کنند، ایده آلی خلق می کنند تا اعمالشان بطور مثبت بر اراده متمرکز شوند. هنرمند خودش را خلق می کند و دنیایی هرچه زیباتر را شکل می دهد.

مرگ و زندگی ۱۹۲۴ یا آسیب و ضربه تولد 

The Trauma of Birth

o آن گاه که طفل به حقیقت تلخ وجود خود که جدایی از مادر است آگاهی می یابد، گرفتار تعارض می گردد و آرزو به جدایی احساس گناه را در وجود او به وجود می آورد. به اعتقاد رانک فرد برای اظهار اراده خود مشکلاتی دارد. فرد در بزرگسالی دارای یک بخش پسندیده و مورد تائید والدین و جامعه، و یک بخش ناپسند که مورد تائید نیست می باشد. از نظر رانک کانون مرکزی درمان، تسکین احساس گناه فرد است.

o رانک سه نوع منش توصیف نموده است:

i. شخص بهنجار یا معمولی که اراده خود را قبول دارد .
ii. شخص خلاق که هدف خود را معین کرده و خود را مطابق با آن اداره می کند .
iii. شخص نوروتیک (روان نژند) که در اظهار و ابزار عقیده و میل خود آزاد نیست و نمی تواند خود را با گروه وفق دهد .

o رانک به عنوان تنها عضو غیر پزشک در محفل یاران فروید، یک دید جهانی را به نهضت آنالیز روانی جلب کرد. روانشناسی و روش درمانی او پیشبرد نیروی سوم یا روانشناسی انسان گرا بود. رانک نظریه ای پیشنهاد کرد که بر اساس آن آسیب تولد در مرکز تجارب فرد قرار دارد. به عقیده رانک فرایند تولد، به سبب تولید احساس بی پناهی، موجب اضطراب نخستین است. جدایی از مادر اساسی ترین ضربه و یک تغییر ناگهانی و خشن از محیط ایمن داخل رحمی به دنیای بی ثبات خارج است. بنابراین هرگونه جدایی بعدی از هر نوع که باشد نیز تولید آسیب روانی میکند. وی عقیده دارد که هر لذت، جست و جویی به دنبال بدست آوردن مجدد لذت نخستین زندگی درون رحمی است. مورد جالب دیگری که رانک در مورد آن سخن گفت جدال میان مرگ و زندگی است. او بر این باور بود که ما غریزهِ زندگی داریم که ما را به سمت فردیت، استقلال و شایستگی هل میدهد، و غریزه زندگی که ما را به سمت جزیی از خانواده، اجتماع، یا انسان ها بودن هل می دهد. ما همچنین احساسی مبنی بر ترس از این دو داریم. ترس از زندگی که ترس از جدایی، تنهایی، و بیگانگی می باشد؛ ترس از مرگ که ترس از گمگشتگی در کلیت، رکود، و هیچ کس شدن می باشد.

o زندگی ما پر از تنهایی است، که با تولد آغاز می یابد. در واقع اولین کار رانک معطوف به ضربه تولد بود، با این فرض که اضطراب تجربه شده در طول تولد مدلی است برای اضطراب های تجربه شده در زمان های بعدی. پس از تولد از شیر گرفته می شویم، و نظم و مدرسه و کار و ضربه عشقی… در پیش داریم، البته اجتناب از این جدایی، اجتناب از زندگی و انتخاب مرگ است یعنی هیچ وقت متوجه نخواهید شد که چه استعدادی دارید، هیچ وقت خانواده و شهر کوچکتان را ترک نمی کنید، و و هیچ وقت رحم تان را ترک نخواهید کرد!

o پس ما باید با ترس هایمان روبرو شویم، و در تلاش برای رشد کامل باشیم، هم مرگ و هم زندگی را در آغوش بگیریم، فردیت مان را حفظ کنیم و روابطمان با دیگران را تقویت کنیم.

o رانک هیچ گاه مانند فروید و یونگ مکتب روانشناسی را پایه گذاری نکرد، اما تاثیر آن را در هر کجایی می توان دید. او تاثیر معناداری بر روی کارل راجرز، و نفوذ زیادی بر قدیمی ترانی چون آدلر، فروم، و هورنای برجای نهاد، و همچنین اگزیستانسیالیست هایی چون رولو می از آن تاثیر پذیرفتند. دیگران نیز از عقاید او الهام گرفتند که می توان تکه هایی از افکارش را در نظریه واکنشی، انگیزه رقابت، و نظریه مدیریتی ترور مشاهده کرد.

منابع:

راسخون
ایران ویج
کلبه آبی