گزیده ای از صغیر اصفهانی
ای عجب ما خسته جان از فرقت جانانه ایم با وجوداینکه با جانانه در یک خانه ایم
خویش را بدنام کردیم و به بدنامی خوشیم عاقلان از ما بپرهیزید که ما دیوانه ایم
هرکسی را کسوت عریانی از حق کی رسد ما گدایان در خور این خلعت شاهانه ایم
زاهدا محراب و مسجد بر تو ارزانی که ما روز و شب مست خراب افتاده در میخانه ایم
در ازل خوردیم یک پیمانه از مینای عشق تا ابد در وجد و حالت از همان پیمانه ایم
پیش شمع روی جانان جان نبازیم از چه رو ما مگر درعشق بازی کمتر از پروانه ایم
هرچه میخواهی بکن ای آشنا با ما که ما تا گرفتار توایم از خویشتن بیگانه ایم
گنج در ویرانه دل جستیم و زین سبب روز و شب در کنجکاوی اندر این ویرانه ایم
تا به چنگ آریم آنزلف پریشان چون صغیر با صبا در کشمکش گاه و گهی با شانه ایم
عشقت سپرد از دل ، دیوانه به دیوانه این گنج کند منزل ، ویرانه به ویرانه
در مجلس ما دلها، بخشند به هم صهبا مِی دور زند اینجا ، پیمانه به پیمانه
می با همه نوشیدم،یک می همه جا دیدم هر چند که گردیدم ، میخانه به میخانه
خورشید ضیاء گستر، نبود ز یک افزونتر بینیش به هر کشور کاشانه به کاشانه
مشکل مکن آسان رایک جا بفشان جان را تا چند بری آن را جانانه به جانانه
در سوختن ار لذت ، نبود ز سر همت گیرد ز چه رو سبقت ، پروانه به پروانه
هرکس به جهان آید دانی چه از آن زاید؟ چون رفت بیفزاید افسانه به افسانه
بس قصر که از شاهان بنیاد شد و بر آن شد فاخته کوکوخوان ، دندانه به دندانه
از طبع صغیر اکنون آمد غزلی بیرون شد گنج ورا افزون دردانه به دردانه
هركه با او آشنا شد خود ز خود بیگانه كرد یافت هركس گنج در خود خویش را ویرانه كرد
جلوه لیلای لیلی كرد مجنون را اسیر خلق پندارند حسن لیلیش دیوانه كرد
نازم آن كامل نظر ساقی كه اندر بزم عام هر كسی را می به استعداد در پیمانه كرد
دلبر ما در بهای وصل خواهد نیستی اللَّه اللَّه ما گدایان را نظر شاهانه كرد
ریخت از هر تار مویش صد هزاران دل به خاك بهر آرایش چو زلف خم به خم را شانه كرد
سالها میخوارگان خوردند و می بد برقرار باده نوشی آمد و یكجا تهی خمخانه كرد
گر بقای وصل آن شمع امل خواهی صغیر بایدت علم فنا تحصیل از پروانه كرد
چون خضر ره به چشمۀ حیوانم آرزوست یعنی دو بوسه زآن لب خندانم آرزوست
صیاد تا به دام تو گردیده ام اسیر دیگر نه طرف باغ و نه بستانم آرزوست
تا نسبتی به زلف تو پیدا کنم مدام سرگشتگی و حال پریشانم آرزوست
بر کف گرفته ام پی ایثارجان وسر دیدار روی دلکش جانانم آرزوست
خواهم که رو به کعبۀ مقصود آورم یعنی جوار شاه خراسانم آرزوست
گفتم صغیر سیل سرشکت جهان گرفت گفتا چو نوح دیدن طوفانم آرزوست
كارت ای یار به من غیر ستمكاری نیست مگرت با من آزرده سر یاری نیست
نی خطا گفتم از این جور و جفا دست مدار كه جفای تو به جز عین وفاداری نیست
چه غم ار خوار جهانی شدم اندر طلبت بهر همچون تو گلی خارشدن خواری نیست
بسته دام تو از هر دو جهان آزاد است اوفتادن به كمند تو گرفتاری نیست
هرچه خواهی ز عجایب ز فلك بتوان دید نیست نقشی كه در این پرده زنگاری نیست
هر گنه میكنی آزار دل خلق مكن كه بتر هیچ گناهی ز دل آزاری نیست
به یكی تیر مژه صید دو صد دل كردی تا نگویند خدنگ مژه ات كاری نیست
ای خوشا مستی و مدهوشی و آسوده دلی كه به جز غصه و غم حاصل هشیاری نیست
دوش میگفت كسی زردی رخسار صغیر چاره اش هیچ به جز باده گل نیست
شرح حال من و زلف تو كه در گلشن گفت؟ كه چو حال من و چون زلف تو سنبل آشفت
دوش كردی چو به آهم تو تبسم گفتم مژده ای دل كه به باد سحری غنچه شكفت
باختم جان به تو ای ابروی جانان و هنوز می ندانم كه تو را طاق بخوانم یا جفت؟
بهر من گفت كسی قصه فرهاد و مرا نرود تا ابد از یاد ز بس شیرین گفت
چیست خاك در میخانه كه هر اهل نظر بر وی از اشك روان آب زد و از مژه رفت؟
سخن پیر خرابات به جان میارزد لیك حرف من و زاهد همه میباشد مفت
چشم بیمارِ بتان دید صغیر و از غم گشت بیمار بدان حال كه در بستر خفت
غیر از تو میان تو و او فاصله ای نیست این مرحله طی کن که دگر مرحله ای نیست
زان ره که روند اهل فنا هرچه ببینی نقش کف پا و اثر قافله ای نیست
شکر و گله از هجر نشان میدهد آری در وصل دگر حالت شکر و گله ای نیست
کی قسمت هر جان هوسناک شود وصل این لقمه بلی در خور هر حوصله ای نیست
واعظ ره خود گیر که در مذهب عشاق جز مسئله ی عشق دگر مسئله ای نیست
ما سلسله دیوانه وشانیم که ما را جز سلسله ی زلف بتان سلسله ای نیست
تا منقبت شیر حق آیین صغیر است در دفتر نظمش ورق باطله ای نیست
هر چند دانمت مهر،ای نازنین نباشد اما روا به عاشق پیوسته کین نباشد
هر کس نکرد قبله محراب ابرویت را شک نیست که اینچنین کس اهل یقین نباشد
چشمت که خواند آهو؟آهو نه شیر گیرد! زلفت که گفت نافه؟نافه که چین ندارد!
ریزد همی کلامت شهدی به کام جانها حقا که این حلاوت در انگبین نباشد
با لعل روح بخشت کوثر طمع ندارم با عارض تو کارم با حور وعین نباشد
بادا حرام بر من دیدار روی خوبان از حسن اگر مرادم حسن آفرین نباشد
با ما مشو مصاحب گراهل عقل ودینی در کوی عشق صحبت ازعقل ودین نباشد
گرجای باده ساقی ریزد به ساغرم خون نوشم به جان که دانم قسمت جزاین نباشد
از چیست می کند جا اندر خزینۀ دل؟ گر گفته ات صغیرا درّ ثمین نباشد؟
درون میکده بس بیهشان خاموشند که قطب دایره عقل و دانش و هوشند
کنند پر ز هیاهو نُه آسمان را لیک نشسته پیش تو لب بسته اند و خاموشند
درون جان خود از شوق آتشی دارند کز آن به سان خم می مدام در جوشند
ملک به شیشه کند قطره ای اگر بچکد از آن پیاله که این قوم، باده می نوشند
تو همنشین رقیبی و با حبیب این قوم درون خلوت دل روز و شب هم آغوشند
تو راست سعی به تن پروری ولی ایشان به راه دوست همی در هلاک خود کوشند
نموده اند لباس برهنگی در بر مگر که پرده بر اسرار خویشتن پوشند
صغیر کیفیت اهل عشق می گویی بگو که مجلسیان پای تا به سر گوشند
بس بدل هست خیال رخ نیکوی تو ام همه جا جلوه کند پیش نظر روی تو ام
شادم از اینکه به تیغ تو شدم کشته ولی هست شرمندگی از رنجش بازوی تو ام
به خدا یا فته ام معنی آزادی را تا گرفتار کمند سر گیسوی تو ام
رشته عشق تو در گردن من زنجیریست که به هرجا که روم باز کشد سوی تو ام
من که صیدم نتوانست کند شیر فلک کرد خوش صید به تیر نگه آهوی تو ام
پا زکویت نکشم ور به جنان خوانندم که بود به ز جنان خاک سر کوی تو ام
نه ز ایمان نه زکفرم دگر آگاه صغیر روزوشب بس به غم روی تووموی تو ام
نالیدن مهجوران سوز دگری دارد حرفی که زدل خیزد بر دل اثری دارد
گویند نیارد زد کس با تو می گلگون ممکن بود این اما خون جگری دارد
حال دل من میپرس از ناوک مژگانت چون می گذرد بر وی از آن خبری دارد
هرجا که دلی باشد از عشق تو می نالد این برق به هر خرمن گویی شرری دارد
عشق ار نه فسون سازد گویدکه زلیخا را یعقوب دل آزرده زیبا پسری دارد
پنهان نتوانم کرد این عشق و جنون دیگر خواهد به ظهور آرد هر کس هنری دارد
بنیاد غم و شادی بس دیر نمی پاید هرصبح پی شامی هرشب سحری دارد
هین پیشۀ بد مگزین هان ریشۀ بد منشان هر کرده مکافاتی هر کِشته بری دارد
بایست صغیر انسان پوید ره حق ورنه این جنبش حیوانی هر جانوری دارد
دانی چرا در سیر خود بر خویش میلرزد قلم ترسد که ظلمی را کند در حق مظلومی رقم
یک کاروان ماند بشر، پویان قفای یکدیگر گیتی رباطی با دو دریک در فنا یک در عدم
در این ره پر ابتلا پا منه سر در هوا ترسم از آن کافتی ز پا بر سر زنی دست ندم
عمرعزیزت شد تلف وز آن نداری جز اسف تا فرصتی داری بکف باید شماری مغتنم
گیرم علم افراختی بر ملک عالم تاختی جان جهان بگداختی در آتش ظلم و ستم
روزی علم گردد نگون گردی به دست غم زبون نیکی کن و در دهر دون نامت به نیکی کن علم
گردد ثنا گستر زبان بر حاتم و نوشیروان هر جا که صحبت در میان ازعدل آید وز کرم
بس کن صغیر از این سخن کامروز در خلق زمن معمو ل نبود هیچ فن جز جمع دینار و درم
حجاب جان دریدم تا رخ جانانه پیدا شد شکستم این صدف تا آن دُر یکدانه پیدا شد
به جانان کس نمی دانست رسم جانفشانی را به پای شمع ، این بی باکی از پروانه پیدا شد
مرا آن لحظه برد از دست تاب می به میخانه که عکس روی ساقی در دل پیمانه پیدا شد
به رغم عاقلان ، دیوانگان رستند از دنیا بلی اسرار عقل از مردم دیوانه پیدا شد
ز هم باید کنند اهل جهان رفع پریشانی نه تنها این صفت در کار زلف و شانه پیدا شد
خدا را گر همی خواهی برو با بی خودان بنشین اگر گنجی به دست آمد، هم از ویرانه پیدا شد
بنای خانه کعبه ، خلیل اللّه نهاد امّا علی در کعبه ظاهر گشت و صاحبخانه پیدا شد
نه تنها کارپرداز زمین شد در زمین ظاهر که هم دایر مدار طارم نُه گانه پیدا شد
به ما شد فرض چون پروانه گرد کعبه گردیدن که آن شمع حقیقت اندر آن کاشانه پیدا شد
طلسمِ «لا»شکست و دیو رفت و سحر، باطل شد کلید گنج «إلاّ اللّه» را دندانه پیدا شد
بگو با عاشقان طی گشت هجران، گاهِ وصل آمد بیفشانید جان بر مقدمش ، جانانه پیدا شد
هویدا ساخت اسرارِ «یداللّه فوقَ ایدیهم» هنرهاییکه از آن بازوی مردانه پیدا شد
جهان تاریک بود از جهل لیک از پرتو ایمان منوّر گشت چون آن ناطق فرزانه پیدا شد
به حبّ و بغض او ایمان و کفر آمد عیان یعنی مرام آشنا و مسلک بیگانه پیدا شد
«صغیر» از اشتیاق کوی او دارد همان افغان که از هجر نبی از اُستن حنّانه پیدا شد
ما کار به تسبح و به زنار نداریم جز عشق دگر مذهب و کردار نداریم
از دیر کنشت و حرم و صومعه فارغ ما قبله به جز ابروی دلدار نداریم
آن آدم بی عشق بود صورت دیوار ما کار به هر صورت دیوار نداریم
با یار به خلوتگه دل چونکه نشستیم باکی دگر از طعنه ی اغیار نداریم
چون خرقه و دستا ر بود مایه ی سالوس صد شکر که ما خرقه و دستار نداریم
از ضعف خود آزردن موری نتوانیم صد شکر که ما قوه ی آزار نداریم
بازار مکافات بود گرم ولیکن ما بینش آن گرمی بازار نداریم
خاموش صغیر این همه اسرار الهی است ما آگهی از پرده ی اسرار نداریم
به تو حیران شدن از چشم تر آموخته ام روش مردم صاحب نظر آموخته ام
زان زمانم که پدر برده به مکتب تا حال الف قد تو زیبا پسر آموخته ام
غیر عشق تو به عالم چو ندیدم هنری جهد ها کرده ام و این هنر آموخته ام
گر دهم باغ جنان را به یکی گندم خال مکنم عیب که کار پدر آموخته ام
گشته ام بیخبر ازخویش و دراین بیخبری چه خبرها که من بی خبر آمو خته ام
تو نیاموز به من سوختن ای پروانه هر چه باشد زتو من بیشتر آمو خته ام
خویش راساخته ام محترم از زردی رخ این طریقی است که آنرا ز زر آموخته ام
سفری کرده ام از عالم ایجاد صغیر هرچه آموخته ام زین سفر آموخته ام
نگارا جانم از هجر تو نالان تا به کی باشد چو گیسوی تو احوالم پریشان تا به کی باشد
بیاد طره ی همچون شب ورخسار چون روزت شب و روزم پیش دیده یکسان تا به کی باشد
بزن بر خرمنم یک باره آتش همچو پروانه چو شمعم جان به ناکامی گدازان تا به کی باشد
پی چاه زنخدان و سر زلف چو زنجیرت دلم چون یوسف اندر چاه و زندان تا به کی باشد
بکن دست رقیب از لعل کوتاه ای پری پیکر به دست اهرمن مهر سلیمان تا به کی باشد
درآ از پرده ای مه تافتد خورشید ازگردون خود این بی سروپا سرگرم جولان تابه کی باشد
نمایان ساز رخ ای شهسوار عرصه خوبی صغیر از اشتیاقت مات وحیران تا به کی باشد
مگذار اینکه راز دلت بر زبان رسد گر بر زبان رسید به گوش جهان رسد
ره بر زیان ببند و زبان را نگاهدار بر شمع هر زیان که رسد از زبان رسد
دانی که حال روح چه باشد زبعد مرگ مرغی قفس شکسته که بر آشیان رسد
وا مانده گان قافله را غول ره زند آن رهرو ایمن است که بر کاروان رسد
بلبل به نوبهار از آن در ترنم است کز وصل گل به کام دل ناتوان رسد
گل در تبسم است که از گلبن مراد برگی نچیده بلبل شیدا خزان رسد
تازنده ای مخورغم روزی که چون تنور باز است تا دهان تو هم بر تو نان رسد
خوش خواه بهرغیر صغیرا که از خدای خواهی هرآنچه بهر کسان بر تو آن رسد
من وخاک سر آن کوی که دلدار آنجاست راحت جان و تن آرام دل زار آنجاست
با رخ یار مرا حاجت گلشن نبود هرکجا یار بود گلشن و گلزار آنجاست
گر کنم خاک در میکده را کحل بصر نکنم عیب که نقش قدم یار آنجاست
روزوشب حلقه صفت بردرآن عیسی دم چون ننالم که دوای دل بیمار آنجاست
گر گشایش طلبی جو ز در پیر مغان کانکه لطفش بگشاید گره از کار آنجاست
همچوخورشیدکه نورش همه جاجلوه گراست هر کجا میروم آن دلبر عیار آنجاست
یوسفا حسن تو را مردم کنعان نخرند جانب مصر روان شو که خریدار آنجاست
نیست از کعبه گل ره به مقام مقصود رهرو کعبه دل باش که دلدار آنجاست
داشت اندیشه صغیر از صف حشر وخردش گفت تشویش مکن حیدر کرار آنجاست
من آنچه هست به عشق تو داده ام از دست که منتهای مرادم تویی از آنچه که هست
به دوستی توام گر به پای دار برند من آن نیم که بدارم تو را ز دامان دست
محبت تو نه امروز کرده جا به دلم که من بروی تو عاشق شدم به روز الست
به شادمانی جاوید امیدوار شدم دلم چو از همه ببرید و با غمت پیوست
کجا من از تو توانم برید رشته مهر خدای تار وجود مرا به زلف تو بست
به محفلی که تو باشی به باده حاجت نیست که هرکه چشم تو بیند خراب گردد و مست
صغیر گرد جهان گشت در پی دلدار رسید بر سر کوی توو ز پای نشست
ما می کشان چو باده ی گلنار می زنیم مستانه خویش بر در و دیوار میزنیم
ساقی گواه ماست که چون باده میزنیم خمخانه ی سپهر به یکی بار میزنیم
حاجی به صد امید درٍ کعبه می زند ما نیز حلقه بر در خمَار می زنیم
با اینکه جان محاط محیط غم است باز کوس طرب به گنبد دوَار می زنیم
ماییم از قبیله ی منصور و همچو او ما نیز حرف خود بر سر دار میزنیم
مائیم و عشق و شاهد و کیفیت شهود اقرار را به تارک انکار می زنیم
ای شیخ دست خویش فروکش من وصغیر بوس ار زنیم بر لب دلدار می زنیم
ما به جز عشق ندیدیم صلاح دگری غیر از این کار ندیدیم فلاح دگری
آن مُباحی که فزونتر بود اجرش ز ثواب به خدا نیست به جزعشق مُباح دگری
جز از آن باده که ذرات همه مست ویند در سر ما نبود مستی راح دگری
ای که بر خاک به نخوت گذری غرٌمشو که توهم خاک شوی چارصباح دگری
این جهان پیره عجوزیست که امروز بود به نکاح تو و فردا به نکاح دگری
وه چه خوش دیدصلاح وچه نکوگفت صغیر ما به جز عشق ندیدیم صلاح دگری
طعنه برمامزن ای شیخ و به خودغره مشو زانکه معلوم شود کِشته به هنگام دِرو
پاک کن دل که به میخانه دوصدجامه ی پاک نستانند پی دادن جامی به گرو
دوش از پیر مغان خواستم اندرزی گفت گوشی آور به کف آماده و اندرز شنو
عملی را که در آن روی وریا هست مکن مجلسی راکه درآن صدق وصفانیست مرو
اندر این دیر کهن از روش اهل زمین آسمان میگزد انگشت همی از مه نو
در مؤثر چه کنی مغلطه با این آثار که دلیل است به خورشید فروزان پرتو
عمل نیک و بدت ماحصل توست صغیر حاصل خود دِرود هرکسی از گندم و جو
ای به فدای تو من و هر چه هست وی تو حقیقت بت و من بت پرست
دیگرم از غم نفسی هست ؟ نیست از منت ای جان خبری نیست؟ هست
خا ر بیابان جنون نی همین پای ز مجنون دل آزرده خست
هر سر خاری که به پایش خلید در دل و در دیده ی لیلی شکست
ماه فلک پیش رخت منفعل سرو چمن در بر بالات پست
داشت زغم دل سر دیوانگی زلف تواش پای به زنجیر بست
در ره عشق تو فتادم ز پای آه نگیری گرم ای دوست دست
در خم زلف تو مرا حال دل هست همان حالت ماهی به شست
یافت چه خوش حاصل ایام عمر آن که شبی با تو به خلوت نشست
تا ابد از عشق تو نالد صغیر دیده رخت را چو به صبح الست
گفتم کمند عشق تو در گردن منست گفتا این کمند خلق جهانرا به گردن است
گفتم ز درد عشق تو کاهیده شد تنم گفتا میان ما و تو حایل همین تنست
گفتم به راه عشق شد آلوده دامنم گفتا خموش این ره هر پاک دامن است
گفتم ز دوستان تو خواهم نشانه ای گفت آنمراست دوستکه با خویش دشمنست
گفتم سخن زار من و خوبان آن کنند گفت از منست آنچه حلاوت به ارمن است
گفتم صغیر خواست ز حسن تو جلوه ای گفتا بهر چه مینگرد جلوه ی من است
به چنگ آرم شبی گر طرَه ی جانانه خود را بپرسم مو به مو حال دل دیوانه خود را
اسیر دانه ی خال لب یارم من ای زاهد مكن دام دل من سبحه صد دانه خود را
کجا منت کشم از ساقی نامشفق گردون که من پر کرده ام از خون دل پیمانه خودرا
كسان بندند سد در راه سیل از بیم ویرانی خلاف من كه وقف سیل كردم خانه خود را
مكافات ار نخواهی بر میفكن خانمان از كس كه دارد دوست هر مرغ ضعیفی لانه خود را
چو خواهی رفتن و بگذاشتن افسانه ای از خود به نیكی در جهان بگذارهان افسانه خود را
سر و كار است هر كس را صغیر آخر به گورستان چه كم بینی كنون از قصرشه ویرانه خود را
تا بود زلف تو اسباب پریشانی ما رو به سامان ننهد بی سر و سامانی ما
نه تو رحم آوری و نی اجل آید ما را از دل سخت تو فریاد و گران جانی ما
دید هر كس رخ تو واله و حیران تو شد نه همین حسن تو شد باعث حیرانی ما
ز آستین اشك بیفزود و ز دامان بگذشت آه از این سیل كه دارد سر و یرانی ما
همچو خورشید عیان است كه در ملك جهان مهوشی نیست چو دلدار صفاهانی ما
كافری سخت شد از سستی ما در ره دین سبب رونق كفر است مسلمانی ما
روز محشر چو سر از خاك لحد برداریم نام نیكوی تو نقش است به پیشانی ما
نبرد صرفه یقین روز جزا ای زاهد زهد فاش تو ز می خوردن پنهانی ما
ما “صغیر” از پی زاهد سوی مسجد نرویم مسجد ارزانی او میكده ارزانی ما
یاران ره عشق منزل ندارد این بحر مواج ساحل ندارد
بذر غم عشق در مزرع دل جز درد و محنت حاصل ندارد
عشق است کاری مشکل که عالم کاری بدینسان مشکل ندارد
باری که حملش ناید زگردون جز ما ضعیفان حامل ندارد
چون ما نباشیم مجنون که لیلی غیر از دل ما محمل ندارد
چون ما نگردیم پروانه کانشمع جز مجلس ما محفل ندارد
مقتول عشق است خود قاتل خویش این کشته در حشر قاتل ندارد
هر کس نبندد بر دلبری دل یا آدمی نیست یا دل ندارد
با چشم حق بین نقش جهان بین این نقش حق است باطل ندارد
جان صغیر است بینای جانان از دیده یی کان حایل ندارد
داد درویشی از سر تمهید سر قلیان خویش را به مرید
گفت که از دوزخ ای نکو کردار قدری آتش به روی آن بگذار
بگرفت و ببرد و باز آورد عقد گوهر ز درج راز آورد
گفت که در دوزخ هر چه گردیدم درکات جحیم را دیدم
آتش و هیزم و ذغال نبود اخگری بهر اشتعال نبود
هیچ کس آتشی نمی افروخت زآتش خویش هر کسی میسوخت
