اریک اریکسون

اریک اریکسون

Erik Homburger Erikson  1902 –1994

• اریک اریکسون روان‌شناسی آلمانی-آمریکایی است

• او به خاطر ارائهٔ اصطلاح «بحران هویت» identity crisis معروف شده ‌است.

زندگی اریکسون (۱۹۹۴ ـ ۱۹۰۲)

• بحرانهای هویت شخصی اریکسون:

o شگفت آور نیست که نظریه پردازی که مفهوم بحران هویت را معرفی کرد، خودش چند مورد از این بحران ها را تجربه نمود.

o اریکسون در شهرفرانکفورت آلمان به دنیا آمد. والدین او که ازدواج نکرده بودند، از دانمارک به آلمان آمده بودند. پدر اریکسون قبل از تولد او خانواده را ترک کرد. مادرش هیچ وقت نام پدرش را به او نگفت. مادرش به شهر کارلسروهه آلمان نقل مکان نمود و با دکتر تئودور هومبرگر، پزشک اطفال اریک ازدواج کرد. اریک سالها خبر نداشت که دکتر هومبرگر پدر تنی او نیست و نامطمئن از نام و هویت روان شناختی خویش بزرگ شد. او نام خانوادگی هومبرگر را تا ۳۷ سالگی که شهروند ایالات متحده شد حفظ نمود و نام اریک هومبرگر اریکسون را اختیار کرد.

• بحران هویت دیگر زمانی روی داد که اریکسون مدرسه را آغاز کرد. او به رغم اصل و نصب دانمارکی خود، خویشتن را آلمانی میدانست، ولی همکلاسی های آلمانی او، وی را به خاطر اینکه ناپدری اش یهودی بود طرد کردند. همکلاسی های یهودی او نیز وی را طرد کردند، زیرا که قد بلند بود، و خصوصیات اسکاندیناوی داشت. مادر او عضو کلیسای پروتستان بود و اریک بعدها مذهب خود را به مسیحیت تغییر داد. اریکسون در مدرسه نمرات متوسطی گرفت، اما در زمینه ی هنر استعداد داشت. بعد از فارغ التحصیلی از دبیرستان، از این توانایی برای تشکیل هویت خود استفاده کرد.

• اریکسون به سرتاسر آلمان و ایتالیا سفر کرد، دنیای اطراف خود را مشاهده نمود و افکار خود را در یک دفتر یادداشت کرد. او خود را به طرز غیر عادی حساس، روان رنجور، و حتی نزدیک به روان پریش توصیف کرد. او در دو دانشکده هنر به تحصیل پرداخت و آثار خود را در یک گالری واقع در مونیخ به نمایش گذاشت. ولی هر بار آموزش رسمی را رها کرد، تا پرسه زدن و جستجو برای هویت را از سر گیرد.

• اریکسون در ۲۵ سالگی پیشنهاد تدریس در مدرسه کوچکی در وین را که برای فرزندان بیماران و دوستان فروید دایر شده بود، دریافت کرد. فروید بیمارانی را از سرتاسر دنیا جذب کرده بود. آنها که آدمهای ثروتمندی بودند، در مدتی که روان کاوی میشدند، همراه با خانواده خود در وین اقامت میکردند. اریکسون بعدها اعتراف کرد که تا اندازه ای به خاطر جستجوی خود برای پدر، جذب فروید شد. از آن زمان به بعد بود که شغل حرفه ای اریکسون شروع شد، و احساس کرد هویتی یافته است.

• او در روان کاوی آموزش دید و آنا فروید وی را روان کاوی کرد. این جلسات روان کاوی تقریبا روزانه به مدت ۳ سال برگزار شدند. آنا فروید به روان کاوی کودکان علاقه داشت. تاثیر آنا فروید، به علاوه تجربیات تدریس خود اریکسون، وی را از اهمیت تاثیرات اجتماعی بر شخصیت آگاه ساختند و او را به سمت تمرکز بر رشد کودک هدایت کردند. بعد از اینکه او برنامه مطالعاتی خود را به اتمام رساند، عضو موسسه روان کاوی وین SFU شد.

• اریکسون در سال ۱۹۲۹، هنگامی که در یک بالماسکه در وین شرکت کرده بود، با ژوان سرسون، نقاش و رقاص متولد کانادا که توسط یکی از شاگردان فروید روان کاوی شده بود آشنا شد. آنها عاشق هم شدند ولی زمانی که او حامله شد، اریکسون از ازدواج با وی خودداری کرد. او توضیح داد که از احساس تعهد دایمی میترسید و معتقد بود که مادر و ناپدری اش نوه ای را که یهودی نباشند تایید نخواهند کرد. وساطت دوستان او را متقاعد ساخت که اگر با ژوان ازدواج نکند، همان الگوی رفتار مردی را تکرار خواهد کرد که او را به وجود آورده و داغ نامشروع بودن را بر او زده بود. اریکسون عمیقاً این را احساس کرده بود.

• وقتی او تصمیم گرفت با ژوان ازدواج کند، این کار را سه بار، طبق تشریفات یهودی، پروتستان، و عرفی انجام داد. ژوان تمایلات شغلی خود را رها کرد تا شریک عقلانی و ویراستار همیشگی اریکسون شود. او شالوده اجتماعی و عاطفی استواری را برای زندگی اریکسون تامین کرد. به او کمک نمود تا رویکرد خود را به شخصیت شکل دهد. خواهر ناتنی اریکسون اظهار داشت که او بدون ژوان هیچ بوده.

• او حرفه خصوصی روان کاوی را با تخصص در درمان کودکان بر پا کرد. او در کلینیک هاروارد با هنری مورای همکاری کرد. او همچنین به مرکز راهنمایی بزهکارانی که آشفتگی هیجانی داشتند و کارکنان بیمارستان عمومی ماساچوست پیوست.

• اریکسون تحصیلات عالی را درهاروارد آغاز کرد و قصد داشت در روان شناسی دکترا بگیرد. ولی در اولین درس رد شد و به این نتیجه رسید که برنامه  رسمی تحصیلی ارضا کننده نیست. اریکسون به گسترش دادن دیدگاه های خود در موسسه ی رشد انسان دانشگاه کالیفرنیا در برکلی ادامه داد.
o اریکسون بر خلاف خیلی از روان کاوان، میخواست که تجربه بالینی او تا حد امکان گسترده باشد. از این رو به دنبال بیمارانی از فرهنگ های گوناگون بود. علاوه بر کسانی که از لحاظ هیجانی آشفته بودند، کسانی را که بهنجار محسوب می شدند نیز میدید.

• اریکسون در سال ۱۹۷۰ بازنشسته شد. در سن ۸۴ سالگی کتابی را درباره پیری منتشر کرد. وقتی که او در سال ۱۹۹۴ فوت کرد، گفته میشد از اینکه هرگز نتوانسته است بفهمد پدرش چه کسی بوده، هنوز ناراحت بود.

اریک اریکسون

Erik Erikson

مراحل روانی – اجتماعیِ رشدِ شخصیت

1. اعتماد در برابر بی اعتمادی
Hope, Basic trust vs. basic mistrust

• مرحله دهانی – حسیِ رشدِ روانی – اجتماعی، شبیه مرحلهِ دهانی رشدِ روانی – جنسی فروید است. در سال اول زندگی، و زمانی که کودک خیلی درمانده است، روی می دهد. کودک برای زنده ماندن، امنیت، و محبت، کاملاً به مادر یا مراقبت کنندهِ اصلی خود وابسته است. در این مرحله، دهان اهمیت حیاتی دارد.

• کودک از طریق دهان زندگی می کند و با آن عشق می ورزد. اگر مادر به نیازهای جسمانی کودک به طور مناسب پاسخ دهد و محبت و عشق، و امنیت کافی تامین کند، در این صورت کودک احساس اعتماد را پرورش خواهد داد، نگرشی که نظر کودکِ در حالِ رشد را در مورد خودش و دیگران توصیف خواهد کرد. در سوی دیگر، اگر مادر طرد کننده و بی توجه بوده، یا رفتار بی ثباتی داشته باشد، کودک نگرش بی اعتمادی را پرورش داده و بدگمان، بیمناک، و مضطرب خواهد شد. در صورتی که مادر تمرکز انحصاری بر کودک نداشته باشد نیز، بی اعتمادی می تواند روی دهد.

o تازه مادری که شغل خارج از خانه را از سر می گیرد، و فرزند خود را به خویشاوندان یا مهد کودک می سپارد، بی اعتمادی را در کودک به وجود می آورد.

• گرچه الگوی اعتماد یا بی اعتمادی به عنوان جنبه ای از شخصیت، در کودکی تعیین می شود، ولی این مشکل می تواند در مرحله بعدی رشد دوباره ظاهر شود. برای مثال، رابطه ی ایده آل فرزند – والد سطح بالایی از اعتماد را به وجود می آورد، اما در صورتی که مادر بمیرد، یا خانه را ترک کند، این احساس اعتماد امن می تواند نابود شود. اگر این اتفاق روی دهد، بی اعتمادی بر شخصیت حاکم می شود. بی اعتمادی کودکی می تواند بعدها در زندگی از طریق مصاحبت با آموزگار، یا دوست با محبت و صبور، تعدیل شود.

• نیروی بنیادی امید با حل موفقیت آمیز این بحران در طول مرحله ی حسی – دهانی همراه است. این نیرو به صورت اعتقاد به ارضای امیال توصیف می شود. امید احساس با تدوام اطمینان داشتن از این است که، به رغم بدبیاریهای موقتی، زنده خواهم ماند.

2. خودمختاری در برابر شرم و تردید
Will, Autonomy vs. Shame

• در طول مرحله ی عضلانی – مقعدی در سال دوم و سوم زندگی، که برابر با مرحله ی مقعدی فروید است، کودکان به سرعت تواناییهای جسمانی و ذهنی گوناگون را پرورش می دهند و می توانند خودشان خیلی کارها را انجام دهند.

o آنها یاد می گیرند که به نحو موثرتری ارتباط برقرار کنند و راه بروند، بالا بروند، هل دهند، بکشند، و شیئی را نگه داشته یا آن را رها کنند. کودکان از این مهارت ها احساس غرور می کنند و معمولا دوست دارند تا حد امکان خودشان کارهایی را انجام دهند.

• از بین این توانایی ها، مهمتر از همه نگهداشتن و رها کردن هستند. او این رفتارها را نمونه های نخستین واکنش نشان دادن به تعارض های بعدی در رفتارها و نگرشها دانست. برای مثال، نگهداشتن می تواند به صورت محبت آمیز و یا خصمانه نشان داده شود. رها کردن می تواند به صورت تخلیهِ خشم ویرانگر، یا بی تفاوتی آرام نشان داده شود.

• نکته مهم این است که کودکان در این مرحله برای اولین بار می توانند درجاتی از تصمیم گیری را اعمال کرده و نیروی اراده خودمختار خویش را تجربه کنند. گرچه آنها هنوز به والدین خود وابسته هستند، ولی می خواهند خود را به صورت افراد یا نیروهایی در نظر بگیرند که حق و حقوقی داشته و دوست دارند توانایی های نو یافته خود را نشان دهند. در این مرحله، بحران اساسی بین والد و فرزند به آموزش استفاده از توالت مربوط میشود، که اولین موردی است که جامعه سعی دارد یک نیاز غریزی را تنظیم کند.

o به کودک آموزش داده می شود که نگه دارد و فقط در مواقع و مکان های مناسب رها سازد. امکان دارد والدین به فرزند خود اجازه دهند آموزش استفاده از توالت را با سرعت یا گام خودش پیش ببرد، یا اینکه ممکن است آزرده شوند. در این مورد، والدین با تحمیل کردن این آموزش، اراده آزاد کودک را نادیده گرفته،
و وقتی کودک درست رفتار نمی کند، ناشکیبایی و خشم نشان می دهند. وقتی والدین به این صورت جلوی تلاش کودک را برای نشان دادن استقلال خود می گیرند و او را ناکام می کنند، کودک احساس خودناباوری و شرم را در برقرار کردن رابطه با دیگران پرورش می دهد. با اینکه ناحیهِ مقعد به خاطر بحران آموزش استفاده از توالت کانون این مرحله است، ولی ابراز این تعارض بیشتر روانی – اجتماعی است تا زیستی.

• نیروی بنیادی که از خودمختاری به وجود می آید، اراده است که تصمیم بحق استفاده از آزادی انتخاب در صورت مواجه شدن با درخواست های جامعه را شامل می شود.

3. ابتکار عمل در برابر احساس گناه
Purpose, Initiative vs. Guilt

• مرحله ی قدرت جابجایی ـ تناسلی بین ۳ تا ۵ سالگی روی می دهد. شبیه مرحله آلتی در سیستم فروید است. توانایی های حرکتی و ذهنی در حال رشد کردن هستند. کودکان می توانند خودشان بیشتر کارهای خویش را انجام دهند. آنها در خیلی از فعالیت ها میل شدیدی به ابتکار عمل نشان می دهند. ابتکار عمل می تواند به شکل خیال پردازی هم پرورش یابد به صورت میل به تصاحب کردن والد جنس مخالف و رقابت با والد هم جنس نیز آشکار می شود.

• والدین به این فعالیت های خود انگیخته و خیال پردازی ها چگونه واکنش نشان خواهند داد؟ اگر آنها فرزند خود را تنبیه کنند و جلوی این جلوه ی ابتکار عمل را بگیرند، کودک احساس گناه را پرورش می دهد و فعالیت های خودگردان وی را در طول زندگی تحت تاثیر قرار خواهد داد. کودک در این رابطه ی ادیپی حتما شکست می خورد. ولی اگر والدین این موقعیت را با محبت و حسن تفاهم هدایت کنند، در این صورت کودک آگاه خواهد شد که چه رفتاری مجاز است و چه رفتاری نیست.

• ابتکار عمل کودک می تواند به سمت هدفهای واقع بینانه ای هدایت شود که جامعه آنها را تایید می کند و او را برای پرورش دادن احساس مسئولیت و اصول اخلاقی در بزرگسالی آماده کند. به زبان فرویدی می توانیم این را فرامن Superego بنامیم. نیروی بنیادی هدف نامیده می شود که از ابتکار عمل سرچشمه می گیرد.

4. سخت کوشی در برابر حقارت
Competence, Industry vs. Inferiority

• مرحله ی نهفتگی رشد روانی – اجتماعی بین ۶ تا ۱۱ سالگی روی می دهد. با دوره نهفتگی فروید مطابقت دارد. کودک مدرسه را آغاز می کند و در معرض تاثیرات اجتماعی تازه ای قرار می گیرد. به صورت ایده آل، کودک در خانه و مدرسه، عادت خوب کارکردن و درس خواندن را (سخت کوشی نامید) عمدتاً به عنوان وسیله ای برای کسب تحسین و رضایت خاطر ناشی از انجام دادن موفقیت آمیز یک کار، یاد می گیرد.

• در این دوره، پسرها خانه های بالای درخت و هواپیماهای مدل می سازند،o دخترها آشپزی و خیاطی می کنند. با این حال، صرف نظر از فعالیت های مرتبط با این سن، کودکان با استفاده از توجه تمرکز، پشتکار، و پایداری، برای انجام دادن کارها تلاش جدی به خرج می دهند.

• هنگامی که کودک برای بکار بردن ابزارها و سلاح هایی که افراد بزرگتر مورد استفاده قرار می دهند، آمادگی لازم را کسب می کنند، مهارتهای فنی اساسی پرورش می یابند.

• بار دیگر، نگرشها و رفتارهای والدین و معلمان عمدتاً تعیین می کنند که کودکان خود را در پرورش دادن مهارتها و به کارگیری آنها تا چه اندازه ای مناسب در نظر بگیرند. اگر کودکان سرزنش، مسخره، یا طرد شوند، در این صورت احتمالاً احساس حقارت و بی کفایتی را پرورش خواهند داد. از سوی دیگر، تحسین و تقویت،احساسهای شایستگی را پرورش داده و تلاش مداوم را ترغیب می کنند.

• نیروی بنیادی که از سخت کوشی در مرحله نهفتگی حاصل می شود شایستگی است. شایستگی عبارت است از بکار بردن مهارت و هوش در دنبال کردن و کامل کردن تکالیف.

• نتیجه بحران در هر یک از این چهار مرحله ی کودکی به دیگران بستگی دارد. حل بحران بیشتر در نتیجه آنچه در مورد کودک انجام شده است، صورت می گیرد تا آنچه کودک بتواند خودش انجام دهد. با اینکه کودکان از تولد تا ۱۱ سالگی استقلال فزاینده ای را تجربه می کنند، رشد روانی – اجتماعی عمدتاً تحت تاثیر والدین و آموزگاران باقی می ماند که در این دوره معمولاً مهمترین افراد در زندگی ما هستند.

• در چهار مرحله ی آخر رشد روانی – اجتماعی، کنترل فزاینده ای بر محیط خود داریم. ما آگاهانه و به طور سنجیده دوستان، دانشگاه، مشاغل، همسر، و فعالیتهای اوقات فراغت خود را انتخاب می کنیم. با این حال، این انتخاب های سنجیده قطعاً تحت تاثیر خصوصیات شخصیت که در مراحل تولد تا نوجوانی پرورش یافته اند قرار دارند.

5. انسجام هویت در برابر سردرگمی نقش
Fidelity, Identity vs. Role Confusion

• نوجوانی بین ۱۲ تا ۱۸ سالگی، مرحله ای است که باید با بحران هویت خود مواجه شده و آن را حل کنیم. این زمانی است که خودانگاره خویش را تشکیل می دهیم، یعنی ادغام عقایدمان درباره خود و درباره ی اینکه دیگران چه تصوری از ما دارند. اگر این فرایند به نحو رضایت بخشی حل شود، نتیجه آن تصویری منسجم و باثبات است.

• تشکیل دادن هویت و پذیرفتن آن کاری دشوار و اغلب مملو از اضطراب است. نوجوان ها نقش ها و ایدئولوژیهای مختلف را امتحان می کنند و می کوشند مناسب ترین آن را تعیین کنند. نوجوانی فاصله بین کودکی و بزرگسالی و وقفه روان شناختی ضروری است که فرصت و انرژی لازم را به فرد می دهد تا نقش های مختلفی را ایفا کند و خودانگاره های متفاوتی را بپذیرد.

• افرادی که با احساس نیرومند هویت خود از این مرحله بیرون می آیند، با اطمینان و اعتماد کافی با بزرگسالی روبرو می شوند. کسانی که نمی توانند به هویت منسجم دست یابند، دچار بحران هویت می شوند و سردرگمی نقش را آشکار خواهند ساخت. به نظر می رسد که آنها نمی دانند کیستند، به کجا تعلق دارند، یا به کجا می خواهند بروند. امکان دارد آنها از روال زندگی عادی (تحصیلات، شغل، زندگی زناشویی) دور شوند، یا هویت منفی را در تبهکاری یا مواد مخدر جستجو کنند. حتی هویت منفی، به گونه ای که جامعه آن را تعریف می کند، از بی هویتی بهتر است، گو اینکه این به اندازه ی هویت مثبت رضایت بخش نیست.

• اریکسون به تاثیر بالقوه نیرومند گروههای همسال بر رشد هویت در نوجوانی اشاره کرد. او خاطر نشان ساخت که ارتباط زیاد با گروهها و دار و دسته های متعصب یا همانند سازی بی اختیار با شمایل فرهنگ عامه می تواند خود در حال رشد را محدود کند.

• نیروی بنیادی که باید در طول دوره ی نوجوانی به وجود آید، وفاداری است که از هویت منسجم خود ناشی می شود. وفاداری صمیمیت، صداقت، و وظیفه شناسی را در روابط ما با دیگران شامل می شود.

6. صمیمیت در برابر انزوا
Love, Intimacy vs. isolation

• مرحله جوانی طولانی تر از مراحل قبلی است، به طوری که از پایان نوجوانی تا تقریبا ۳۵ سالگی ادامه دارد. در این دوره، خود را از والدین و نهادهای شبه والدین، مانند دانشگاه مستقل کرده و به عنوان فرد بزرگسال پخته و مسئول، انجام وظیفه می کنیم. ما کارهای ثمر بخشی را انجام می دهیم و روابط صمیمانه ای برقرار می کنیم. o روابط دوستی صمیمی و پیوند جنسی.

• صمیمیت به روابط جنسی محدود نمی شود. بلکه احساس های اهمیت دادن و تعهد را نیز در بر می گیرد. این هیجان ها را می توان آزادانه، بدون توسل به مکانیزم های دفاعی و بدون ترس از دست دادن احساس هویت نشان داد.

• کسانی که نمی توانند چنین صمیمیتی را در جوانی برقرار کنند، احساس انزوا خواهند کرد. آنها از تماس های اجتماعی خودداری و دیگران را رد می کنند. حتی امکان دارد به آنها پرخاش گری نشان دهند. آنها ترجیح می دهند تنها باشند، زیرا از صمیمیت به عنوان تهدیدی برای هویت خود می ترسند.

• نیروی بنیادی که از صمیمیت سال های جوانی حاصل می شوند، عشق است، که مهمترین امتیاز انسان است. او آن را به صورت از خودگذشتگی دوجانبه در هویتی مشترک، نوعی آمیختگی خویشتن با فردی دیگر توصیف کرد.

7. زایندگی در برابر رکود
Care, Generativity vs. stagnation

• بزرگسالی ـ تقریبا از ۳۵ تا ۵۵ سالگی و مرحله ی پختگی است. نیاز داریم فعالانه به آموزش دادن و هدایت کردن نسل بعدی بپردازیم. این نیاز از خانواده  نزدیک ما فراتر می رود. از نظر اریکسون، نگرانی ما گسترده تر می شود و نسلهای آینده و نوع جامعه ای را که در آن زندگی خواهند کرد در بر می گیرد. نیازی نیست که کسی پدر یا مادر باشد تا زایندگی نشان دهد و داشتن فرزند نیز به طور خودکار این میل را ارضا نمی کند.

• اریکسون معتقد بود که تمام نهادها ، خواه تجاری باشند یا دولتی، خدمات اجتماعی یا تحصیلی ، فرصتهایی را برای ابراز زایندگی فراهم می کنند.

o بنابراین، در هر سازمان یا فعالیتی که درگیر باشیم می توانیم راهی پیدا کنیم تا برای بهبود جامعه در سطح گسترده مربی، معلم، یا راهنمای جوانان باشیم.

• در صورتی که افراد میانسال نتوانند یا نخواهند راه خروجی برای زایندگی پیدا کنند، ممکن است غرق در رکود، بی حوصلگی، و فقر میان فردی شوند.

o برداشت اریکسون از این مشکلات عاطفی در میانسالی شبیه برداشت یونگ از بحران میانسالی است. امکان دارد این افراد به مرحله ی شبه صمیمیت واپس روی کرده و خود را به شیوه بچگانه لوس کنند. این نیز امکان دارد که آنها به خاطر اینکه به فکر نیازها و آسایش خودشان هستند از لحاظ جسمی و روانی بی ارزش شوند.

• مراقبت، نیروی بنیادی ناشی از زایندگی در بزرگسالی است. اریکسون مراقبت را به صورت اهمیت دادن به دیگران تعریف کرد و معتقد بود در نیاز به آموزش دادن، نه تنها برای کمک کردن به دیگران بلکه برای تحقق بخشیدن به هویت خویش، آشکار می شود.

8. انسجام «من» در برابر نا امیدی
Wisdom, Ego integrity vs. despair

• در مرحله ی آخر رشد روانی ـ اجتماعی، یعنی پختگی و پیری، با انتخاب بین انسجام «من» و نا امیدی روبرو می شویم. این نگرشها بر نحوه ای که کل زندگی خود را ارزیابی می کنیم تاثیر می گذارند. در این دوره، تلاش های عمده ما به اتمام رسیده یا نزدیک به اتمام است. ما زندگی خود را بررسی نموده و به آن می اندیشیم. اگر با احساس خشنودی و رضایت خاطر به گذشته بنگریم، و معتقد باشیم که به نحو شایسته ای با پیروزیها و شکست ها کنار آمده ایم،
در این صورت گفته می شود که از انسجام خود برخورداریم. به بیان ساده، انسجام «من»، پذیرفتن جایگاه و گذشته خویش را شامل می شود.

o از سوی دیگر، اگر زندگی خود را با احساس ناکامی بررسی کنیم، از فرصتهای از دست رفته عصبانی شویم و به خاطر اشتباهاتی که نمیتوانند جبران شوند تاسف بخوریم، در این صورت احساس نا امیدی خواهیم کرد. ما از خود متنفر خواهیم شد، دیگران را سرزنش خواهیم کرد و از آنچه اتفاق افتاده است برآشفته خواهیم شد.

• افراد سالخورده باید به کاری بیش از اندیشیدن به گذشته بپردازند. آنها باید فعال بمانند، در زندگی مشارکت اساسی داشته باشند، به دنبال چالش و تحریک از جانب محیط خود باشند. خرد، یکپارچگی تجربه را به نسلهای بعدی انتقال دهند که به بهترین وجه با واژه ی میراث توصیف می شود.

اریک اریکسون

Erik Erikson

ضعف های بنیادی

• همانطور که در هر مرحله رشد روانی ـ اجتماعی، نیروهای بنیادی ایجاد می شوند، ممکن است ضعف های بنیادی نیز به وجود آیند.

• در رشد نا متعادل، خود فقط یک نگرش، سازگارانه یا ناسازگارانه را شامل می شود. اریکسون این حالت را بد رشدی (Maldevelopment) نامید. در صورتی که فقط گرایش مثبت و سازگارانه در خود وجود داشته باشد، به این حالت ناسازگاری گفته می شود. چنانچه فقط نگرش منفی وجود داشته باشد،
به این حالت بدخیمی گفته می شود. ناسازگاری ها می توانند به روان رنجوری و روان‌نژندی ،و بدخیمی ها به روان پریشی منجر شوند.

• اریکسون انتظار داشت که هر دو حالت را بتوان از طریق روان کاوی اصلاح کرد. ناسازگاری های نه چندان شدید را می توان از طریق فرایند سازگاری مجدد،
به کمک تغییرات در محیط، روابط اجتماعی حمایت کننده، یا سازگاری موفقیت آمیز در مرحله ی بعدی رشد برطرف کرد.

• جدول زیر ویژگی های بد رشدی را برای هر یک از هشت مرحله نشان می دهد.

  
برگرفته از دانشنامه روانشناسی مردمی

پژوهش درباره نظریه اریکسون

Erik Erikson

ساختار های بازی

• اریکسون که بر طبق آیین فروید آموزش دیده بود، این ساختارهای بازی را در راستای روان کاوی تعبیر کرد و نوشت: به نظر می رسد که تفاوت های جنسی در ساختار فضای بازی، به ریخت شناسی تمایز اندام های تناسلی شباهت دارند: در پسر ها، اندام بیرونی با ویژگی نعوظ پذیری و تهاجمی … در دخترها، اندام های درونی با راه دسترسی از طریق دالانی که به تخمک هایی منتهی می شود که به صورت راکد، چشم انتظار هستند.

• دخترها فضاهای بسته کوتاه می سازند که افراد در آنها محصور شده اند و پسرها برج می سازند.  از اریکسون بخاطر این نگرش، که حکایت دارد زنان قربانی آناتومی خود هستند و شخصیت آنها به وسیله فقدان آلت مردی تعیین می شود، انتقاد شده است.  او قبول داشت که تفاوت های موجود در ساختارهای بازی می توانند از آموزش نقش جنسی اجتماعی نیز ناشی شوند، که به موجب آن، دخترها کمتر از پسرها به عمل پرخاشگری و پیشرفت گرایش دارند.
o پژوهش در آزمودنی های کم سن تر ( ۲ تا ۵ سال) نتیجه متفاوتی از پژوهش وی با آزمودنی های ۱۰ تا ۱۲ ساله را نشان داد و یافته های وی را تایید نکرد.
o با بیش از ۵۰ سال از تحقیق اریکسون، اغلب کودکان هنوز اسباب بازی های مبتنی بر جنسیت را ترجیح می دهند. معلوم شد والدین فرزندان خود را برای بازی کردن با اسباب بازی متناسب با جنسیت تحسین و آنها را از بازی کردن با اسباب بازی های جنس دیگر بر حذر می دارند.

اعتماد و امنیت

• از این موضوع اریکسون، حمایت پژوهشی نیرومندی شده است.
o بررسی کودکان نشان داد آنهایی که پیوند عاطفی عمیقی با مادر داشتند، در سطح اجتماعی و هیجانی بالاتری عمل کردند.  کنجکاوتر، اجتماعی تر و محبوب تر نیز بودند و به احتمال بیشتری در بازی ها رهبر می شدند و حساسیت بیشتری به نیازها و احساس های دیگران نشان می دادند. بررسی ۵۰ بازمانده کشتار همگانی هولوکاست، نظر اریکسون را که رویدادهای مثبت در مراحل بعدی می تواند تجربیات منفی اولیه را بی اثر کنند تایید می کند.

مراحل روانی – اجتماعی

• نتایج پژوهش ها نظریه اریکسون را تایید کردند.

رشد نوجوانی

• دستیابی به هویت، بحران هویت و مرحله پرسشگری درباره خود و تعریف خویشتن را پشت سر گذاشته اند. به مواضع فكری خاصی دست یافته و به آنها پایبند و در مورد شغل به تصمیم قطعی رسیده اند. باورهای سیاسی و مذهبی خانواده را بررسی و آنچه با هویتش همخوان نبوده را كنار گذاشته اند.

• هویت یابی ناقص (ضبط هویت)،
o نسبت به شغل و جهان بینی خود احساس تعهد می كنند ولی علایمی از تجربه بحران هویت دیده نمی شود. بی چون و چرا مذهب خانواده خود را پذیرفته اند . بعضی از افراد پایبند به باورهایشان و با روحیه همكاری و برخی دیگر انعطاف ناپذیر ( خشك) جزمی و دنباله رو. اگر رویداد مهمی ارزش های آنها را به چالش بطلبد احساس سر درگمی می كنند.

• تعلیق هویت یابی، این جوانان در حال تجربه بحران هویت هستند. به دنبال پاسخ برای پرسشهای خود و گرفتار تعارض بین علایق خود و برنامه هایی كه والدینشان برای آنها در نظر گرفته اند. ممكن است برای مدتی باورهای مذهبی و سیاسی را با شور و شوق فراوان مطرح کنند ولی پس از تامل بیشتر آنها را كنار بگذارند. در بهترین شرایط آدمهای حساس، اخلاقی و روشنفكر و در بدترین شرایط افرادی اضطراب زده، مردد و جزم اندیش به نظر می رسند.

• پراكندگی هویت، ممكن است در گذشته دچار بحران هویت بوده یا نبوده اند اما در هر صورت به مفهوم یكپارچه ای از خود دست نیافته اند. مثلاً می گویند بدشان نمی آید به كاری دست بزنند اما عملاً كاری نمی كنند. به گفته خودشان علاقه ای به مذهب و سیاست ندارند. برخی بدبین و برخی سطحی و گیج و سردرگم هستند.

• کسب بیگانگی، دستخوش بحران هویت شده اند، هدف شغلی ندارند، به عقایدی وابسته هستند که از نظام اجتماعی و اقتصادی عیب جویی می کنند.  احساس تعهد آنها به این استدلال، اجازه نمی دهد به شغلی بپردازند که آنها را درگیر نظامی کند که با آن مخالف هستند. آنها در زمان دانشجویی، متفکر، فلسفی، و بدبین هستند.

• چهار مورد از این وضعیت ها، به ترتیب
i. پراکندگی هویت،
ii. ضبط هویت،
iii. وقفه هویت و
iv. کسب هویت،
بیانگر حل موفقیت آمیز مسئله هویت هستند. کسانی که نزدیک به کسب هویت هستند یا آن را کسب کرده اند، بیشتر از کسانی که از حل کردن مسئله هویت فاصله دارند، از نیروی خود برخوردارند.

سه عنصر اساسی دوره نوجوانی به صورت زیر مشخص شده اند:

1. تعارض با والدین که با مقاومت شدید در برابر قدرت بزرگسالان مشخص می شود.
2. اختلال خلقی که با زندگی هیجانی دمدمی، نوسانات خلقی و دوره های افسردگی مشخص می شود.
3. رفتارهای مخاطره آمیز که با رفتار بی باک، قانون شکن و ضد اجتماعی که ممکن است به خود و دیگران صدمه بزند، مشخص می شود.

هویت مجازی

• در مکان های مجازی شما می توانید هر کسی که دوست دارید باشید، اگر بخواهید می توانید خود را کاملا به صورت دیگری توصیف کنید. این دقیقا همان کاری است که اریکسون ما را ترغیب کرد در نوجوانی انجام دهیم تا هویت های مختلف را آزمایش کنیم. اینترنت میتواند روش امنی را در اختیار برخی نوجوانان قرار دهد تا سعی کنند تشکیل هویت بدهند. همچنین کودکان و نوجوانانی که در تنهایی و اضطراب اجتماعی نمره بالا می گیرند، خیلی بیشتر از کودکان و نوجوانانی که در تنهایی و اضطراب نمره پایین می گیرند، درباره مسایل شخصی و صمیمی، با دیگران ارتباط آنلاین برقرار می کنند.

جنسیت و هویت خود

• عوامل اجتماعی و تاریخی بر تشکیل هویت تاثیر می گذارند که به نوبه خود، ماهیت شخصیت را تحت تاثیر قرار می دهد. دخترهایی که گرایش شغلی دارند، دیرتر ازدواج می کنند. وضعیت برعکسی در مورد مردان گزارش شده است، هرچه هویت شغلی آنها نیرومندتر بود، بیشتر به رابطه قرار ملاقات پایبند بودند. تحکیم هویت، سازگار شدن با ضروریات متغییر دنیای اجتماعی را شامل می شود. تحکیم هویت معمولا در حدود ۲۰ تا ۳۰ سالگی، زمانی که افراد مسئولیت های زندگی زناشویی، خانوادگی و شغلی را می پذیرند، روی می دهد.

بحران هویت

• اریکسون معتقد بود که بحران هویت در حدود ۱۲ سالگی آغاز می شود و تقریبا در ۱۸ سالگی به طریقی حل می شود. با این حال امکان دارد بحران هویت در برخی افراد تا مدت ها بعد روی ندهد. دانشگاه می تواند حل بحران هویت را به تعویق اندازد و دوره ای را که جوانان نقش ها و ایدئولوژی های مختلف را امتحان می کنند، طولانی کند. افراد شاغل زودتر از دانشجویان به هویت دست یافته بودند. دانشجویان به مدت طولانی تری در وضعیت وقفه هویت قرار داشتند.

زایندگی

• پژوهش ها نشان داده اند که زایندگی در آزمودنی های میانسال با انگیزش قدرت و صمیمیت، همبستگی مثبت دارد.
• زایندگی در میانسالی با تجربه کردن فرزند پروری محبت آمیز و صمیمانه در کودکی، ارتباط معنا داری دارد.
• افرادی که در زایندگی بالا بودند، در برون گرایی، وظیفه شناسی، نوعدوستی و تجربه پذیری از افرادی که در زایندگی پایین بودند، نمره بالاتر گرفتند.

پختگی

• افراد در مرحله پختگی و پیری رشد روانی – اجتماعی، به زندگی خود فکر کرده و آن را بررسی می کنند و انتخاب های گذشته خود را می پذیرند یا به حال آنها تاسف می خورند.
• معلوم شد، اغلب خاطرات آنها به سال های دانشجویی و جوانی مربوط می شدند، دوره ای که بیشترین تعداد تصمیم گیری های مهم را در بر داشت که بر روند زندگی آنها تاثیر گذاشته بودند.

هویت قومی

• یک جنبه از رشد خود که اریکسون مورد توجه قرار نداد، تاثیر هویت قومی است. انکار کردن عویت نژادی فرد می تواند استرس زا باشد. هویت قومی نیرومند با سلامت روان شناختی، عزت نفس بالا، پیوند های اجتماعی قوی، و انگیزش تحصیلی خوب ارتباط دارد. آنهایی که در هویت نژادی نمره بالا گرفتند، در سلامت ذهن، رضایت از زندگی، و عزت نفس نیز بالا بودند.  عزت گروهی Group Esteem یعنی افراد در مورد اینکه اعضای گروه نژادی و قومی خود هستند چه احساسی دارند.

تاملاتی درباره نظریه اریکسون

• از جمله خدمات چشمگیر اریکسون به روان شناسی، تایید رشد شخصیت در طول عمر، مفهوم بحران هویت در نوجوانی و وارد کردن تاثیر نیروهای فرهنگی، اجتماعی و زیستی به نظریه اوست.

• از نظام او انتقادهایی نیز شده است.  برخی به اصطلاحات و مفاهیم مبهم، نتیجه گیری هایی که بدون اطلاعات حمایت کننده گرفته شده اند و بی دقتی کلی اشاره می کنند و اریکسون قبول داشت که این انتقادها وارد هستند و آنها را به گردن خلق و خوی هنرمندانه خود و آموزش ندیدن رسمی در علم انداخت. انتقاد اختصاصی تر به توصیف ناقص مرحله رشد پختگی مربوط می شود که اریکسون سعی کرد آن را اصلاح کند. برخی روان شناسان تردید دارند که رشد شخصیت بعد از ۵۵ سالگی آنگونه که اریکسون با مفهوم انسجام خود توصیف کرد، مثبت باشد. این مرحله برای خیلی از افراد با رنج، فقدان و افسردگی مشخص می شود، حتی در افرادی که نیروی اساسی خرد را پرورش داده اند. به موضع اریکسون درباره تفاوت های جنسی نیز به صورتی که در تعبیر او از پژوهش ساختار بازی آشکار شد، حمله شده است. آنچه که از وجود یا عدم وجود آلت مردی ناشی می شود می داند، می تواند ناشی از تفاوت های فرهنگی یا آموزش نقش جنسی نیز باشد. اریکسون بعدها این احتمالات را تایید کرد.

• مراحل رشد اریکسون ممکن است در مورد زنان قابل اجرا نباشد. همچنین برخی معتقدند که نظریه اریکسون در مورد افرادی که در شرایط اقتصادی پایین زندگی می کنند و نمی توانند برای کاوش کردن نقش های مختلف و پرورش دادن هویت از عهده وقفه در نوجوانی برایند، کاربرد نداشته باشد.

• اریکسون علاقه چندانی نداشت که به منتقدان خود پاسخ بدهد. عقاید او در محافل حرفه ای و عمومی تایید شده اند. سال ۱۹۷۵ مجله تایم او را با نفوذترین روانکاو زنده نامید. مفاهیم او در آموزش و پرورش، مددکاری اجتماعی، مشاوره شغلی و زناشویی و کاربست بالینی با کودکان و نوجوانان مفید هستند.

منبع>پیمان دوستی