سالومون اش
Solomon Eliot Asch (September 14, 1907 – February 20, 1996)
• سولومون اَش در سال ۱۹۰۷ به دنیا آمد و در سال ۱۹۹۶ درگذشت.
o او یک روانشناس گشتالت نگر Gestalt Psychologist پرآوازه بود که در زمینه روانشناسی اجتماعی Social Psychology فعالیت می نمود.
o او در ورشو متولد شد اما به آمریکا مهاجرت نمود.
o در سالهای ۱۹۵۰ به دلیل آزمایش معروف خود شهرت یافت.
o این آزمایش که آزمون همنواییِ اش Conformity نامیده می شود، نشان می دهد که فشار اجتماعی می تواند
به راحتی موجب شود که فرد چیزی را بگوید که آشکارا غلط است.
o در این آزمایش، آزمودنی در میان در میان دستیاران آزمایشگر که به عنوان آزمودنی معرفی شده بودند، قرار می گرفت.
o یک تصویر به همه افراد نشان داده می شد که در آن سه میله قرار داشت.
o آزمودنی باید تشخیص می داد کدام دو میله هم اندازه ی هم هستند. البته پاسخ کاملا روشن بود.
o قبل از آزمودنی ۵ نفر از دستیاران به وضوح میله اشتباه را انتخاب می کردند،
و وقتی نوبت به آزمودنی می رسید در بیشتر موارد آزمودنی با جمع همنوایی می کرد و نظر آنها را می پذیرفت.
آزمایشهای همنواییِ اَش
Asch Conformity Experiments
• آیا شما خود را آدمی همنوا (همرنگ با جماعت) میدانید یا ناهمنوا؟
o اگر شما مثل اغلب مردم باشید، احتمالاً عقیده دارید که به قدر کافی ناهمنوا هستید که هنگامی که بدانید حق با شماست در مقابل جماعت بایستید
و در عین حال به قدر کافی همنوا هستید که با بقیه همسالان و همتایان خود بیامیزید.
• خود را در این وضعیت در نظر بگیرید:
o در یک آزمایش روانشناسی شرکت کردهاید که درآن از شما خواسته شده است به یک آزمون (تست) تصویری پاسخ دهید.
o در یک اتاق همراه با دیگر شرکت کنندگان در این آزمایش نشستهاید.
o به شما یک تکه خط نشان داده میشود و شما باید در بین سه تکه خط با طولهای متفاوت، خطی را که هم طول با آن تکه خط اولی است انتخاب کنید.
• آزمونگر از تک تک شرکتکنندگان به طور جداگانه جواب را میپرسد.
o بعضی وقتها همه شرکتکنندگان خط درست را انتخاب میکنند
o امّا گاهی اوقات همه آنها متفقاً خط دیگری، بجز پاسخ درست، را برمیگزینند.
o خوب، هنگامی که نوبت به شما میرسد و آزمونگر از شما میپرسد پاسخ درست کدام است شما چه جوابی میدهید؟
o آیا همان پاسخ اولیه خودتان را میدهید یا آنکه با بقیه شرکتکنندگان همنوا میشوید؟
آزمونهای همنوایی اَش چه بودند؟
o در اصطلاح روانشناسی، «همنوایی» یا «همرنگی» به تمایل و گرایش فرد به پیروی از رفتارهای گروه اجتماعی که به آن تعلّق دارد، گفته میشود.
o پژوهشگران از دیرباز به میزان پیروی یا مقاومت افراد در مقابل هنجارهای اجتماعی علاقهمند بودهاند.
o در خلال دهه ۱۹۵۰، سالومون اَش، روانشناس، دنبالهای از آزمایشهایی را که برای نشان دادن قدرت همنوایی در گروه طراحی شده بودند، انجام داد.
o در آزمایشهای اَش، به دانشجویان گفته میشد که باید تکتک در یک «آزمون تصویری» شرکت کنند.
o بقیه شرکتکنندگان در آزمایش، بدون آن که آن دانشجو بداند، همگی همدست یا دستیار آزمونگر بودند.
o در ابتدا، همدستان به پرسشها پاسخ درست میدادند، امّا پس از مدتی شروع به گفتن پاسخهای نادرست میکردند.
نتایج آزمایشهای همنوایی اَش
o تقریباً ۷۵ درصد شرکت کنندگان در آزمایشهای همنوایی، حداقل یکبار، با بقیه گروه همنوا شدند.
o پس از ترکیب آزمایشها، نتایج نشان داد که شرکتکنندگان تقریباً در یک سوم مواقع با پاسخ نادرست گروه، همنوا شدهاند.
o به منظور اطمینان از این که شرکتکنندگان قادر به اندازهگیری دقیق طول خط هستند، از آنان خواسته شد که پاسخهای خود را به جای آن که زبانی اعلام کنند روی کاغذ بنویسند.
o نتایج نشان داد که ۹۸ درصد شرکتکنندگان پاسخ درست را انتخاب میکنند.
o آزمایشهای اَش همچنین به موضوع چگونگی تأثیر تعداد اعضای گروه بر همنوایی پرداخت.
o هنگامی که آزمونگر تنها یک همدست داشت، تقریباً پاسخهای او هیچ تأثیری بر پاسخهای شرکتکنندگان در آزمایش نداشت.
o حضور دو همدست نیز تأثیر کمی داشت.
o امّا هنگامی که تعداد همدستان آزمونگر سه نفر یا بیشتر بود، قدرت همنوایی به تدریج خود را نشان میداد.
o اَش همچنین دریافت که اگر تنها یکی از همدستانش پاسخ درست و بقیه پاسخ نادرست بدهند، میزان همنوایی شرکتکنندگان در آزمایش به نحو چشمگیری کاهش مییابد.
o در این وضعیت، تنها ۵ تا ۱۰ درصد شرکت کنندگان با بقیه گروه همنوا شدند.
نتایج آزمایشهای اَش چه چیزی را نشان میدهد؟
o در پایان آزمایشها، از شرکتکنندگان پرسیده میشد چرا با بقیه گروه همنوا شدند؟
o در اغلب موارد، دانشجویان ابراز کردند که با وجودی که میدانستند بقیه گروه اشتباه میکنند امّا نمیخواستند با خطر تمسخر آنان روبرو شوند.
o چند شرکت کننده نیز گفتند که آنها واقعاً عقیده داشتند که بقیه اعضای گروه پاسخشان درست بوده است.
o این نتایج نشان میدهد که هم نیاز به تطبیق با دیگران و هم اعتقاد به این که دیگران با هوشتر یا آگاهتر از ما هستند، میتواند بر همنوایی تأثیرگذار باشد.
o در شرایط واقعی زندگی، هنگامی که محرکها مبهمتر یا قضاوت درباره آنها مشکلتر باشد،
میزان همنوایی ممکن است از آنچه در آزمایشهای اَش نشان داده شد، بیشتر باشد.
o در آزمایشِ اَش بهطور چشمگیری همرنگی با جماعت را در شرکتکنندگان شاهد هستیم که به فشار گروه تن دادند
و در واقع برای همرنگ شدن با جماعت به قضاوت خویش نیز شک کردند.
o الیوت ارونسون Elliot Aronson در کتاب روانشناسی اجتماعی خود معتقد است برای این همرنگی با جماعت دو امکان وجود دارد؛
یک احتمال و امکان این است که فرد به علت قضاوت متفق اکثریت متقاعد شده باشد که عقیده خودش نادرست و غلط است
و احتمال و امکان دوم این است که فرد صرفاً در ظاهر با جماعت همرنگی کرده باشد در حالی که در باطن خود میداند قضاوت خودش درست است
تا با این همرنگی با جماعت که بیشتر به صورت تاکتیک به کار رفته است مورد علاقه و پذیرش اکثریت قرار گیرد و از نفرت و طرد شدن اجتناب ورزد.
o ارونسون معتقد است که فرد در اجرای این همرنگی دو هدف مهم دارد؛
1. یکی درست بودن اعمال و افکار
2. داشتن روابط دوستانه با مردم از طریق رفتار مطابق با انتظارات آنان.
• اما واقعاً چه اتفاقی میافتد که چنین همرنگیای در انسانها پدید میآید یا به عبارتی میزان این همرنگی با جماعت در انسانها به چه عواملی بستگی دارد؟
o یکی از عوامل مؤثر در همرنگی با جماعت نوع شخصیت افراد است.
o افرادی که عزتنفس پایینی دارند، نیاز افراطی به تأیید شدن توسط دیگران دارند
یا اگر منافع آشکار و پنهان متعددی برایشان در این همرنگی نهفته است، خیلی بیشتر به فشار گروه تن میدهند
نسبت به آنهایی که عزتنفس بالاتری دارند، نیازی به تایید دیگران ندارند و عافیتطلب نیستند.
o عامل مؤثر دیگر در میزان همرنگی اتفاق نظر داشتن جماعت است.
o اگر فرد حتی یک نفر را موافق خود پیدا کند تمایلش به همرنگی با بقیه به شدت کاهش مییابد.
o علاوه بر اینها تفاوتهای فرهنگی در جوامع نیز در میزان همرنگی با جماعت نقش مهمی دارد.
o نگرش فرد نسبت به جماعت و افراد متشکله آن عامل دیگر است.
o اگر افراد متخصص یا افرادی حضور داشته باشند که برای فرد از اهمیت ویژهای برخوردار باشند میزان همرنگی فرد با جماعت افزایش مییابد.
o به نظر میرسد راه برون رفت از این رفتار نادرست و مخرب در نظریات ادوارد دوبونو Edward de Bono مستتر باشد.
o او که متخصص تفکر است در کتابش به نام شش کلاه برای فکر کردن Six Thinking Hats ، شش نوع فکر را برای انسان برمی شمارد
و آنها را به کلاههایی تشبیه میکند که هرکدام یکرنگ دارد.
o از نظر وی کلاهسیاه همان تفکر نقاد، عیبیاب و تحلیلگر انسانهاست.
در واقع کلاهسیاه باعث میشود انسانها کمتر تحت تأثیر گفتار و رفتار نادرست قرار بگیرند و با تحلیل و ارزیابی نظرات و رفتار دیگران درصدد صحت و سقم آن برآیند.
o الیوت ارونسون خبر خوشی در مورد همرنگی با جماعت در انسانها میدهد و میگوید مردم را میتوان تحت تأثیر قرار داد تا از فشارهای اجتماعی ضمنی تبعیت کنند
اما هنگامی که این فشارها چنان آشکار باشند که احساس آزادی مردم را تهدید کنند،
مردم نه تنها در برابر آنها ایستادگی میکنند بلکه تمایل دارند در جهت مخالف واکنش نشان دهند.
انتقادهایی بر آزمایشهای همنوایی اَش
o یکی از مهمترین انتقادها بر دلایل همنوایی شرکتکنندگان تمرکز دارد.
o به عقیده برخی پژوهشگران، شرکتکنندگان ممکن است تمایل واقعی برای همنوایی با بقیه گروه نداشته باشند
بلکه با انگیزه اجتناب از تعارض و برخورد، به همنوایی بپردازند.
o انتقاد دیگر این است که نتایج تجربیات آزمایشگاهی ممکن است قابلیت تعمیم به شرایط دنیای واقعی را نداشته باشد.
o با وجود این، بسیاری از روانشناسان اجتماعی معتقدند که با وجودی که شرایط دنیای واقعی ممکن است به شفافی و وضوح شرایط آزمایشگاهی نباشد
امّا فشارهای واقعی اجتماعی برای همنوایی احتمالاً بسیار بیشتر است و میتواند رفتارهای همنوا را به نحو چشمگیری افزایش دهد.
اهمیت آزمایشهای همنوایی در روانشناسی
o آزمایشهای همنوایی اَش در میان معروفترین آزمایشها در تاریخ روانشناسی است و الهامبخش پژوهشهای گسترده دیگری در زمینه همنوایی و رفتار گروهی شده است.
منابع: