خواب دیدن، رویا و فنتسی

خواب دیدن، رویا و فنتسی

خواب دیدن و رؤیا

خواب دیدن، رویا و فنتسی: خواب دیدن یا رؤیا Dream تجربهٔ افکار، تصاویر یا احساساتی است که در هنگام خواب، و اغلب در مرحله خواب رِم  REM ، یا حرکت سریع چشم Rapid Eye Movement انجام می‌پذیرد. رؤیا ممکن است شامل اتفاقات عادی و روزمره و یا عجیب و غریب بشود.

انسان‌ بصورت تاریخی همواره اهمیت زیادی برای رؤیا قائل بوده و به طرق مختلف به آن نگریسته‌اند. به عنوان مثال گروهی آن را پنجره‌ای به سمت مقدسات، گذشته، آینده و یا دنیای مردگان در نظر گرفته‌اند. برخی جواب های خلاقانه‌ای برای سؤالات فکری یا عاطفی خویش در رؤیاها یافته‌اند، و هنرمندانی ایده‌های هنری نوینی از خواب اتخاذ کرده‌اند.

o       معروف‌ترین نظریه روانشناسی در مورد اهمیت رؤیاها متعلق زیگموند فروید می‌باشد. فروید عقیده داشت که خواب از آن جهت حائز اهمیت می‌باشد که امیال سرکوب شده‌ای که خودآگاه از آنها مطلع نیست،  عموماً به اشکال نمادینی در خواب ظاهر می‌شوند.

o       نظریه دیگر متعلق به یونگ بود که خواب را افشاگر ذهن ناخودآگاه می‌دید. به عقیده یونگ خواب حوادث آینده را پیش بینی کرده، و به نکاتی در شخصیت خواب بیننده که شخص از آنها غافل شده‌است، اشاره می‌کند.

o       نظریه‌ای دیگر خواب را بر اساس بارهای الکتریکی ای که محرک بخش‌های مربوط به حافظه مغز هستند توضیح می‌دهد.

o       مطالعات مربوط به واسط مغز و رایانه، که بر پایه اندازگیری الکتریکی فعالیت‌های مغزی استوار هستند، نشان داده‌اند که نوزادان پنجاه درصد خواب را در وضعیت خواب رِم REM  می‌گذرانند. این زمان با افزایش سن کمتر شده چنانچه بالغان جوان در هر هشت ساعت خواب بین ۱٫۵ تا ۲ ساعت رؤیا می‌بینند.

در هنگام خواب دیدن ضربان قلب و فشار خون افزایش یافته، و نفس خواب بیننده سریعتر می‌شود، در حالی که بدن حرکتی نمی‌کند. محروم کردن افراد از خواب یا رؤیا دیدن باعث کاهش سطح مهارت‌های آنها شده و آنها را زودرنج می‌کند.

o       نظریه پردازی در مورد رؤیاها نیازمند جمع آوری داده‌ها و تحلیل آنها می‌باشد. از آنجا که مشاهده مستقیم رؤیاهای افراد مختلف ناممکن می‌باشد، رؤیاها باید از بخش قابل مشاهده رفتاری انسان‌ها استنتاج شوند. اما اینگونه روش‌های جمع آوری داده و اهدافی که این روش‌ها دنبال می‌کنند، خود بر روی نتایجی که نهایتاً گرفته می‌شوند تأثیر می‌گذارند. گزارش‌هایی که از خواب افراد در محیط خانه جمع می‌شوند با آنهایی که در آزمایشگاه جمع آوری می‌شوند، تفاوت‌هایی ‌دارد . عموماً خواب‌هایی که در خانه دیده می‌شود، ماهیت احساسی و جنسی بیشتری دارند.

o       افراد بندرت بصورت فوری ذکر می‌کنند که خوابشان را رنگی دیده‌اند، اما پس از پرسیدن سؤالات دقیق، عموماً وجود رنگ‌ها را در خوابشان ذکر می‌کنند. زمان خواب روی آن تأثیر می‌گذارد، مثلاً خواب‌های صبح عموماً غنی تر و پیچیده تر از خواب‌های اول شب است. همچنین آنچه که شخص پس از بیداری از خوابش به یاد می‌آورد، با آنچه پس از گذشت مدتی زمان در وضعیت بیداری به یاد می‌آورد متفاوت است. خواب‌های افراد مختلف دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد می‌باشد.

o       تخمین خواب بیننده از مدت زمانی که خواب آنها طول کشیده از خوابی تا خواب دیگر می‌تواند بسیار متفاوت می‌باشد. از این مشاهده می‌توان نتیجه گرفت که طول زمانی واقعی خواب نیز ممکن است از خوابی تا خواب دیگر بسیار متفاوت باشد. هنگامی که از افراد در آزمایشگاه سؤال شد که فوراً خواب خود را توضیح دهند، عموماً طول آنها بسیار کوتاه می‌باشد:  ۹۰ درصد خواب‌ها طولشان از ۱۵۰ کلمه کمتر بوده و طولانی‌ترین خواب‌ها از ۱۰۰۰ کلمه نیز می گذشت. هنگامی که سؤالات بیشتری از آنها پرسیده شده، گزارش خواب آنها طولانی تر شده چنانچه یک سوم خواب‌ها از ۳۰۰ کلمه رد می‌شدند.

o       رؤیاها عموماً خودمدار بوده و خود شخص یک بازیگر در خواب می‌باشد. به ندرت دنیای خواب بدون جمعیت و خالی می‌باشد. به صورت تقریبی دو سوم افرادی که در خواب ظاهر می‌شوند افرادی هستند که شخص می‌شناسد. عموماً این افراد آشنایان نزدیک بوده و افراد خانواده در یک پنجم خواب‌ها حضور دارند. به تصویر کشیدن عجیب و غریب افراد در خواب نادر می‌باشد.

o       گزارش‌های رؤیا عموماً تصویری می‌باشد. در زمان‌هایی که خواب تصویری نیست شخص رؤیا بیننده ممکن است آن را به فکر کردن در حال خواب توصیف کند تا به رؤیا دیدن. اگر چه اکثر خواب‌ها حاوی ویژگی‌های صوتی می‌باشند، ولی عموماً اینگونه ویژگی‌ها در خواب برجسته نیستند. وجود ابعاد احساسی در خواب‌های معمول است. در خواب‌های خیلی احساسی، ترس، نگرانی و پس از آن خشم بیشترین تکرر را دارند. احساسات مسرت آمیز از میان بقیه احساسات دوستانه بیشتر اتفاق می‌افتد. در بین افرادی که در آزمایشگاه روی آنها آزمایش صورت گرفته، خواب‌های با غلظت جنسی بالا نادر می‌باشند.

o       رابرتو کاساتی  Roberto Casati  معتقد است که محتویات رؤیاها اکثراً ساخته و پرداخته ذهن هستند، زیرا: گاهی اوقات رؤیاها تحت تأثیر شرایط محیط خارجی قرار می‌گیرند، ولی در این حال بین آنچه در رؤیاها اتفاق می‌افتد و وضعیت دنیای فیزیکی خارج توافق نظاممندی وجود ندارد. بعلاوه تحریکات خارجی مانند صدای زنگ ساعت نیز ممکن است وارد خواب اشخاص بشود. همچنین آزمایش‌ها نشان داده‌است که ارتباطی میان خواب دیدن و فعالیت شدید مغز، حرکت نکردن ماهیچه‌ها، و در برخی حیوانات حرکت سریع چشم وجود دارد.

اگر اشخاص را در این وضعیت مغزی از خواب بیدار کنیم به سادگی و به شفافی رؤیای در حال دیدن خود را به یاد می‌آورند.

رؤیا از دیدگاه زیست‌شناسی

هر نظریه فیزیولوژی از رؤیا باید پنج مشخصه زیر را توضیح دهد:

A.     تصورات زنده و روشن، خصوصاً تصاویر و حرکات، ظاهر شده در رؤیا

B.     عواطف و احساسات شدید، خصوصاً ترس، شادی و خشم

C.     پذیرش و واقعی پنداشتن رؤیا توسط شخص خواب بیننده، چنانچه گویی اتفاقات واقعاً در بیداری می‌افتند.

D.    قطعه قطعه بودن خواب و عدم خودسازگاری آن از نظر زمان‌ها، شخصیت‌ها، مکان‌هایی که وقایع در آنها اتفاق می‌افتند.

E.     فراموشی اکثر این خواب‌ها علی‌رغم شدت زیاد این واقعیت مجازی.

عموماً یاد آوری خواب کار سختی است مگر اینکه شخص در وضعیت رم REM  از خواب برخیزد،  که حتی در همین حالات نیز قسمت زیادی از آنچه اتفاق افتاده قابل بازیابی از حافظه نیست.

روان‌آشفتگی

o       این پنج مشخصه با آنچه در روان‌آشفتگی ای Delirium  که به دلیل صدمه فیزیکی به مغز اتفاق می‌افتاد،  مشاهده می‌شود قرابت داشته و ممکن است بین این دو ارتباطی باشد.

o       دلیریوم Delirium  یا روان‌آشفتگی، درحقیقت اختلال کلیِ اعمالِ شناختی و عدم هشیاری است. دلیریوم حاد (از چند ساعت تا چند روز) سیری کوتاه دارد و وقتی عوامل سببی حذف شوند با بهبود سریع همراه است. اختلال در جهت‌یابی، عدم آگاهی نسبت به زمان و مکان، توهم، هذیان، خشم و عصبانیت، اضطراب از ویژگی‌های این اختلال است. این حالت پس از اعمال جراحی، سوختگی، بی‌خوابی، عفونت، تب، خونریزی شدید و یا پس از ترک مواد مخدر ممکن است توسط بیمار تجربه شود. دلیریوم ناشی از ترک مواد غالباً با بیش‌فعالی همراه است. این اختلال در هر سنی ممکن است بروز کند.

نوعی از روان‌آشفتگی، که ناشی از الکلیسم است و معمولاً به‌صورت نشانگان ترک در می‌بارگان کهنه‌کار دیده می‌شود، روان‌آشفتگیِ رعشه‌ای Delirium Tremens نام دارد.

o       برخی دلایل به‌وجود آمدن روان‌آشفتگی شامل موارد زیر است:

       i.            آسیب مغزی (آنسفالوپاتی) توکسیک: به‌دلیل سم اگزوژن مانند الکل و یا سموم اندوژن مانند بالا رفتن اوره در بدن

      ii.            آسیب مغزیِ متابولیک: پرکاری تیروئید، کاهش الکترولیت‌ها مانند پتاسیم و کاهش برخی ویتامین‌ها مانند ب۲

     iii.            آسیب مغزیِ عفونی: بیماری‌هایی مانند آنسفالیت Encephalitis  به معنی التهاب حاد بافت مغزی و حصبه Typhoid  یا تب روده، که یک بیماری عفونی است.

     iv.            آسیب مغزیِ تروماتیک: هر عاملی که موجب آسیب به ناحیهٔ مغزی باشد، مانند ضربه مغزی یا صاعقه

      v.            آسیب مغزیِ هیپوکسیک: هرنوع بیماری و آسیب که باعث کاهش اکسیژن مغز باشد

     vi.            ایدز

فرضیات

o       اولین فرضیه رؤیا توسط ویلهلم وونت و در اواسط قرن نونزدهم پیشنهاد شد . اگر چه پیش از وونت (وندت) برخی از متفکران عصر روشنگری رؤیا را به فعالیت مغزی نسبت داده بودند، ولی این دیدگاه‌ها به دست فراموشی سپرده شده بود و بصورت جدی دنبال نشده بود. بر اساس فرضیه وونت، در هنگام دیدن رؤیا، برخی از فعالیت‌های مغزی مانند تصویر سازی و عاطفه تشدید شده ولی برخی دیگر مانند حافظه و خودآگاهی از کار می‌افتند.

پس از او فروید نظرات وونت را ادامه داد، ولی بدلیل موجود نبودن داده‌ها و اندازه گیری، نظرش را تغییر داده و تفسیری روانشناسانه از رؤیا ارائه داد که رؤیا را حاصل سرکوب شدن امیال درونی ناخودآگاه توصیف می‌کند.

رویای صادقه

o       رویای صادقه True Dream یعنی خواب هایی که انسان می بیند و بعدها آن خواب ها به واقعیت می پیوندند، و یکی دیگر از دلایل بسیار رایجی است که باعث می شود برخی از انسان ها به وجود روح اعتقاد داشته باشند.

o       رویاهایی که انسان می بیند نیز همانند افکار انسان ها کاملاً ساخته و پرداخته مغز انسان هستند، البته فکر کردن انسان ها با خواب دیدنشان تفاوتهای اساسی دارد، اما به هر حال قوه عقلانیت و هوشیاری در هنگام خواب دیدن نیز فعال است، اگر چه به اندازه زمان بیداری فعال نیست،  و این خود بخود باعث می شود برخی از فکرهای انسان تا حدودی منطقی باشند؛ با این حساب، واقعی از آب در آمدن برخی از خواب ها هرگز عجیب نیست،

زیرا این خواب ها نتیجه عقلانیت انسان هستند و عقلانیت انسان در برخی موارد می تواند چیزهایی را از روی دانسته ها پیش بینی کند.

خواب دیدن، رویا و فنتسی

هیپناگوژیک یا توهم پیشاخواب

هیپناگوژیک و مراحل خواب

هم‌اکنون صداها کمرنگ‌ترند، اما اینجا تاریکی مطلق نیست، می‌اندیشم به مثلث هایی که حالا مثلث نیستند اسپیرالی از رنگها و خطوط‌‌‌ اند، تمام پارادایم‌ها اینجا یکباره شکسته‌اند، کمی عجیب، شگفت انگیز و مضحک، همجوشی و التقاط واژه‌هایی که به ندرت در کنار هم سر سازگاری داشته باشند اینجا انگار سالهاست بایکدیگر خویشاوندند، آسمان صورتی! برشی از یک صندلی اما کاراملی و شیرین! دوچرخه سوار امروز صبح که اتوبوسی را رکاب می‌زند! اتوبوس بر روی آسمان صورتی واژگون می‌شود!… گویی سالوادور دالی به صحنه‌آراستن آمده است، اندیشه‌ها و آرزوهای ناخودآگاه، ساعت‌های در حال ذوب! تداوم حافظه، تخم مرغ های بزرگ و سفید، گنگ، زیبا، وهم آلود و اما کمی مضحک و چه رویای شیرینی، می‌خواهم سالها اینجا بمانم، در من و با من تمام ایده‌ها و اشیا در رویایی است وصف نشدنی، پس می‌مانم و همه را رویا می‌بینم…”

بی گمان پیش از خواب سناریو‌ی اینچنین برای شما نیز رخ داده است، اگر پاسخ شما مثبت است خرسند باشید که پیش از خواندن این نوشتار، هیپناگوژیک برای شما آشنا و ملموس است، و به یکی از برترین روش‌های تفکر خلاق و راه‌کارهای حل مسله دست یافته‌اید. نخست به بررسی و تعریف چند واژه می‌پردازیم:

خواب: عبارت است از کاهش یا فقدان سطح هوشیاری، تعلیق نسبی ادراکات حسی و غیرفعال شدن تقریباً تمام عضلات ارادی در زمان استراحت به طوری که فعالیت بدن و ذهن تغییر کرده و توهم‌های بینایی جایگزین تصاویر واضح واقعی بشوند.

مراحل خواب:

در تمام مدت شب، چرخه های خواب فرد از مرحله یک به مراحل دو و سه و نهایت به مرحله چهار می رود و مجدد از مرحله چهار به مراحل دو و سه می رسد تا دوباره چرخه را از سر بگیرد. در بزرگسالان این چرخه چهار تا پنج بار در هر شب رخ می دهد و هر چرخه یک ساعت و نیم طول می کشد.

شروع خواب: در خلال نخستین مراحل خواب، ما هنوز نسبتاً بیدار و هشیار هستیم. مغز امواجی تولید می‌کند به نام امواج بتا که کوچک و سریع هستند. به مرور که مغز شروع به آرامش یافتن می‌کند، امواج کندتری به نام امواج آلفا متصاعد می‌شوند. در طول این مدّت و هنگامی که هنوز کاملاً به خواب نرفته‌ایم ممکن است احساس عجیب و کاملاً واضحی را تجربه کنیم که توهمات پیش خواب نامیده می‌شود.

مرحله نخست: شروع چرخه خواب و نسبتاً مرحله سبک و خفیفی از خواب است. مرحله نخست را می‌توان به صورت دوره گذار بین بیداری و خواب در نظر گرفت. در مرحله نخست، مغز امواج تتا تولید می‌کند که امواجی با دامنه بلند و خیلی کند هستند.

مرحلهٔ دوم: مغز شروع به تولید امواج منظم و سریعی می‌کند که به نام دوک‌های خواب معروفند. دمای بدن شروع به کاهش و ضربان قلب شروع به کندشدن می‌کند. یک مرحلهٔ ناهشیار است که خواب رونده به راحتی بیدار می‌شود.

مرحلهٔ سوم: عمیق‌ترین مرحلهٔ خواب non-REM است. پس از این مرحله قسمت دوم خواب REM آغاز می‌شود. امواج مغزی عمیق و کند به نام امواج دلتا در خلال مرحله ۳ خواب شروع به پدیدار شدن می‌کنند. مرحله ۳، دوره گذار بین خواب سبک و خواب بسیار عمیق است.

خواب REM در بزرگسالان حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از کل خواب را تشکیل می‌دهد (حدود ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه در خوابِ شب). مقدار خواب REM در سنین مختلف متفاوت است. یک نوزاد بیشتر از ۸۰ درصد کل خوابش را در خواب REM است. رؤیا در مرحلهٔ REM رخ می‌دهد. قلب شروع به کندشدن می‌کند. یک مرحلهٔ ناهشیار است که خواب رونده به راحتی بیدار می‌شود.

خواب REM چیست؟ در این چرخه در فاصله های منظم فرد می تواند از مسیر خارج و وارد مرحله REM شود. اغلب رویاها در همین مرحله رخ می دهد. در طی ساعت نخستین خواب انحراف به سمت خواب REM کم است اما با نزدیک شدن به صبح، فرد زمان بیشتری را صرف این مرحله می کند. در پایان هر REM، وقتی به مرحله دوم باز می گردید، انتخاب با شما است که به خواب عمیق تر بروید یا بیدار شوید.

خواب REM زمان عمده خواب دیدن است و اگر در این زمان از خواب بیدار شوید اغلب رویاهای خود را به وضوح به یاد می آورید. رویاهایی که در مراحل دیگر خواب رخ می دهد مانند پیام های تجاری کوتاه و منطقی است، اما رویاهای REM عموما چهل تکه ای از وقایع غیر منطقی و احساسات شدید است.

حال به هیپناگوژیک (توهم پیشاخواب) باز می‌گردیم، حالت خواب آور هوشیاری ، طی شروع خواب. در مقابل، بی خواب کننده نشان دهنده شروع بیداری. کلمات مرتبط از یونانی agōgos “پیشرو”، “القا”، پمپ”عمل از ارسال” هستند، و هیپنوس “خواب”.

هیپناگوژیک یکی از برترین روش‌ها جهت متلاشی کردن پارادایم‌ها است. هنگامی که مغز به حالت یکپارچگی و دریافتگری می‌گراید، دیگر محدود به عقل متعارف نیست. در این وضعیت ایده های گستاخانه –که در یک ذهنیت منطقی، فرصت پدیدار شدن ندارند– آشکار می‌گردند.

تصاویر به استعاره‌ای برای مفاهیم تبدیل می‌شوند و ناگهان هرکسی می‌تواند شاعر، اندیشمند، متفکر و روشنفکر شود. اتفاقی که رخ می‌دهد، یکپارچگی رتبه‌ها نیست بلکه یکپارچگی گونه هاست. بنابراین نه تنها واقعیت ها با ایده‌ها مرتبط می شود بلکه تصاویر با مفاهیم، فرمول های ریاضی با اصوات، و تجربیات فیزیکی با عواطف مرتبط می شود. این شناخت حسی متداخل و ترکیب شده، خوراک اولیه افکار خلاق است که از جهاتی با خواب های شبانه شبیه است اما تفاوتی بنیادی هم دارد: وضعیت بیداری منتهی به هیپناگوژیک، تاثیر قاطعی بر آن می گذارد؛ رابطه علت و معلول بر ساختار اندیشه. بنابراین فرد می تواند این تصاویری که در مقابل دیدگانش هست را ارزیابی نقادانه کند

منبع : محمود عباسی

توهمات هیپناگوژیک، تصورات حسی هستند که در زمان بخواب رفتن، بدون محرک درک می شوند و بسیار واقعی جلوه می کنند. اینگونه توهمات به “توهمات خواب” معروفند که عبارتند از: توهمات هیپنوپامپیک که زمان بیدار شدن از خواب ممکنست رخ دهد و توهمات هیپناگوژیک که زمان بخواب رفتن امکان دارد بروز کند. توهمات می توانند از هر نوع حسی نشات بگیرند، از جمله حس دیداری که از همه بیشتر تجربه می شود. توهماتی که حول ابتدا و انتهای خواب روی می دهند، قرنهاست که مورد توجه دانشمندان، فیلسوفان و نویسندگان می باشد. پژوهش درباره علل وقوع و ارتباط آنها با رویابینی، در حال انجام می باشد.

حقایقی کوتاه درباره توهمات هیپناگوژیک

• توهمات هیپناگوژیک اغلب با اختلال نارکولپسی همراه هستند.
• بروز این توهمات در میان نوجوانان نسبتا رایج است.
• یک برنامه خواب منظم، می تواند در رفع این گونه توهمات کارامد باشد.

علل‌شناسی

توهمات هیپناگوژیک می توانند از علائم سه اختلال عمده باشند که عبارتند از: اختلال نارکولپسی، اختلال پارکینسون، اختلال اسکیزوفرنی

توهمات هیپناگوژیک و توهمات هیپنوپامپیک، راه رفتن در خواب، حرف زدن در خواب و تجربیات مشابه را که بعنوان طبقه اختلالات پاراسومنیا شناخته می شوند،  اغلب علل مشخصی ندارند اما می توان در خانواده این افراد، افراد درجه یک دیگری را پیدا کرد که دچار پاراسومنیا می باشند و دلایل ژنتیکی باید چک شوند.

علائم

• فرد یک توهم دیداری را در هنگام بخواب رفتن، تجربه می کند.
• توهمات می توانند شامل تصاویر،بو، مزه، احساسات لمسی یا صداها باشند.
• فرد امکان دارد حس کند که از تخت بیرون آمده و در حال حرکت است، در صورتی که بدن خویش را بر روی تخت می‌بیند که بدون حرکت خواب است.
• فرد ممکنست احساس فرو رفتن در تخت مانند سقوط را داشته باشد یا بالعکس، حس جدا شدن از تخت مانند حس پرواز را داشته باشد.

نکته: بیشتر توهمات هیپناگوژیک از نوع دیداری می باشند که شامل: تصاویری از مردم ، حیوانات و اشیا متحرک می باشد. تصاویر می توانند بسیار دقیق و پیچیده باشند و یا اصلا هیچ ارتباطی با یکدیگر نداشته باشند.

نکته: در طول تجربه توهمات هیپناگوژیک، فرد از بیدار بودن خویش آگاه است. تصاویر، صداها و دیگر حس ها تنها در طول چند دقیقه تجربه می شوند، اما همین چند دقیقه باعث بی خوابی در فرد می شود.

نکته: این توهمات هیپناگوژیک، همچنین می توانند همزمان با فلج خواب اتفاق بیافتند.

تفاوت توهمات هیپناگوژیک با رویابینی

تفاوت اصلی اینجاست که توهمات نسبت به رویاها، بسیار واقعی تر جلوه می کنند و فرد ممکنست احساس کند که چیزی را دیده یا احساس کرده است، و این موضوع می تواند برای فرد بسیار ترسناک و گیج کننده باشد و همچنین فرد بالعکس زمان رویابینی، نسبت به وضعیت خود و محیط پیرامون، آگاهی دارد.

تفاوت توهمات هیپناگوژیک با مرحله “اورا” :

در صرع و میگرن، ممکنست فرد قبل از بروز حمله، رنگ ها و نورها و یا تصاویری را ببیند که اصلا وجود ندارند که به این مرحله “اورا” می گویند، اما همانطور که گفته شد حتی اگر قبل از خواب هم رخ بدهد، مطمعنا با حمله تشنج و سردرد همراه است که این موضوع می تواند وجه تمایز مرحله ” اورا ” و توهمات هیپناگوژیک باشد.

ریسک فاکتورها

برخی عوامل ممکنست احتمال بروز توهمات هیپناگوژیک را افزایش دهد. احتمال بروز در سنین پایین بیشتر است و احتمال بروز در زنان بیشتر از مردان می باشد. در صورت سوءمصرف مواد مخدر و الکل، احتمال بروز افزایش می یابد. بی خوابی و اختلالات اضطرابی با بروز توهمات هیپناگوژیک در ارتباط هستند.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم

توهمات هیپناگوژیک معمولا خطری برای سلامتی بحساب نمی آیند  و اثرات جانبی طولانی مدت ندارند، بلکه در صورت تکرر، باید به علائم ۳ اختلال دیگر توجه کرد که معمولا علامت توهمات هیپناگوژیک در آنها دیده می شود. عبارتند از:

• علائم اختلال نارکولپسی: ضعف عضلانی، حمله خواب در روز و خواب شبانه مختل
• علائم اختلال اسکیزوفرنیا: توهمات شنیداری، هذیانات و تغییرات رفتاری مختل
• علائم پارکینسون: حرکت آرام، سختی عضلات و تکان خوردن متناوب دست و دیگر قسمت های بدن

در آخر اینکه وجود و تکرر بروز توهمات هیپناگوژیک می تواند کیفیت خواب فردی را کاهش دهد یا مختل کند که همین موضوع باعث بروز استرس و اضطراب در فرد می شود و حتما باید به پزشک مراجعه شود.

گزینه‌های درمانی کدامند

اگر فردی با توهمات هیپناگوژیک خود مشکلی نداشته باشد که نیازی به درمان نیست اما اگر فردی با چنین شکایتی مراجعه کند، ابتدا باید سبک زندگی و برنامه خواب فرد را بررسی کرده و تغییرات لازم به منظور افزایش کیفیت خواب و تغذیه، اعمال کنیم. از نوشیدن الکل، کافئین و دارو باید اجتناب شود. اگر میزان بروز و تکرر توهمات هیپناگوژیک آزار دهنده باشد، باید به پزشک مراجعه نموده و دارو تجویز شود.

پیچیدگی‎‎های مسئله توهمات هیپناگوژیک

در صورتی که بروز توهمات هیپناگوژیک یک پایه اختلال روانپزشکی یا علوم اعصاب نداشته باشد، اثرات جانبی طولانی مدت نیز ندارد و بصورت موقت بروز می کند که شایع ترین اثرات آنها، اختلال در خواب شبانه، استرس و اضطراب است.

هر چند، توهمات هیپناگوژیک یک فرد می تواند با بیدار شدن از خواب همراه فریاد و جیغ باشد و همبستر و هم اتاقی فرد نیز متوجه آن می شوند.  همچنین این افراد امکان دارد پس از تجربه توهمات هیپناگوژیک، از تخت خواب بیرون آمده و به خود یا دیگران آسیب وارد کنند.    با توجه به نکاتی که بالا ذکر شد، در صورت لزوم به پزشک مراجعه شود.

فیزیولوژی توهمات هیپناگوژیک

در زمان خواب بسیاری از مناطق آناتومیک مغز از جمله مناطق کنترل تنفس و فشار خون در حال فعالیت هستند. بدن ما در زمان خواب، میان دو حالت خواب سنگین و خواب سبک در حال جریان است. رویابینی معمولا در زمان خواب سبک بوجود می آید که پس از بیدار شدن، شاید آنها را اصلا به یاد نیاوریم. دلیل رویابینی  نیز هنوز کاملا مشخص نیست اما معروفترین دلیل رویابینی در حال حاضر اینست که کارکرد رویابینی، بایگانی و طبقه بندی اطلاعات در حافظه و فراخوانی خاطرات است. انواع اختلالات طبقه پاراسومنیا همچون خوابگردی، سکسومانیا، حرف زدن در خواب و غیره در خواب سنگین اتفاق می افتند. تنها دلیلی که تا کنون برای بروز توهمات هیپناگوژیک ارائه شده است، فردی که اختلال نارکولپسی دارد، وقتی حالت حمله خواب به وی وارد می‌شود، وی یک باره به خواب عمیق فرو می رود و یا یکباره از خواب عمیق بیدار می شود، از آنجا که بروز توهمات هیپناگوژیک از علائم اصلی اختلال نارکولپسی است، شاید ریشه اصلی علت وقوع این نوع توهمات را باید در خواب عمیق جستجو کرد.

نکات مهم

توهمات هیپناگوژیک معمولا اثرات جانبی طولانی مدت ندارند و اغلب بدلیل یک وضعیت پزشکی، کیفیت پایین خواب و اضطراب بوجود می آیند. مشاوره و درمان در وضعیت هایی مانند تکرر بروز توهمات هیپناگوژیک، ضروریست. تغییر در سبک زندگی مانند تغییرات در برنامه خواب، می تواند در رفع توهمات هیپناگوژیک مفید واقع شود.

منبع: علیرضا زحمتکش http://virtualdr.ir 

اصول نظری تعبیر رویاها

تحلیل و تعبیر رویا در تئوری فروید – یونگ – جیمز هیلمن

  I.            زیگموند فروید و تئوری تعبیر رویاء

 i.I            ساختار رویا

o       مردم عادی بر این گمان اند که دیدن رویا، خواب را مختل می سازد، بقدر کافی عجیب است که بگویم ما به نظر گاهی مخالف روی آورده ایم و رویاء ها را نگاهبانان خواب بشمار می آوریم.

o       فروید سر آغاز و منشاء تئوری خواب برروی روان انسانی، و پیشقدمی در امر تحقیقات علمی درباره خواب و رویا ها را در نخستین کتاب خود،  ” تعبیر رویاها” در سال 1899 منتشر کرد هرچند تحقیقات او در این زمینه تا پایان عمر او ادامه یافت. رویکرد فروید در این زمینه ، رویکرد علمی ، از راه مطالعات بر روی “نوروآناتومی” و تحقیقات وی در دانشگاه وین اطریش، و مقصود و هدف از این تحقیقات ، فهم علل و معنی رویاها بود .

o       فروید طبیعت بدوی افکار را در زمانی که علوم طبیعی آغاز به شکفتن کرده بودند و اسطوره شناسی تبدیل به روانشناسی گشته بود، مورد بررسی قرار داد. برای فروید، رویا راه رسیدن به ناخودآگاه بود. در نظر فروید رویاها اصول کلیدی برای فهم ذهن ناآگاه بودند و او رویا را یک فرایندی می دانست که فرد را به پسگرائی به مراحل توسعه بدوی می کشاند. فروید همچنین تاکید بر این که تاریخچه شخصی زندگی بیننده رویا به آنالیست این فرصت را می دهد که “زیر آگاهی” بیمار و آرزوهای نهفته او را که بشکل نمادین در خواب آشکار میشوند را تمییز و تشخیص بدهد .

o       از نظر فروید نمادهای نهفته زیرین راهی را می گشویند که فهم رویاء را بسی آسانتر کند. قبل از فروید رویاها به منزله قدرت های ماورائی و هدیه ای از فراسو و یا الهام و بینش و یا یک نفرین و لعنت محسوب می شدند. برای انسان های بدوی، رویاهای پیش بینانه حاکی از اعلام خطر بودند. فروید تائید کرد که رویاهائی که نزدیک به حقیقت اند، از مباحث پزشکی نبوده و بلکه نظریه های متداول در زمانه خود که مورد توجه قرار می گرفته اند، محسوب میشدند.

o       از طریق سایکوآنالیز بود که فروید قادر می گشت تا تحقیقات خود را برروی رویاء و فرآیند آن انجام بدهد . علاقه و توجه او به رویا و ارتباط سایکیک و روان آن با فرآیند ذهنی، یا عملکرد بیولوژیکیِ آن بود. او به جستجوی کشف اینکه آیا رویاها قابل تعبیر و یا معنی دار هستند و در ارتباط با ساختار روانی فرد بیننده رویاء قرار دارند یا خیر،  تحقیقات دامنه دار خود را ادامه میداد.

o       نظریه های زمانه او، نظریات فلسفی بودند که رویاء را با ریشه های مسائل روحی و ماوراء طبیعی در پیوند می دیدند و تصاویری که فرد در رویا می دید را ناشی از ظهور قدرت های فراسوئی می دانستند. از آنطرف هم عالم پزشکی آن زمانه، رویا را تزاحم های اورگان های داخلی بدن می دانست و لذا رویاها خالی از معنا و کاملاً مربوط به گرفتاری ها و بیماری های روان تنی تلقی می شد.

o       اما فروید نه راه فیلسوفان و نه راه پزشکان، بلکه راه نوینی را در پیش گرفت که بنیان گزار آن خود او بود. فروید بستر و مبداء رویا را در ارتباط با زندگی روانی فرد در هنگام بیداری و اینکه آیا افکار متناقض عجیب و غیر عادی فرد در هنگام بیداری، ناهماهنگی میان تصاویر و احساسی که در فرد ایجاد می کنند و نوعی یادآوری ناقص و یا پس راندن این افکار، باعث دیدن آن خواب ها باشند. همه اینها را در خور پاسخی می دانست که هرگز در زمانه او به او داده نشد. فروید قصد داشت که این سوالات را پاسخ بدهد و تئوری روانشناسانه او در واقع بخش اعظم اش مربوط به تحقیقات او درباره خواب و علل خواب دیدن است.

o       فروید رویا را افکار و احساسات تعالی یافته نیز می دانست.  بدین ترتیب او بر این امر تاکید داشت که خوابها را نباید دست کم گرفت و این ها فرآیند فیزیولوژیکی و فعالیت های مغزی بی هدف در زمان خواب نیستند. به باور فروید، هر رویاء، بدون استثنا، به یک واقعه ای که در ظرف چند روز گذشته رخ داده و یا در جند روز آینده رخ خواهد داد، مرتبط است.

o       فروید اصطلاح تعبیر خواب را جهت فرایندی که خواب را از محتوای نامکنون و پوشیده بیرون آورده و آن را از راه ترجمه و تعبیر آشکار می سازد، بکار گرفت. در این فرآیند، فردی که خواب دیده بطور آگاهانه خواب را بازگو و فروید به دنبال نمادهای استحاله بخش گشته و آنها را بررسی می کرد. او خواب ها را به رویاهای معمولی، و رویاهای زمان کودکی با آرزوهای برنیامده ای که در خواب اشباع می شوند و نیاز به تعبیر دارند توصیف کرد. یک نمونه مثال اینکه فردی در خواب تشنه اش باشد و در خواب بیبیند که دارد آب می نوشد تا به این وسیله رفع عطش کند، هر چند که هنوز فرد در خواب می ماند و خواب را ادامه می دهد. در اینجا ضمیر ناآگاه که خشنود نشده است این آرزوهای برنیامده و خیالات را ارضاء و اشباع می کند.

o       این نکته فروید را به نظریه ” روانشناسی واپس رانده” کشانید. او در آغاز این تئوری در سال های ۱۹۹۰ تصدیق کرد که این نخستین رویکرد او به یک موضوع تقریباً ناشناخته است. ساختار تصاویر منقوش در رویاء به این فرضیه فروید تقویت می بخشید. فروید اظهار کرد که امور پس رانده شده های روزمره، می تواند راهی به ناآگاه جسته و از خواب سر در بیاورند.

o       فروید خودش در این زمینه می گوید: فیلسوف ها هیچ موقعیتی نداشته اند که نظر خود را نسبت به روانشناسی امور پس رانده شده ابراز نمایند. بنابراین ما نخستین رویکرد را در ایجاد و احداث تصاویر منقوش در طول جریانات واقع در خواب، خواهیم داشت. این فرضیه ما مبنی بر این است که دو واسطه در ساختار فکری نقش بسزائی دارند که دومین اش،  امتیاز داشتن دسترسی رایگان به آگاهی است .

o       این دسترسی به مواد ناآگاهی، بیشترین علاقه فروید در تحقیقات اش بود. او این نکته را مطرح می کند که بخش آگاهی قادر است که این مواد ناآگاهی را سانسور کند، که البته برای فرد گران تمام می شود.  بنظر او این سانسور کردن برای افکار قابل قبولی است که تنها آنها اجازه دارند وارد آگاهی بشوند. اما چون این سانسور های آگاهی هرگز نمی تواند این مواد را پاک کند و از بین ببرد، آنها به شکل دیگری ظاهر شده و حقانیت خود را می طلبند. بسیاری از خوابها از همین مواد سانسور شده تشکیل شده اند.  فروید باور داشت که نیاز ما به خواب دیدن، بر اساس انرژی ای است که مایل به بیرون آمدن و دفع کردن همین مواد سانسور شده هستند  که در طول روز پس رانده شده اند . او باور داشت که رویاها بعنوان نگاهبانان خواب، از بدن نیازمند به خواب حمایت می کنند.

 ii.I            انباشتگی و جمع شدگی، جابجائی و تغییر مکان

o       طبیعت سانسور کردن اتقافات روازنه بشکل ناقص، فروید را به نظریه غلظت و جابجائی کشانید. فروید این جنبه از رویا بینی را، غلظت و انباشتگی نام نهاد که حاکی از انباشتگی دو یا سه فکر مختلف اصلی،  ولی همگی جمع شده در یک تصویر خاص است.

o       تداعی معانی از امور روزانه در گذشته این رویاها را می سازد که در یک وضعیت خاصی انباشته شده اند. درست مثل تابلوی نقاشی یک هنرمند که چندین مفهوم و ایده مختلف در این تابلو جمع شده باشند، این افکار پس رانده شده هم در یک نقش در خواب ظاهر می شود، مثل یک هنر اختلاط رنگها، به دور هم جمع شده اند. رویاها که در آنالیز بررسی می شوند، معمولاً فرم غیر عادی دارند و در یک زبان منثور که ذهن بتواند آنها را بررسی کند، نمی گنجند.  اما بشکل نمادین و تمثیلی مانند شعر یک شاعر به او ظاهر می شوند.

o       فروید کار تعبیر رویا را فرآیند استحاله از منطق و زبان رویاء، به محتوای رویا، تعریف می کند که او آن را یک فرآیند خلاق نمی نامد و می گوید که رویاها خود به خود خیال تولید نمی کنند و هیچ قضاوتی و نتیجه گیری از خودشان ندارند، یعنی آتانومی ندارند.  بلکه آنها فقط جابجائیِ غلظت و انباشتگی تصاویر مواد آگاهی ای هستند که بشکل نقش و تصویر در خواب ظاهر می شوند.

o       جابجائی و نقل مکان یک مکانیزم تدافعی است که جهت احساسات و عواطف را معطوف به جائی دیگر می کنند . در این مورد ، رویاء یک جایگزین برای این قبیل افکاری است که ذهن برای زدودن اضطراب آنها را پس می زند و جابجا می کند. این جابجائی سبب می شود که فشار رانه ها و اعمالی که تولید کلافگی و ناامیدی توام با اضطراب هستند،  را پس رانده و تشکیل علائم بیماری را می دهد. انباشتگی و جابجائی برای فروید، مشخصه فرآیندهای دیگر روانی، منجمله رویاء هستند. اما تعدیل و تنظیم این فرم های تصویری مختص به تعبیر رویا است.

 iii.I            تداعی آزاد

o       در خلال روان درمانی، فروید تکنیکی را بوجود آورد که جهت تعبیر رویاء بود. بدین ترتیب که بیمار تشویق می شد که هرچه به ذهن اش می رسد بدون کنترل کردن ذهن و یا جهت گیری دادن به زبان بیاورد . این متد برای تعبیر رویا موثر بود و او با بکارگیری این روش، تفکر انتقادی و عقلانی ذهن را تعطیل و مواد ناآگاهی که پرسه زنان از این سو به آن سو می رفتند را مورد مداقه قرار می داد.

o       با تداعی آزاد، بیمار عملاً هر چه که به ذهن اش خطور می کند، اعم از خاطرات، احساس، عواطف و یا تصاویری که ناگهان در ذهن او نقش می بندد، بدون هیچگونه نقد عقلی و کنترل ذهنی و احساس شرمساری، بیان می کند.

فروید نقظه شروع تداعی آزاد را از یک تصویر رویای بیمار شروع می کرد و همین طور تصاویر دیگر پشت سر هم ظاهر می شدند و بدین تریتب فروید سعی می کرد که محتوای رویای بیمار را مورد تحلیل قرار دهد.

o       این متد و این شیوه نوین در زمانه خودش، بنیاد مکتب سایکوآنالیز رواندرمانی است . یعنی آوردن مواد پس رانده شده به آگاهی که توسط بیمار ضبط و عقب نگاه داشته شده اند. فروید اعلام کرد که هیچ جیزی نمی تواند بیمار را شفا بدهد، مگر تحلیل رویاهای او.

  iv.I            آرزوهای پس رانده شده

o       فروید به رویاها به چشم آرزوهای برنیامده و محقق شده ای که فرد آرزو دارد در آینده اتفاق بیافتد می نگرد و رویا ها را صحنه ستیزه و کشمکش امیال می انگارد. در خواب، نیروی مکانیزم تدافعی که معمولاً مانع رسیدن این آرزوها به حیطه آگاهی می شوند، تضعیف شده و مجال خودنمائی وبروز پیدا می کنند  و بدین ترتیب نوعی توافق و مصالحه میان نیروی پس زننده به ناآگاه و نیرویی که تصاویر را به آگاهی می رسانند ، حاصل می شود. آرزوها و امیال در رویا بصورت تغییر یافته و در قالب بدل به فرد ظاهر می شوند. گاهی این رویاها بصورت تکراری و گاهی صحنه های دوران کودکی فرد است.

o       فروید در “فراسوی اصل لذت”، برای نخستین بار متذکر می شود که یک استثنا در این فرضیه که رویا دیدن برای شفای آرزوهای برنیامده هست، وجود دارد و آن رویای بیمارانی است که روان رنجی آسیب دارند که بر “اصل لذت” می چربد . او به خواب های اضطراری کودکان که ناشی از روان رنجی آسیب و جهش های آنی است، بعنوان مثال اشاره می کند. کودکان رویاهای ناخوشایند که حاکی از غریزه اضطراری است می بینند و همینطور تجربه لذت شان هم از همین دست است.

o       از نظر فروید آسیب و یا تراما در کودکان، ساختاری برگرفته از عطف به ماسبق دارد.  بدین معنی که همانطور که یک کودک یک تجربه و یا یک وسوسه و گمراه شدگی را تجربه میکند که در آن هنگام نمی تواند بفهمدش. اما بعدها، وقتی که کودک رشد پیدا کرد، این تجربه که در ناآگاه مانده است، در اتفاقات دوران میانسالی ماشه اش کشیده شده و آنوقت فرد بالغ میتواند آن تجربه را دوباره زنده کرده و معنی آن را بفهمد. اما این فهم نوین، این بار نمی تواند شبیه سازی و همانندی کند و ذهن را در آستانه درک موضوع، مجروح می کند. در این مدل اتفاق آن دو تجربه به تنهائی ضربه روانی نیستند ،بعنوان مثال هیجانات جنسی در موقعیتی خاطره اش بر انگیخته شده است ، بلکه آنچه منفجر کننده است ترکیب این دو تجربه با هم است . محتوای پوشیده و نهفته رویاها به عطف به ماسبق می نگرد که فرآیند تحلیل است.

o       فروید نخستین کسی است که متوجه روان رنجی ضربه روانی شد و روان رنجی ضربه آسیب قبلی را که در دوران کودکی معمولاً رخ می دهد، شناسائی کرد. این سهم بزرگی بود که فروید به حوزه روانشناسی عرصه کرد. آثار فروید نقطه نظر نمادین و تمثیلی داشته و در تمام دوره زندگی او، تئوری رویابینی در روانشناسی، زمینه تئوری های دیگر روانشناسانه را هموار ساخت.

 II.            کارل یونگ

  i.II            فعالیت روانی در خواب

o       تمامی کار تحلیل و تعبیر رویا اصولاً یک کار سابژکتیو Subjective و فعالانه ذهنی است  و رویا، تماشاخانه ای است که بیننده خواب، هم سن نمایش است، هم بازیگر ، هم کارگردان است، هم تهیه کننده، هم نویسنده است و هم تماشاگر و هم منتقد صحنه.

o       یونگ، روانپزشک سوئیسی و بنیانگذار مکتب روانشناسی تحلیلی، نگرشی متفاوت از فیلسوفان قرون ۱۷ و ۱۸ که سعی بر استخراح آگاهی فقط بعنوان یک محصول از فرآیند دریافت، و همینطور رویکرد خود نسبت به موضوع ” آگاهی” که در قالب کاملا حسی و تجربی، به جهان بیرون از خود داشتند، بدست می دهد.

o       یونگ در کتاب روانشناسی تحلیلی، تئوری و عملی، این نکته که آنچه مقدم بر آگاهی است، ناآگاهی است و آگاهی شرطی شدگی های خودش را از ناآگاهی می گیرد، را مطرح کرد.

o       در نظر یونگ ، مهمترین کارکرد غریزی در طیبیعت انسان، ناآگاهی است که آگاهی محصول آن است. وی با دقت تئوری خودش و نقطه نظرهای متفاوت با فروید را بطور مبسوط در ۲۱ جلد کتاب که بسیار پیچیده نوشته شده اند شرح می دهد. یونگ مدعی شد که اینطور نیست که فروید آگاهی را از داده های حسی استخراج کرده، بلکه او ناآگاهی را از آگاهی استخراج نموده است . با این ترتیب نظریه یونگ دقیقاً معکوس و جهت مخالف تئوری فروید است.

o       یونگ هم مانند فروید بخش اعظم زندگی خودش را به تعبیر و تعمق در باره رویا اختصاص داد. در کتاب رویا، خاطرات و اندیشه ها خاطر نشان می کند که با نگاه به گذشته در طول زندگی خودش، همه دست و پنجه نرم کردن هایش با ناخودآگاه، بطور پاک نشدنی بر حافظه او حک شده اند.

o       یونگ، رویا را یک امر کنترل شده توسط آگاهی نمی داند، بلکه آن را یک تجلی غیر ارادی فرآیند روانی می داند. از نظر یونگ چنین فعالیت روانی در دیدن رویا، به مثابه یک چشم اندازی بود که برای یونگ، حائز اهمیت بنیادی در کار تحلیلی محسوب می گردید.

ii.II            ساختار روان نژندی و اختلال اعصاب

o       یونگ در نوشته های خود درباره تعالیم فروید و روان تحلیلگری، اشاره به ساختار روان رنجی و اختلال اعصاب دارد،  که آن را تا حد بسیاری زیادی مربوط به ضمیر ناآگاه می داند.

o       او ساختار اختلال عصبی و روان نژندی را نوعی مبادرت به انطباق می داند. به بیان دیگر ، اختلالات عصبی در مباحث روانشناسانه، سعی و کوشش بر انطباق سازی بر آنچه که از دست رفته است را نشان می دهد:  رنج و محنت در بیماری های روانی و اعصاب، می تواند بشکل یک حرکت به جهت منطبق کردن خود با آنچه از میان رفته است باشد. این قاعده سازی ممکن است برخی نظرات یونگ با فروید را در این زمینه آشتی بدهد که ن روان نژندی، به گونه ای، کوششی است برای خود درمانی.

o       یونگ می نویسد: رویا می تواند به موارد ناآگاهی که عامل بیماری های عصبی می باشند، وضوح و روشنی ببخشد و این نقطه نظری است که می تواند در مورد بسیاری از بیماری ها صادق باشد.

o       تئوری یونگ فرض را بر این داشت که رویاها، یک تصویر حقیقی از وضعیت ذهنی فرد بدست می دهند. او رویاها را یک حقیقت قابل فهم دانست که تجلی مستقیم ناآگاهی فرد است. یونگ در کتاب انسان مدرن در جستجوی روح، توضیح می دهد که رویا تصویر حقیقی از وضعیت ذهنی فرد است در حالیکه ذهن آگاه این وضعیت را انکار می کند و یا با آن لج دارد! رویاها نه تنها به بینش بر علل بیماری روان نژندی ناظر هستند، بلکه پیش بینی عوارض بعدی هم خواهند کرد.

o       یونگ باور نداشت که فهم ریشه بیماری های روان نژندی همواره برای بیمار فایده دارد،  و اینکه این نباید تنها دلیل تحلیل روانی رویاهای بیمار بشود. هدف یونگ از تحلیل رویا بیش از هر چیز گرفتن پیام ناآگاهی بود.

o       یونگ به فراخور هر مراجعه کننده ای بطور خاصی روش درمانی بر می گزید و به هر رویایی بدون آنکه بخواهد معنای آن را بشکافد نگاه می کرد. باور یونگ این بود که هر فردی خودش درمان درد خودش است و تحلیلگر تنها کمک می کند که فرد راهی برای حل معضلات و مشکلات خویش بیابد.

o       اختلاف یونگ با فروید در اینجا این است که فروید معتقد بود که آسیب دوران کودکی علت بیماری های روان نژندی است. در حالیکه برای یونگ، توسعه شخصیت روانی فرد و رویاهای او بطور تغییر ناپذیری در جستجوی بیان آن چیزی هستند  که ایگو نمی داند و نمی تواند بداند. یونگ در کتاب ساختار و دینامیسم روان، این نظر که دلیل تحلیل رویا در تراپی چرا اینقدر حائز اهمیت است، می نویسد: به این دلیل ما به تعبیر رویا نیازمندیم که رویاها وضعیت و موقعیت فرد را اصلاح، و مساعدت در پی رفع فقدان موادی که می توانند باعث بهبودی رفتاری بیمار بشوند، خواهند داشت.

o       متد یونگ، تحمیل کردن ترجمه های شخصی روانکاو بر روی رویای بیمار نبود. این مهمتر بود که بیننده رویا بتواند خودش رویای خودش را تعبیر و یا ترجمه کند ولی از همه بهتر آنکه تعبیر و تفسیر رویا بوسیله هر دو یعنی روانکاو و بیمار با همکاری یکدیگر صورت بگیرد.

o       از نظر یونگ، ترجمه یکطرفه و یک نفره رویا آن ارزش درمانی را ندارد. در این باره یونگ می نویسد: هیچ نیازی نیست که فکر کنیم باید حقیقت را به بیمار با زور بقبولانیم اگر چنین کاری بکنیم فقط مسئله را در ذهن حل کرده ایم اما او نیاز دارد که با حقیقت درون خودش رشد کند، و اینچنین می توان به قلب او وارد شد  و چنین جذبه ای ژرف تر و کاربردش قدرتمند تر است.

 iii.II            کاربرد تداعی معانی

o       ایده تعبیر رویای یونگ کنار گذاشتن تئوری ها تا حد ممکن بود. یونگ به اصولی که در پیدا کردن معنای رویا تابع مقررات باشد پای بند نبود. برای او، رویاها تنها آرزوهای برنیامده و ترس های فروخفته از دوران کودکی نبود، بلکه رویا می توانست به مثابه نقطه تلاقی میان فردی که مربوط به گذشته خود و فردی که قرار بود در آینده بشود، به شمار می آمد.

o       سختار و عملکرد رویا برای یونگ فقط رهنمون هائی بودند که دائماً نیاز به تعدیل و اصلاح داشتند. یونگ این ایده ها را در یک سری سمینارهائی که یونگ درباره ایده تعبیر رویا و محتوای رویا سخنرانی می کرد، مطرح کرد و اینکه چظور رویاها را در رابطه با ارزش تعبیر آن باید بررسی کرد و نمونه ها و مثال های بسیار خوبی را در این تئوری و اصول ظهور رویا و معانی آن، بدین شرح ارائه داد: هر رویا مانند یک نمایش درام کوتاه است. در آغاز یک جور شرح و بیان ماجراست و حکایت از چیزها همانطور که هستد، درست مانند نمایش های درام است که اول یک نموداری از موقعیت و وضعیتی که مسائل شروع می شوند و بعد گره ها و پیچیدگی ها رخ می نمایند و یا رشد و توسعه می یابند و سرانجام در پایان این نمایش، فاجعه و یا راه حل نشان داده می شود. دومین بخش خواب معمولاً با مسائل سر و کار دارد، و اینکه بیننده رویا چطور می خواهد با آنها کنار بیاید .

o       یونگ می گوید که در تحلیل رویا، باید یادآور شد که هیچ چیز مسلم نیست و همه چیز نامعلوم و بلاتکلیف است. مبادرت به تحمیل کردن ترجمه و تعبیرهای شخصی خود به مراجعه کننده بهیچ وجه روش یونگی محسوب نمی شود. در این روش، یونگ در چشم اندازهای روانی خودِ بیینده رویا، جولان و مانور می دهد.

o       روش تداعی معانی یونگ با فروید، روش متفاوتی است. یونگ باور دارد که متد تداعی معانی آزاد، به نیت و قصدِ بیننده رویا دلالت می کند و این گونه تداعی معانی ها، الزاماً به وضعیت و موقعیت زمان حال روانی بیمار اشاره ای نمی کند، بلکه در طبیعت خودش، پس رونده و بیمار را به سرچشمه کودکی و تضاد و ناسازگاری در گذشته می کشاند….

  iv.II            کارآئی تداعی آزاد کنترل شده در رویا

o       بنا به نظر یونگ، تعبیر شخصی رویا، در مراحل آخر تحلیل، وقتی که مسائل شخصی قابل قهم می شود، مهمتر می شود. یونگ می گوید : رویا در کار تحلیلی ارزشی دارد که بیننده رویا از آن بی خبر است . شخصیت بیننده رویا در مراحل آخر تحلیل واضح تر و مشخص تر می شود.

o       یونگ یک حالت جبرانی در رفتار روانی دید. بنا به نظر او روان یک سیستم تنظیم کننده خود است که میان آگاهی و ناآگاهی میانجی گری می کند. رویا، رفتارهای آگاهانه بی توازن فرد را با سعی بر تنظیم آن، جبران می کند. گاهی رویا به ما می گوید که ما چه چیزهائی در باره خود نمی دانیم و گاهی نمی خواهیم بدانیم.

o       رویاها جنبه های شخصیت انسان که در نقاطی که به آگاهی کور شده اند را حساسیت زدائی می کند.

o       در کتاب انسان و سمبل هایش، یونگ به همانند سازی رویا بعنوان یک کلید شفا بخش، اشاره می کند. اینکه تصاویر که در طبیعت شان آرکی تایپی باشند را ببینیم کافی نیست، بلکه همانند سازی تجربه های اجداد مان به مثابه یک نماد در تصویر رویا، راهی برای یگانگی و اتحاد آگاهی به محتوای غیر قابل دسترس ناآگاهی است.

o       ارزش های عاطفی باید در ذهن ثبت شده و اجازه بکار گیری شان در تعبیر خواب داده شود زیرا که تصویر در رویا و کارهای هنری خلاق، منبع اطلاعات و آگاهی هستند.

o       یونگ می گوید که انسان خودش را در این عالم تنها می بیند زیرا که او دیگر با طبیعت نزدیک نیست و احساس خوشی با طبیعت و غریزه هایش نمی کند. در رویا این موارد به زبان طبیعت آورده می شوند و کار روانکاو این است که این زبان طبیعت را به زبان عقلی و مفاهیم مدرن زبان امروزی تبدیل کند.

o       یونگ نتیجه گیری می کند که پیوند دوباره با کودکی و جهان باستانی در شفای فرد بسیار حائز اهمیت است. مهمترین کار رویا، آوردن یک جور آشتی از ماقبل تاریخ انسانی با دنیای کودکی و همینطور با سطوح غرائز ابتدائی فرد است. چنین آشتی کنانی می تواند یک شفای قابل ملاحظه را به ارمغان بیاورد.

o       آثار یونگ با فرآیند رویا و نمادها، معنای ژرفی به جهان روانشناسی بخشید. استفاده او از رویا و تصاویر آرکی تایپی که رویا ها تولید می کنند، مفهوم اصلی و پایه ای کار روانشناسی تحلیلی است. این تصاویر دستمایه شفا و بهبودی گرفتاری های روانی و فقدان های عاطفی بیماران است.

  III.            جیمز هیلمن  James Hillman

   i.III            رویکرد خیال در روانشناسی کهن الگویانه

o       رویاها، فراخوانی خیال، بسوی خیال است و تنها با خیال می توان پاسخ آن را داد.

Dreams call from the imagination to the imagination and can only be answered by the imagination.

o       هیلمن، روانشناس امریکائی و شاگرد بلافصل یونگ و تعلیم دیده زیر نظر مستقیم او در انستیتوی یونگ زوریخ ، زاده ۱۹۲۶ فوت ۲۰۱۱ ، اندیشه یونگی را توسعه بخشیده و مکتب “روانشناسی آرکی تایپی  Archetypal Psychology را بنیاد گذاشت  که رویکردش روانشناسی ژرفی است که بخش های دقیق و ظریف و یا بخش های تجربه ناآگاه انسان را مورد مداقه قرار می دهد.

o       هیلمن مدرک دکترای خود را از دانشگاه زوریخ دریافت کرد و در سال ۱۹۵۹ دیپلم تحلیلگری یونگی را از انستیتوی یونگ دریافت کرد. سپس بعنوان مدیر انستیتو بمدت ده سال در زوریخ مشغول به کار بود.

o       هیلمن را هنرمند روانشناس می دانند و کارهایش را یک تحول بزرگ در حرفه روانشناسی می شناسند. هیلمن روانشناسی را از علم رفتار شناسیِ روح جانوری، خارج کرده و آن را به یک هنر روحی تبدیل کرد.

o       کانون توجه هیلمن در روانشناسی آرکی تایپی، گونه هنری خیال‌پردازی و عالم خیال Fantasy  است. نگرش یونگ به روان به مثابه یک تصویر و نقش، هیلمن را به جدیت به سوی خود جلب کرد.

o       هیلمن می گوید: نقش و تصویر Image همه جا هست، جهان خیال دارای قوانین و دلائل خود است نه تحت اللفظی است و نه انتزاعی، و در عین حال عین حقیقت است.

o       هیلمن اسطوره شناسی Myths  و کیمیاگری را طوری نگاه می کند که گوئی با مسائل دنیای امروز سرو کار دارند.

o       از نظر هیلمن، روانشناسی آرکی تایپی، بازگشت به ژرفا و رازآمیزی است. برای هیلمن، روانشناسی آرکی تایپی بیشتر سرو کارش با تصویرهای جهانی است.

o       هیلمن می نویسد: بزرگترین راز در روانشناسی آرکی تایپی، عشق به هر آنچه که روح بیان می کند، است. حتی آن چیزهائی که درمانگر و بیمار مایلند که محو بشود.

o       از نظر هیلمن، روانشناسی آرکی تایپی اشاره بر سیر و حرکت بی انتهائی از سعی و کوشش روانشناسانه دارد که ریشه اش در زندگی هر روزانه و فرهنگ است، هرچند که بازتاب اش خرد، هنرمندی تام،  و قرنها زیبائی کارهای سرزنده، عاشقانه و شوخ و بازیگوشانه است.

 ii.III            روح و روانشناسی ژرف

o       رویکرد خیال در روانشناسی آرکی تایپی،تمرکز بر سفری درونی است که ناظر بر فراگیری روشنی و صراحت و تجربه رقص و سُرور در خلال پیچیدگی ها و دشواری های زندگی است. برای کسانی که ماجراهای سفر درونی ندارند و دریافت هایشان کند و خاکستری و روحیه شان سرد و خاکستری است، این سفر بسیار باارزش است.

o       کسانی هستند که تراژدیِ زندگی شان بواسطه فقر در نداشتنِ خیال، در رنج و محنت است. بنابه نظریه روانشناسی آرکی تایپی، فشار عصبی، بی رمقی، خستگی، بدون هیچ تصویر و نقش خیالی در دل، فرد را قطعاً از بین می برد و او را می کشد.

o       ایده های روانشناسی، راه های دیدن و فهمیدن روح Soul است، لذا هر تغییری در ایده روانشناسانه، تغییر در روح است. برای هیلمن، رویکرد روانشناسانه، در واقع تیمار و مراقبت از روان است. اما از نظر هیلمن کلمه روح به معنای ترکیب ناشناخته ای است که معنا را امکان پذیر می کند، و رویدادها را به تجربه ها بدل می گرداند، ارتباط اش عاشقانه است و دغدغه اش معنوی است.

o       هیلمن سه نکته اساسی را مطرح می کند:

               1.            اول اینکه روح اشاره بر عمیق گردانیدن رویدادهای سطحی زندگی به تجربه هاست.

               2.            دوم آنچه روح متعالی قادر است، چه در عشق و چه در تجربیات معنوی، از رابطه با مرگ استنتاج کند.

               3.            سوم اینکه در استفاده از کلمه روح، معنی آن امکان برانگیختگی خیال در طبیعت های تک تک ما و تجربه ناشی از تفکر و اندیشه، رویا، تصویر و خیال و آن وضعیتی که همه واقعیت ها را به عنوان اصل نمادین و یا تشبیه، شناسائی کند.

o       هیلمن اشاره دارد بر اینکه انسان شناسان، توصیف شرایطی به نام گم شدن روح را نموده اند که معنی اش، عدم قابلیتِ یافتن روابط انسانی و یا روابط درونی با خود است. گم شدن روح، به مثابه گم کردن مرکزیت درون است.

o       بطور استعاره ای، هیلمن می گوید که علائم بیماری، فرد را بسوی روح خودش و شفای آن می کشاند. از نظر هیلمن، عوارض بیماری، فریاد برای گرفتن کمک، آسایش و عشق و یک فرصت و موقعیت برای تغذیه روحی است که در عذاب است.

o       از نظر هیلمن، روان نژندی، تلاشی از جانب روح است برای آنکه صدایش شنیده شود . از طریق علائم بیماری، روح طلب توجه می کند. توجهی که نیاز دارد شنیده شود و به آن پرداخته شود و هر علائمی باید با رفتاری مهرآمیز از طرف روانشناس، مورد توجه قرار بگیرد. از نظر هیلمن گاهی در هم شکستگی و فروپاشی روانی لازم است تا فرد با چنین تکانی به مرکز خود بازگردد.

  iii.IIII            تصاویر خیال

o       هیلمن و یونگ هردو باور دارند که تصاویر خیال، چه در خیالات روزانه و یا رویاهای شبانه، هردو محصول ناآگاهی هستند که به آگاهی و ثبت اطلاعات در روان، وارد می شوند. هیلمن کلمه تصویر خیال را در مفهوم شاعرانه اش بکار می گیرد، و به الگوی منظم آرکی تایپی روانی به عنوان خود نظمی، ابتکار، با انگیزه آنی و تمام، اشاره دارد. او می گوید: آنها طریقه ای ممتاز جهت دستیابی به دانائیِ روح هستند. این دانائی روح، بر اساس روانشناسی تصویر در رویکردش به روانشناسی ژرف و یا روانشناسی روح است.

o       برای هیلمن، گرایش و حالت روح در قبال تصاویر، حائز اهمیت پایه ای است و مانترای Mantra  او همیشه این جمله ” به تصویر بچسبید” بود. یک مانترا، مجموعه ای از حروفی است که به دستیابی سازگاری مطلوب و از بین بردن موانع کمک می کند. مان Man  مربوط به ذهن و تعمق است و ترا – Tra  به جزءِ انرژی حیاتی و حفاظتی کمک می نماید. در سطح بعدی، به معنی تعمقی است که آگاهی از یگانگی تمامی جهان را به فرد عطا می کند. دراین مرحله، تعمق متوقف می گردد و انحلال ذهن بوجود می آید و مانترا متوقف می شود. در این مرحله، فرد از چرخه مرگ و زندگی رها می شود. مزایای ذکرگویی یک مانترا شامل فوایدی از قبیل پیشرفت معنوی، تخریب دشمن، کسب قدرت های فراطبیعی ، پاک کردن گناهان و پالایش گفتاراست. ذکر گویی یک مانترا مانند ذکر گویی نام خداوند نیست. در اینجا بسیاری از قوانین و مقررات مربوط به ذکرگویی یک مانترا هست که در مورد ذکرگویی نام خداوند وجود ندارد. به عنوان مثال، ذکرگویی یک مانترا باید در یک مکان ساتویک در یوگا انجام گیرد در صورتیکه ذکرگویی نام خداوند را می توان در هر مکان و زمانی انجام داد. از انرژی معنوی تولید شده یک مانترا می توان در موارد خوب و بد استفاده کرد. درست مانند کسب در آمد، چگونگی استفاده از پول، بستگی فردی دارد که آنرا بدست می آورد.

o       برای هیلمن سبک رویا و خیال Style ، متد کار هستند، و طریقه او برای کارکردن با رویاها، مانع شدن و مسدود کردن ترجمه کردن تصویرها و معنی کردن آنهاست. معنی کردن یک تصویر و محصور کردنش در یک تعریف، از نظر هیلمن، فرآیند امکانات را از کار باز می دارد.

o       قانون کار هیلمن در مواجه با تصاویر رویاها، خیلی با هنرمندان در رابطه با کار هنری شان شبیه است. او نیز مانند یک هنرمند فردیت هر تصویر را می خواهد حمایت کند و بگذارد که خود تصویر برای خودش و به جای خودش سخن بگوید و روانشناس هیچگونه تفسیر فردی خودش را به آن تصویر تحمیل نکند. به جای تعبیر رویاء، هیلمن ترجیج میدهد که رویا ما را تعبیر کند و نه ما رویا را.

o       او میگوید که باید با رویاء از در دوستی درآمد و او را مانند یک دوست شناخت. این چنین است که فرصت برای شناخت روح رویابین، میسر می شود. ایده هیلمن برای صرفنظر کردن از تعبیر رویاها به معنای بی اعتنائی به آنها نیست. بر عکس، او توصیه می کند که روانکاو به رویا گوش بسپارد، آن ر ابر روی یک صفحه کاغذ بنویسد و به احساس و تخیل مراجعه کننده توجه کند. هیلمن همچنین توصیه می کند که رویاها را با نقاشی، تمثیل های قصه و ستاره شناسی بکار گرفت و تصاویر را ضایع نساخت.

o       هیلمن در کتاب خود “رویا و جهان زیرین”، می گوید که تصور او از رویاء، توجه کردن به نقطه نظر آرکی تایپی و نگاه به رویا بعنوان یک پدیده که در ارتباط مشخص با جغرافیای اسطوره ای است. در آنصورت است که تامل در باره جهان زیرین در تئوری روانشناسی، ممکن و مقدور می شود.

o       هیلمن اظهار می کند که رویا، پاگشائی ورود به عالم ناآگاهی است و مرگ ایگو ( بطور استعاری) از زندگی روزانه است.

o       از نظر هیلمن جهان زیرین، جهان هادس Hades  خدای اعماق و فرمانروای مردگان و جهان زیرزمینی است.  خدای نادیدنی هاست و یک عبور و گذر از زندگی مادی به نقطه نظرهای روان است. در این جا است که روح – روان مسافر در رویا، از طریق “خیال” با خودش و به زبان خودش سخن می گوید. او در وصف جهان زیرین، جایگاهی را در نظر می آورد که همه چیز عریان و بی پوشش اند و زندگی در آنجا گوئی بالا-پائین و وارونه است. در این مکان است که تمدید حیاتِ روانی امکان پذیر است و روح تغذیه می شود.

o       از نظر هیلمن : هادس غایب نیست، بلکه حضورش پنهان است- حتی در تمامیت نامرئی خودش- هادس بطور غیر مشهودی در چیز ها پنهان است … و به ارتباطات پنهان و کنایات گوش فرامی دهد.

o       این مرگ استعاره ای، این در هم شکستن است که اجازه برای امکان استحاله رنج ها و محنت ها و تعالی و ارزشمندی روح می دهد.

به قلم نسرین بیرق دار- کالیفرنیا – اپریل 2012

برگرفته از بلاگ حمیدرضا ارشادی

هادس

o       هادس Hades  در اساطیر یونانی، فرمانروای مردگان و جهان زیرزمینی، پسر بزرگ تیتان کرونوس و رئا است.

o       او، در قرعه‌کشی با برادرانش، بدترین سهم را برنده شد و آن جهان زیرین یا دنیای مردگان بود، در صورتی که برادرانش زئوس و پوزئیدون به ترتیب آسمان و دریا نصیبشان شد. از آنجایی که رعایای هادس را مردگان تشکیل می‌دادند، او به کسانی که موجب افزایش جمعیت سرزمینش می‌شدند بسیار علاقه داشت. مانند ارینی‌ها یا الهه‌های انتقام Erinyes  یا خشم و ناامیدی، که کارشان تعقیب گناهکاران و سوق دادن آن‌ها به سمت خودکشی بود.

o       هادس به دلیل حکومت بر زیرزمین، صاحب معادن زیرزمینی هم بود و خدای ثروت هم به‌شمار می‌رفت. او پرسفونه، دختر زئوس و دمتر را از دنیای آسمان ربوده و به جهان زیرین آورده بود و به همراه او بر دنیای زیر زمین فرمانروایی می‌کردند، اما زئوس به او فرمان داد تا پرسفونه را برای از بین بردن بی‌قراری مادر خود دمتر آزاد کند. دمتر چون از ماجرا آگاه می‌شود، به قدری خشمگین شده که جلو رویش غلات را می‌گیرد. پس خشکسالی جهان را فرا می‌گیرد. هادس ناگزیر به بازگرداندن دختر رضایت می‌دهد، اما قبل از اینکه آنجا را ترک کند، هادس به او چند دانه انار می‌خوراند. پرسفونه نمی‌داند که این عمل باعث می‌شود که او برای ابد در جهان زیرزمینی بماند. اما زئوس از در مصالحه برمی‌آید:  پرسفونه دو سوم هر سال (بهار و تابستان) را پیش مادرش در المپ و یک سوم سال (زمستان) را با هادس به سر می‌برد. هادس به عنوان پادشاه جهان مردگان به شمار می‌رفت، و در کنار تاناتوس ایزد مرگ نیز بود.

او بر روی تختی ساخته شده از درخت آبنوس می‌نشست و یک عصای سلطنتی با خود حمل می‌کرد. هادس همچنین دارای یک کلاه خود بود که سیکلوپ‌ها به او داده بودند و می‌توانست به وسیلهٔ آن ناپدید شود. او سگی سه‌سر به نام سربروس داشت که نگهبان در ورودی دنیای زیرزمینی بود، او اجازه ورود به روح‌های جدید به دنیای مردگان را می‌داد اما به هیچ‌کس اجازه خروج نمی‌داد.

فرمانروای جهان زیرزمینی

o       زندگی پس از مرگ، موضوع مهمی در اساطیر یونانی است. فراسوی قبر با تودهٔ هیزم مخصوص آتش زدن جسد، سرزمین اشباح یا جهان زیرزمینی است. فرمانروای آن هادس است که نامش به قلمرو تاریک او نیز منتسب است. چون جهان تاریک زیرزمین در تقابل با جهان روشن و بهشتی المپ قرار داشت، در بیشتر مواقع، هادس را ایزدی المپ‌نشین نمی‌دانستند، و ملازمان او هرگز به ضیافت شام در کاخ زئوس دعوت نمی‌شدند.

o       هرمس، ایزد پیام‌آور، ارواح مردگان را به غارهای تاریک، دراز و پیچ در پیچ، و گذرگاه‌های زیرزمینی می‌برد و به پنج رودخانه می‌رساند. نخست شارون بایست آن‌ها را از رود سیاه استیکس (نفرت) بگذراند و به دروازه‌های هادس برساند که سربروس، سگ شکاری سه‌سر نگهبانش بود. سپس باید از چهار رود بعدی می‌گذشتند: آخرون سیاه، فلگتون (آتش)، کوکوتوس اشک‌آلود و لته (فراموشی). اگر روح صاحب پولی بود (که در دهان جسد می‌گذاشتند) تا به شارون بپردازد، می‌توانست تا صد روز در نقطهٔ دوردستی از رود استیکس پرسه زند.

o       ارواح مردگان وقتی از پنج رود دوزخی می‌گذرند، باید از جلوی سه دادور سختگیر عبور کنند: مینوس، رادامانتوس و ایاکوس، که در جریمه کردن ارواح و تعیین سرنوشت آن‌ها، به هادس کمک می‌کنند.

o       قهرمانان استثنایی می‌توانند از کشتزارهای الیزی، معروف به جزایر متبرک، در نقطهٔ دوردستی از دریاهای غرب بگذرند و در آنجا شادمانی حیات را بدون هیچ خاطره‌ای از گناهان، از سر گیرند.

o       برای آنان که چندان بدکارند که به پادافراهی ازلی گرفتار می‌آیند، شکنجه‌های خاصی در تاریک‌ترین مناطق اربوس و تارتاروس هست که در آنجا نمی‌توانند هیچ چیزی را از یاد ببرند و تا ابد به یاد گناهان خویش‌اند.

o       شاه تانتالوس که شیره و مائده ایزدان را دزدیده بود، به چنین عاقبتی دچار شد، مجازات او این بود که خوراک و نوشاب را که همیشه دور از دسترس او بود، بیابد.

o       آن‌ها که شرارت ورزیده‌اند نیز به سه تن از ایزدان خشم (ارینی‌های) بی‌رحم سپرده می‌شدند تا شکنجه شوند.

o       برای مردگان عادی که نه کار نیک ورزیدند و نه کار شر، سرنوشت غمبارشان این است که برای ابد در ظلمت سایه‌وش به سر برند. گاهی شاید چشم‌شان به بوستان شگفت‌آور پرسفون بیافتد که خشخاش‌های بی‌شکوفه، بستر پژمرده گیاهان باتلاقی و انگورهای سبزی داشت که به نوشیدنی مرگبار بدل می‌شدند.

o       بسیاری از پهلوانان اساطیر یونانی به دنیای زیرزمین فرستاده شدند تا از سایه‌ها سؤال بپرسند یا اینکه سعی کنند آن‌ها را آزاد کنند. گرچه هادس به هیچ‌کس اجازه خارج شدن از قلمرو خود را نمی‌داد، فقط در چندین مورد استثناء او اجازه خروج داده بود که می‌توان از این قبیل به اورفئوس که خواستار بازگشت عشق خود ائورودیکه از دنیای زیر زمین بود و هراکلس که سربروس را برای مدتی برروی سطح زمین آورد که آخرین خوان او به حساب می‌آمد، اشاره کرد.

o       داستان هراکلس از جایی آغاز می‌شود که هرمس او را به غاری نزدیک اسپارت می‌برد. او از آنجا به هادس فرود می‌آید، از کنار ایزدان خشم و سرنوشت می‌گذرد و در پایان به کاخ ظلمانی شاه هادس و ملکه پرسفون می‌رسد. هادس، سربروس را به هراکلس می‌سپارد تا ببیند آیا می‌تواند با دست‌های خالی بر او چیره شود یا نه. هراکلس پیروز می‌شود، اما وقتی مأموریت خود را به پایان می‌برد، سگ را به هادس بازمی‌گرداند.

o       اورفئوس، بزرگ‌ترین آوازخوان، در مرگ همسر محبوبش ائورودیکه، به اندوه تلخی دچار می‌شود. پس با چنگ خود به جهان زیرین می‌شتابد و هادس را قانع می‌کند که به او اجازه دهد همسرش را به زمین بازگرداند. هادس موافقت می‌کند، اما یک شرط می‌گذارد: اورفئوس وقتی همسرش را بیرون می‌کشد، نباید به پشت سرش نگاه کند. او به هنگام خروج، با اندوه نگاهش را به ائورودیکه برمی‌گرداند و ائورودیکه ناگزیر برای ابد به هادس بر می‌گردد. اورفئوس غرقه در اندوه، دیگر هرگز به ازدواج مجدد تن نمی‌دهد و سرانجام توسط گروهی زنان تعقیب‌گر به نام مایندادس‌ها کشته و تکه‌تکه می‌شود. با وجود این، حتی پس از مرگ اورفئوس، دهان و چنگ او همچنان به خواندن و نواختن ادامه می‌دهند.

خواب دیدن، رویا و فنتسی

نظریه های رویا – ۱

o       نظریه‌های گوناگونی برای تبیین نقش خواب و رؤیا ارائه شده است.

    i. یکی از این نظریه‌ها را اوانز Christopher Evans  روانشناس و متخصص کامپیوتر متولد ۱۹۳۱ و فوت ۱۹۷۹ مطرح ساخت که رویکردی شناختی دارد، اوانز کتابی بنام چشم انداز شب: چرا و چگونه خواب می بینیم، Landscapes of the Night: How and Why We Dream دارد.

    ii. نظریه‌ دیگر را کریک Francis Crick  و میچی‌سون  Mitchison بنام یادگیری معکوس Reverse Learning با رویکردی عصبی – زیستی مطرح کردند.

I.  نظریهٔ اوانز:

o       در نظریهٔ اوانز، خواب، به‌ویژه خواب REM ، دوره‌ای است که طی آن مغز از دنیای بیرونی فارغ می‌شود. مغز از این فراغت استفاده می‌کند تا اطلاعاتی را که در طول روز دریافت داشته، سازماندهی کند و با محتوای حافظه تلفیق نماید.

o       از پردازشی که در حین خواب REM  انجام می‌شود، آگاهی هوشیارانه نداریم، اما مغز ما در حین خواب دیدن برای زمان بسیار کوتاهی دوباره فعال می‌شود و ذهن هوشیار از بخش کوچکی از تغییرات و سازماندهی مجدد اطلاعات که در حال وقوع است، آگاه می‌شود.

o       مغز می‌کوشد این اطلاعات را مانند محرک‌های دریافتی از جهان خارج تعبیر کند، با این نتیجه که نوعی شبه‌رویداد به‌وجود می‌آید، که از ویژگی‌های رؤیا است. به این ترتیب، بنا به‌نظر اوانز، رؤیا عبارت است از زیر مجموعهٔ کوچکی از انبوه وسیع اطلاعاتی که در جریان خواب REM  بازبینی و تنظیم می‌شود: چشم‌اندازی لحظه‌ای از ذهن ناهوشیار که در صورت بیدار شدن می‌توانیم به‌یاد بیاوریم.

o       اوانز معتقد است که برمبنای رؤیاها می‌توان به استنباط‌هائی دربارهٔ پردازشی که در حین خواب REM  صورت می‌گیرد، دست زد، اما باید توجه داشت که رؤیاها نمونهٔ بسیار کوچکی برای چنین استنباط‌هائی محسوب می‌شوند.

II.  نظریهٔ کریک و میچی‌سون:

o       کریک و میچی‌سون نظریهٔ خود را بر این واقعیت بنا نهاده‌اند که قشر مخ از شبکه‌های عصبی Neural Networks  کاملاً به‌هم پیوسته‌ای تشکیل یافته است  که در آن هر نورون می‌تواند نورون‌های مجاور خود را تحریک کند.

o       به‌نظر آنها خاطره‌ها در این شبکه‌ها رمزگردانی شده‌اند. این شبکه‌ها همانند تار عنکبوت هستند، که هرگاه نقطه‌ای در آن تحریک شود تکانه‌ای در سراسر شبکه به‌وجود می‌آید. مثلاً شنیدن چند نت از یک آهنگ موجب به‌خاطر آمدن بقیهٔ آن آهنگ می‌شود.

o       مشکل این قبیل شبکه‌ها، خواه الکترونیکی و ساختهٔ دست بشر باشند و خواه عصبی و محصول تکامل، آن است که وقتی حجم اطلاعات ورودی بسیار زیاد باشد، در کنش شبکه‌ها اختلال ایجاد می‌شود. شبکه‌ای که بار اضافی دارد به‌صورت راکد در می‌آید و کارکردش متوقف می‌شود.

o       در برابر این افزایش بار اطلاعاتی، مغز به مکانیسم‌هائی برای اصلاح و تنظیم شبکه نیاز دارد. در مورد شبکه‌های الکترونیکی، مکانیسم‌های رفع نقص هنگامی بهتر کار می‌کنند که موقتاً درون‌دادهای اضافی به شبکه نرسد. با تحریک تصادفی، شبکه از حالت رکود خارج می‌شود و به‌صورت فعال درمی‌آید.

o       به قیاس از شبکه‌های الکترونیکی، کریک و میچی‌سون معتقد هستند که یکی از مکانیسم‌های رفع نقص از شبکهٔ عصبی، خواب REM  است:  کیفیت توهم گونهٔ رؤیاها را می‌توان شلیک عصبی مورد نیاز برای پالایش روزانهٔ شبکهٔ عصبی دانست.

o       مغز در حین خواب REM  بسیار فعال است، و زیر بمباران پیام‌های عصبی‌ای قرار دارد که از ساقهٔ مغز به‌سوی قشر مخ روان هستند. طبق این نظریه، این پیام‌ها پیوندهای زائدی را که طی روز در حافظه تشکیل یافته‌اند از بین می‌برد، و وقتی بیدار می‌شویم شبکه تصفیه شده است و مغز آمادهٔ دریافت درون‌دادهای تازه است.

o       به‌نظر کریک و میچی‌سون، کوشش برای یادآوری رؤیاها که نقش کلیدی در روانکاوی دارد، ممکن است کار درستی نباشد. آنها معتقد هستند این نوع یادآوری‌ها می‌توانند به ابقاء الگوهائی از تفکر کمک کنند که بهتر است فراموش شوند. همان الگوهائی که نظام مغزی خواسته است آنها را از دور خارج کند.

o       این دو نظریه چند خصیصهٔ مشترک دارند، اما تفاوت‌هائی نیز بین آنها وجود دارد.

  i. اوانز خواب REM  را دوره‌ای می‌داند که طی آن مغز دست به‌کار می‌شود تا انبوه عظیم اطلاعاتی را که به‌هنگام روز دریافت‌کرده، اصلاح و سازماندهی کند. کریک و میچی‌سون خواب REM  را دوره‌ای می‌داند که طی آن اطلاعات از حافظه پاکسازی می‌شود.

  ii. اوانز رؤیاهای هوشیار را شاخص سطحی نوعی فرآیند پربار تجدید سازمان در حین خواب REM  می‌داند، در حالی‌که کریک و میچی‌سون معتقد هستند رؤیاها چیزی جز پارازیت تصادفی و بدون محتوای واقعی نیستند.

 iii.  هر دو نظریه، نقش خواب REM  را در اندوختن خاطره‌ها و آماده‌سازی مغز برای پرداختن به اطلاعات ورودی تازه در روز بعد، می‌پذیرند.

  iv. برخلاف نظریهٔ روانکاوی فروید، هیچ‌یک از این دو نظریه، محتوای خواب را برخوردار از غنای نمادین یا معانی پنهان نمی‌دانند.

نکاتی در رابطه با خواب دیدن و یادآوری رویاها

o       رویاها تجربه تصاویر، صداها و سایر حواس خیالپردازی شده حین خواب می باشند. معمولاً محتوا و مضامین رویاها خارج از کنترل رویا بین است، البته به استثنای رویاهای روشن یا شفاف Lucid Dreams  که درآن رویابین هوشیارانه در می یابد که در حال رویابینی است و قادر به تغییر حقایق پیرامون خویش و کنترل جنبه های گوناگون رویا می باشد.

o       قویترین رویاها و آنهایی که یادآوری شان آسان است، در مرحله پنجم خواب یا همان رمREM  دیده می شوند. یک فرد بطور متوسط ۶ سال از کل عمر خود را در دیدن رویا سپری می کند، به عبارتی ۲ ساعت در هر شب.

دیدگاه نظریه پردازان در باب کارکردهای رویا:

1)     نظریه زیگموند فروید:

o       زیگموند فروید و کارل یونگ هر دو رویاها را برهم کنشی بین ناخودآگاه و خودآگاه می انگاشتند. همچنین اعتقاد داشتند که ناخودآگاه انسان نیروی غالب در رویاها است.

o       فروید بر این عقیده بود که سانسور فعال بر ضد ناخودآگاه حتی در رویاها نیز نمود دارد. اما یونگ چنین استدلال می کرد که رویاها می توانند با اشعار قابل قیاس باشند و اعتقاد داشت رویاها توانایی آشکارسازی مفاهیم اصولی و زیربنایی را دارا می باشند.

o       فروید اعتقاد داشت که مضمون رویاها تحقق و ارضای آرزوها و امیال سرکوب شده و واپس رانده می باشند. رویاها به ناخودآگاه این اجازه را می دهند تا افکار و امیال غیر قابل پذیرش اجتماع و فراخود را بروز داده و برآورده سازد.

o       تنش میان نهاد id و فراخود Superego به سانسور رویاها می انجامد. ناخودآگاه مصر است که تحقق و ارضاء آرزوها و امیال را بطور کامل و واضح به تصویر بکشد، اما نیمه ناخودآگاه از آن ممانعت می کند.

o       بنابراین آرزوها و امیال خود را بصورت کسوت مبدل نمایان می سازند، تا از گزند سانسور و بازدارندگی ناخود آگاه در امان بمانند.

به عنوان مثال رویا ممکن است به شکل:

     i.            ادغام (تلفیقی از چندین اندیشه سرکوب شده)،

    ii.            جابجایی (که اهمیت روانی مضمون رویا به یک مضمون مورد پسند ناخودآگاه منتقل شده است)،

   iii.            بازنمایی (تبدیل اندیشه ها به تصاویر بصری)،

   iv.            فرافکنی (انتساب آرزوها و امیال خویش به فرد دیگر)

    v.            نمادگری ( جایگزین شدن اعمال، اشخاص و یا ایده ها با یک نماد) در خواب نمود یابد.

o       فروید معتقد بود که کابوس ها نتیجه تنش میان فراخود و نهاد است. به عقیده وی ترس ها، آرزوها و احساساتی که از آنها بی اطلاع می باشیم، در رویاها تجلی می یابند، اما بصورت رمز گذاری شده و غیر مستقیم.

o       ذهن ناهوشیار از زبان شفاهی استفاده نکرده و از طریق نمادها با ما ارتباط برقرار می کند. برخی نمادها جهانی و برخی جنبه کاملاً شخصی دارند.

o       رویا متشکل از دو بخش است:

     i.            نخست محتوای آشکار  Manifect Content ، که در واقع همان رویایی است که می بینیم

    ii.             محتوای نهفته  Latent Content ، که همان امیال و آرزوهای ارضا نشده اند، که رویا آنها را به شکل کسوت مبدل بازگو می کند.

o       رویاها به تخلیه انرژی می انجامند، که اگر چنین نشود ممکن است باعث تعارضات میان فردی، احساس گناه یا اضطراب شوند.

o       تکنیک تحلیل و تعـبیر رویا که توسط فروید مورد استفاده قرار می گـرفت، تداعی آزادFree Association  نامیده می شود.

در این تکنیک رویابین تشویق می شود تا به مضمون رویا بطور غیر مستقیم نظر کند، و بیشتر به افکار و احساساتی که رویاها پدید می آورند  تامل کرده و آنها را به زبان بیاورد، (هر چه به ذهنشان خطور میکند). خود این افکار و احساسات مجدداً به افکار و احساسات دیگری منجر خواهد شد و این روند ادامه می یابد. سپس رشته تداعی های ثبت شده به رویابین کمک میکند تا به مضمون نهفته رویای خود پی برده و به خودشناسی برسد.

o       در تداعی آزاد فرد تشویق می شود تا فرایند اندیشه خویش را کنترل نکند و از او خواسته می شود تا هر چیزی را که از ذهنش می گذرد  بدون هیچ سانسوری بیان کند.

o       نظریه فروید اصولاً متمرکز بر امیال جنسی، پرخاشگری و نماد گری است. به عنوان مثال هر شیء استوانه ای شکل در رویا آلت مردانه، هر شیء توخالی و دارای شکاف آلت زنانه و یا عبور قطار از یک تونل به برقراری رابطه جنسی تعبیر می گردد. به عقیده فروید رویاها ترکیبی از تجربیات کودکی با والدین و اتفاقات روز گذشته می باشد.

2)     نظریه کارل یونگ:

o       یونگ نیز به ناخودآگاه اعتقاد داشت، اما به آن به عنوان یک جنبه حیوانی، غریزی و جنسی نمی نگریست. یونگ بیشتر ناخودآگاه را معنوی می دید. وی معتقد بود، رویاها کوشش نمی کنند تا احساسات حقیقی ما را از ذهن بیدار پنهان سازند، بلکه آنها دریچه ای هستند به ناخودآگاه ما. رویاها برای مشکلاتی که در بیداری با آنها مواجه هستیم راه حل ارائه می دهند.

o       یونگ اعتقاد داشت که به همه چیز می توان بصورت جفت های متضاد نگریست، خیر و شر، مرد و زن، عشق و نفرت. بنابراین چیزی که بر ضد نهادid  قرار دارد، ضدنهاد Counterego  و یا سایه Shadow  نامیده می گردد. سایه نمایانگر جنبه های مطرود فرد است، چیزهایی که فرد مایل به تصدیق آنها در وجود خود نمی باشد. سایه جنبه ای از فرد است که تا حدودی ناپسند، بدوی و ناخوشایند است.

o       وی معتقد بود رویا راهی است برای برقراری ارتباط با ناخودآگاه. وی تصویر سازی ذهنی در رویا را روشی برای آشکار سازی چیزی در رابطه با خویشتن، روابط با دیگران و یا شرایط حاکم بر زندگی می پنداشت. رویاها به فرد کمک می کنند تا استعدادهای بالقوه خود را شکوفا سازد.

o       وی به نمادهای جهانی برای تعبیر خواب اعتقاد داشت. وی معتقد بود که مفهوم رویا از نظر فروید که صرفاً تحقق و ارضای آرزوهای سرکوب شده است، یک دیدگاه ساده انگارانه است.

o       وی معتقد بود ناخودآگاه جــــــمعیCollective Unconscious  و کهن الگوها Archetype  یک نماد قدرتمند و زیربنایی است که همه ما از طریق ناخوداگاه جمعی از آن برخوردار میباشیم، نظیر نماد “مادر” و یا “قهرمان”، نظیر مادینه روان و یا آنیما Anima ، مؤلفه مکمل ناخودآگاه مادینه در روان مردان، نرینه روان و یا آنیموس Animus ، مؤلفه مکمل ناخودآگاه نرینه در روان زنان  و سایه Shadow   در رویاها به عنوان نمادهای رویا، در رویاها تجلی می یابند.

o       وی معتقد بود که رویاها تجلی ناخودآگاه شخصی بواسطه کهن الگوهای ناخودآگاه جمعی است. وی اعتقاد داشت که رویا یک پیام مستقیم از ناخودآگاه شخصی است و تحریف های احتمالی رویا، کوشش ناخودآگاه بمنظور سرکوب رویا نیست.

o       روش آنالیز رویای وی به این منوال است که رویابین تشویق می شود تا برای هر جنبه از رویای خویش، افکار خود را در رابطه با تمام تداعی های نمادین بیان دارد، شامل تداعی های شخصی، فرهنگی و کهن الگویی. سپس تداعی های نمادین متعدد بررسی گردیده و مهمترین آنها با یکدیگر تلفیق و تعبیر رویا بر اساس شخصیت خاص فرد انجام می گرفت.

وی نه تنها معتقد بود که رویاهای انسان محتوی آرزوها و امیال گذشته وی می باشد، بلکه در عین حال به آینده نیز نظر داشته و هدف ها و مقاصد آتی رویابین را مشخص می کنند.

همچنین یونگ معتقد بود که رویاها ممکن است حاوی حقایق ناگزیر، خطاهای حسی، خیالپردازی های ماجراجویانه، خاطرات، برنامه ها و تجارب غیر منطقی نیز باشند.

3)     نظریه آلفرد آدلر:

o       آدلر معتقد بود که رویاها ابزارهای حل مسئله بوده و با مشکلات روزمره زندگی مرتبط می باشند. بر مبنای این نظریه، چنانچه شما زیاد رویا می بینید، علت آن ممکن است مشکلات عدیده شما در زندگی تان باشد و یا برعکس اگر زیاد رویا نمی بینید به معنی سلامت روان شماست.

o       وی معتقد بود عناصر کنترل، قدرت و انگیزش عامل نیروی پیشرانه Drive  در پسِ رفتارهای ما می باشند و نه تکانه های جنسی.

o       وی عمده ترین نیروی پیشرانه در زندگی را فائق آمدن بر احساس ناامنی ها، فرودستی ها، کهتری ها و کاستی ها بر می شمرد، که رویهمرفته «ارادهِ معطوف به قدرت» Will To Power  نامیده می شود.

o       وی اعتقاد داشت انسان در دوران نوزادی و کودکی دچار عقده حقارت گردیده و از اینرو پیوسته می کوشد تمام عمر خود را صرف جبران آن فقدان قدرت کرده و به کمال برسد.

o       رویاها راهی برای مطرح ساختن ناامنی ها می باشند. وی اعتقاد داشت که رفتار و کردار ما تحت حکمرانی ناخودآگاه قرار ندارد. بلکه کوشش در جهت کمال و نیاز به کنترل علت عملکرد ما است. وی به اینکه ناخودآگاه و خودآگاه بر ضد یکدیگر می باشند، اعتقادی نداشت. وی رویاها را جبران بیش از حد کاستی ها و نقاط ضعف ما در بیداری می دانست. مثلاً شخصی که از رئیس خود هراس دارد، در رویا جسور گردیده و بر سر رئیس خود فریاد می کشد.

وی اعتقاد داشت که نه تنها رویاها با نشان دادن ترس های درونی ما و راهبردهای مرجح در کنارآمدن با مشکلات به ما یاری می رسانند، بلکه آنها نوع شخصیت و سبک زندگی ما را نیز بازگو می کنند.

4)     نظریه فریتز پرلز:

o       پرلز بنیانگذار گشتالت درمانی است. اساس گشتالت درمانی، بجای آنالیز عقلانی، نگاه به زمان حال است. گشتالت درمانی بر ادراک مستقیم چیزی تاکید دارد که شخص در زمان حال آن را احساس می کند.

o       رویاها فرافکنی بخش هایی از نهاد است. به اعتقاد وی رویاها بخش طرد شده، انکار شده و یا سرکوب شده نفس می باشند.

o       وی معتقد بود که هر رویا مختص فرد رویابین است، و به زبان نمادین جهانی اعتقادی نداشت. وی بر این باور بود که هر شیء و یا شخصیت در رویا بیانگر جنبه ای از وجود ما می باشد. در آنالیز رویای گشتالت، رویابین تشویق می گردد تا وارد گفتگو شود، گفتگو درباره جنبه های گوناگون رویا.

مراجع همچنین تشویق می شود تا رویا را بازسازی کرده و از دید سایر عناصر رویا، به اظهار عقیده بپردازد. در این روش بر نمادهای جهانی تاکید نمی شود و نمادها را مختص به شخص رویابین می انگارد.

5)     نظریه برانگیختگی سنتز

The Activation-Synthesis Hypothesis, Proposed by Harvard University Psychiatrists John Allan Hobson and Robert Mccarley, is a Neurobiological Theory of Dreams

o       این نظریه مبتنی بر این است که رویاها رخدادهای تصادفی ای می باشند> که با فعالیت شدید نورونهای مغز ایجاد می شوند. قسمتی از ساقه مغز موسوم به پل مغزی PONS در هنگام مرحله رم REM  خواب کماکان به فعالیت خود ادامه داده و تولید تحریکات تصادفی Random  می کند. این فعالیت های شدید سیگنال هایی را به سیستم حرکتی بدن ارسال می کند، اما از آنجایی که در حین مرحله رویابینی، یعنی مرحله REM  تمام بدن فلج است، مغز با یک پارادوکس روبرو می شود.  به همین خاطر مغز برای اینکه بتواند چیزی که تجربه می کند را توجیه عقلی کند،  یک حکایت و داستان که از محتویات سیستم حافظه اقتباس کرده را بطور تصادفی خلق می کند.

o       رویاها در ناحیه مغز قدامی Forebrain  یا پیشامغز  Prosencephalon  تولید می شوند، آن هم بصورت تصادفی و بدون هدف، به همین خاطر است که مضمون رویاها ناگهان تغییر میکند و یا رویاها معمولاً فاقد انسجام می باشند.

o       بنابر نظریه سنتز-برانگیختگی رویاها صرفاً مکانیسم های بیولوژیکی بی معنی و بدون کارکرد می باشند. به عنوان مثال تحریکات تصادفی ممکن است مشابه آنهایی باشد که حین دویدن ایجاد می شوند. بنابراین ذهن رویابین آن تحریکات را به شکل رویای دویدن تفسیر و خلق می کند.

چنانچه در طی روز رویابین از مشاهده یک گربه غافل گیر شده باشد، مغز از آن حافظه نیز استفاده کرده و ایجاد رویایی می کند بدین مضمون:  رویابین توسط یک شیر تعقیب می شود.

6)     نظریه کارکرد حافظه و یادگیری رویا:

o       از منظر عصب شناسی Neurology  ، رویاها با برانگیختگی های حافظه بلند مدت Excitations of Long-Term Memory  همراه می باشند.

o       کارکرد خواب پردازش، رمزگذاری و انتقال داده ها از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت است.

در مرحله غیررِم NREM،  پردازش حافظه هوشیار (اظهاری) و در مرحله رِم REM  پردازش حافظه های ناخودآگاه (روندی) انجام می گیرد. در طی روز نیز یک کارکرد اجرایی، حافظه بلند مدت را از حیث سازگاری و همسانی با واقعیت Reality Checking وارسی می کند.

7)     نظریه گریفن  Joe Griffin

o       رویاها به شکل استعاره های Metaphor  حسی بیان می گردند. رویاها ترجمان استعاره ای Metaphorical Translations  انتظارات ما در حین بیداری می باشند. The Expectation   Fulfillment Theory

انتظاراتی که در طی روز قادر به عملی کردن آنها نیستیم، سبب پدید آمدن برانگیختگی هیجانی می شوند. بمنظور فرونشاندن این برانگیختگی ها، رویاها خلق می شوند. رویابینی با تکمیل استعاری الگوی انتظارات، آن برانگیختگی های هیجانی را بی اثر می کند.

8)     نظریه میشل ژووه  Michel Jouvet

o       ژووه چنین اظهار می دارد که رفتارهای غریزی در جنین و نوزاد انسان حین مرحله رمREM  برنامه ریزی می شوند. در حقیقت آن رفتارها الزاماً به شکل قالب های ناکامل می باشند، که رویابین بعدها برای آنها در عالم واقع مؤلفه های حسی مشابهی را شناسایی می کند. این قالب های قیاسی این توانایی را به به رویابین می دهند تا نسبت به محیط پاسخ انعطاف پذیرتری بروز داده و توان یادگیری را در وی ایجاد می کنند، چیزی بیش از یک واکنش ساده.

Dreaming is a kind of iterative neurological programming that works to preserve an individual’s psychological heredity, the basis of personality.

منبع : تارنمای ایرانیان استرالیا

نظریه های رویا – ۲

o       تفاوت های نظری در باره در بین دیدگاه های پژوهشی بسیار بارز است و شامل رویکردهای:

     i.            روان تحلیل گری Psychoanalysis  (فروید، ۱۹۰۰)،

    ii.            تحلیلی Analytical  (یونگ، ۱۹۳۳)،

   iii.            شناختی Cognitive  (سی. هال، ۱۹۵۳)، Clark L. Hull

   iv.            انسان گرایی Humanistic  (راجرز، ۱۹۸۰)،

    v.            علم اعصاب Neuroscience  (هابسن، ۱۹۸۸)، Allan Hobson

   vi.             عصبی شناختی Neurocognitive  (دامهوف، ۲۰۰۳) ،   William Domhoff  می شود.

o       درمان گران بالینی Clinical Psychologists در هر گوشه ای از این بحث به طور مداوم نشان می دهند که رؤیاها برای بیمار در فرایند تفسیر، دارای ارزش روان درمانی اند.

o       اولین نظریه ها در دوره مدرن روان تحلیل گرانه Psychoanalysis  و بر اساس مطالعات موردی بود. نظریه روان تحلیل گرانه رؤیاها با انتشار کتاب تفسیر خواب سال ۱۹۰۰ فروید با قدرت افراشته شد. این نظریه محتوای رؤیا را به آرزوهای سرخورده ناهشیار Unconscious Wish Fulfillment  نسبت می دهد.

o       روان تحلیل گران فرویدی اعتقاد دارند که رؤیاها تحقق آرزو هستند و رؤیا یک شی آرزو شده خارجی را با یک نماد روانی درونی جابجا می کند.

فروید تصاویر رؤیا را ایجاد شده توسط ممنوعیت های سرکوب شده Royal Road to the Unconscious ، اغلب از نوع جنسی، در ناهشیار می داند.

o       کار رؤیا شامل مکانیسم های:

    i.            جابجایی Displacement ،

   ii.            بازنمایی، Projection

  iii.            نمادپردازی Symbolization

  iv.            تراکمCondensation ،

   v.            بسط ثانوی،    Rationalization – Secondary Revision  می باشد.

o       در فرایند خودمختاری، رؤیا تخیلی است که به وسیله معانی و نمادها با مراقب اولیه جابجا می شود. بیمار به وسیله رؤیا می تواند جنبه های مختلف خود را به جای فرافکنی بر دیگران، درونی کند.

o       یونگ در ۱۹۳۳ و در مخالفت با دیدگاه جبری (تعیین­ گرانه)  Deterministic فروید پیشنهاد داد که کار رؤیا کارکردهای متنوعی  مثل کارکرد غایی و کارکرد جبرانی دارد؛ ناهشیار، محتوای رؤیا را می سازد تا به چیرگی و غلبه هشیاری بر یک جنبه را جبران کند  تا تعادل را بین روان و تمامیت وجود برقرار کند؛ رؤیا جنبه های نادیده انگاشته زندگی بیداری را ارائه میکند.

o       دیدگاه تحلیلی یونگی همچنین عقیده دارد که رؤیاها حاوی مواد کهن الگویی و هویداسازی خِرَد فراشخصی از درون ناهشیار هستند،  که موجب انتقال تحولی (رشدی) هشیاری  می­شوند.

o       نظریه یونگی مفهوم رؤیای بزرگ را ارائه می کند، رؤیایی پر ارزش که رؤیابین را به صورت غایی انتقال می دهد. مثل رؤیایی که یونگ در چهارسالگی دید که : نماد قضیبی عظیم در بالای اورنگ یا تخت پادشاهی Throne  قرار داشت و صدای مادرش که می گفت بله، فقط به او نگاه کن. این همان انسانخور Man-eater  است. این رؤیا عمیقاً بر پندار یونگ درباره خدا، دین و مسائل جنسی در طول زندگیش تأثیر گذاشت.

o       یونگ عقیده داشت رؤیاهای بزرگ که اغلب قدیمی ترین رؤیاهای در خاطر هستند، اغلب در سنین بین سه تا پنج سالگی اتفاق می افتند.

o       در یک دیدگاه متضاد، نظریه پردازان علم اعصاب نظیر هابسن Allan Hobson نشان دادند که محتوای رؤیا فقط تلاش مغز برای همخوانی با کثرت تحریک ها است.

o       سولمز Mark Solms  ، عصب‌شناس و روانکاو Psychoanalyst و استاد نوروسایکولوژی Neuropsychology دانشگاه کیپ تاون و از تاسیس کنندگان انجمن روانکاوی بریتانیا، بیماران دارای آسیب مغزی را بررسی کرد و گستره وسیعی از مناطق مغزی را یافت  که جهت فرایند نمادسازی Symbolization  درگیرند.

o       نظریه هابسن اعلام می کند که ریشه رؤیا دیدن، فعال سازی اتفاقیRandom Activation  نواحی مربوط به ساقه مغز، پل ها و نواحی مغز میانی است که توسط قشر مغز Cortex ، این فعال سازی ها هماهنگ می شود.  این نظریه می گوید سیستم فعال سازی، ترکیب هرگونه اساس انگیزشی را رد می کند. به همین ترتیب، نظریه شناختی هم محتوای نمادین رؤیا را به نفع محتوای به یاد مانده هشیار از تأکید خارج می کند.

o       هال Clark Hull که تأکید را بر محتوای گزارش شده رؤیا قرار داد و یک سیستم کدگذاری برای طبقه بندی محتوا اختراع کرد،  اولین نظریه پرداز شناختی بود. کلمات و عبارات در رؤیا به صورت کمّی کدگذاری و تحلیل می شدند.

o       پژوهش مهم هال ۱۰۰۰ رؤیا از ۲۰۰ دانشجوی مرد و زن را مورد بررسی قرار داد. تفاوت های مهم جنسیتی در این تحقیق به دست آمد، که بعداً در تحقیقات دیگر مانند تحقیق دامهوف    William Domhoff بر روی دانشجویان آلمانی و آمریکایی تأیید شد .

o       تحقیقات دیگری از دامهوف در ۲۰۰۵ تفاوت های اندکی را در نتایج حاصل شده در بین گروه های سنی بعد از نوجوانی، بین فرهنگ ها مشاهده کرد. اما تفاوت ها از نظر میزان محتوای پرخاشگری بین تحقیق او و تحقیق ۱۹۶۶ معنادار بود.

o       دامهوف در ۲۰۰۴ همچنین نظریه روان تحلیلی فروید را با تحقیقاتی رد کرد، و نشان داد که رؤیاها طولانی تر، تکراری تر و معمولی تر از آن چیزی است که فروید اعتقاد داشت، و این که رؤیاها بدون تغییر ظاهر، تجارب روزمره دنیوی را نشان می دهند. این همان نظریه پیوستگی Continuum  است.

o       محققین دیگری با توجه به تحقیقات عصب شناسی در بین سال های ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۷ به این نتیجه رسیدند که رؤیاها نسخه تکراری بیداری هستند.

o       برانگیختگی مغزی در نیمکره چپ، نواحی ادراکی حرکتی را تحریک می کند و باعث محتوای استعاره ای رؤیا می شود.

o       تحقیقی درباره رؤیای کودکان در ۱۹۹۹ نیز می گوید که رؤیاها تحول شناختی نارس کودکان را نشان می دهد. این تحقیق همچنین طرفدار استفاده از رؤیاها در درمان برای تمرکز بر انطباق اجتماعی نوجوانان است.

o       با توجه به تفاوت های نظری زیادی که در زمینه رؤیا وجود دارد، بررسی کمی تعداد زیادی از رؤیاها می تواند به افزایش درک ما از رؤیاها کمک کند .

برگرفته از پایان نامه دکترای مارگری اچ. رانیام Margery H. Runyan  دانشگاه کاپلا، 2009

رویا و اسطوره

اگر پیش فرض های روانکاوی را نپذیریم، رویاها (تصاویری که در حین خواب دچارشان هستیم) چیزی نیستند جز “مرور” سریع حوادث روز گذشته همراه با افکار، احساسات و خاطراتی که آن حوادث برای ما تداعی کرده اند.

به طور قطع بخش زیادی از رویاهای ما چنین هستند: ترکیبی تصادفی و بی نظم از تصاویری که صرفاً بر اساس “تداعی” به هم متصل شده اند. مغز، هنگامی که ما در خواب هستیم، فارغ از انبوه داده های حسی است، شروع به “انبارگردانی” و مرتب کردن داده های روز قبل می کند و هر حادثه ای را در کشویی می چیند که به نوعی با خاطرات و تصاویر آن کشو تشابه معنایی دارد.

این گونه است که ممکن است روزی که به دلیل ایستادن روی “خط عابر پیاده” توسط افسر راهنمایی و رانندگی”جریمه” شده ایم، شب در خواب ببینیم که در حال نوشتن “جریمه هایی” هستیم که معلم کلاس چهارم ابتدایی مان بابت “بدخطی” به ما داده بود و صبح که از خواب برمی خیزیم حیرتزده باشیم که چگونه و چرا این خاطره پس از چهل سال برای ما زنده شده است!

اما پیچیده ترین رویاها، آن دسته از رویاها هستند که “ساختار داستانی” دارند و حاوی صرفأ تصاویری از خاطرات دور و نزدیک ما نیستند، بلکه دارای بستر داستان (Exposition)، پی رنگ یا طرح (Plot)، نقطه اوج (Culmination) و نتیجه گیری (Solution) هستند، گویی یک نمایشنامه نویس برجسته به همراه یک تیم “دراماتورژ” ، طراح صحنه، طراح لباس و کارگردان سعی در انتقال یک پیام به ما دارد!

برای مثال یکی از مراجعان دکتر کارل گوستاو یونگ که از کشوری دیگر برای روانکاوی به وی مراجعه کرده بود چنین خوابی می بیند: خواب دیدم در حال عبور از مرز سوئیس هستم (Exposition)، مامور گمرک تصمیم به بازرسی ساک دستی من گرفت (Plot)، من اظهار کردم چیز مهمی در ساک ندارم (Culmination)، ولی وقتی ساک را باز کرد یک تختخواب تاشو از درون آن بیرون آورد (Solution)!

ببینید چقدر این خواب هوشمندانه طراحی شده است. گویی فرد خردمندی که از گذشته این فرد باخبر است، دارد به او چنین می گوید: “تو داری برای روانکاوی به نزد این روانپزشک سوئیسی میروی (Exposition) و او برای درمان میخواهد کوله بار سفر زندگیت را مرور کند (Plot) اما تو در عین حال که برای درمان نزد او میروی سعی میکنی اطلاعات مهمی را از او پنهان نگه داری (Culmination) و آن چیزی که دوست نداری او بفهمد این است که یک رابطه جنسی ممنوعه داری (Solution)!”

گویا خردمند رویا پرداز پیش از مراجعه فرد به یونگ دارد به او راجع به آنچه در روانکاوی های گذشته انجام داده و احتمالا در روانکاوی بعدی نیز انجام خواهد داد تذکر میدهد و به نوعی به او میگوید علت این که روانکاوی های گذشته ات مثمر ثمر نبوده اند، این بوده که بخش مهمی از زندگیت را از روانکاو پنهان میکردی و اگر با این سوئیسی هم قرار باشد همین کار را بکنی به نتیجه ای نخواهی رسید!

اینجاست که “آلفرد آدلر” روانکاو وینی برخلاف فروید اعتقاد دارد که رویا جهت گیری رو به آینده دارد، درست است که گذشته را مرور می کند ولی به گونه ای مرور میکند که برای آینده و تصمیمات آن تذکراتی بدهد. یونگ اعتقاد دارد که هر چه فردی مسئولیت جمع بزرگتری را به عهده داشته باشد رویاهایش “جمعی تر” میشوند، چنین کسی رویاهایش راجع به زندگی شخصی اش نیست، بلکه راجع به زندگی “قبیله اش” خواب می بیند! یونگ چنین رویاهایی را “رویاهای بزرگ” می نامد.

وقتی رویاها جمعی تر باشند نمادهای مندرج در آن هم غیر شخصی تر و جمعی ترند. مثلاً وقتی یک نفر در رویا گربه میبیند روانکاو می پرسد: “گربه برای شما چه تجاربی را تداعی می کند؟ چه خاطراتی را زنده می سازد؟” ولی برای تعبیر یک “رویای بزرگ” این سوال درستی نیست. ” روانکاو” باید بپرسد برای “قبیله شما” گربه نماد چه چیزی است.

“اسطوره” نام دیگر “رویای بزرگ” است و “اسطوره شناس” همان “معبر” رویای جمعی است.

“اسطوره” بازنمایی زندگی جمعی ما در “ذهن الهی” است، پیامی راز آلود از “عمق زندگی” ! رویایی برای بیدار کردن ما خوابگردها!

دکتر‌محمدرضاسرگلزایی-روانپزشک

رؤیای شفاف

o       رویای شفاف یا رویای آگاهانه  Lucid Dream به رویایی اطلاق می شود که رویابین در آن از این واقعیت که در حال رویا دیدن است، آگاه است. در رویای شفاف رویابین بصورت آگاهانه روی رویا کنترل دارد و می تواند صحنه رویا را به میل خود تغییر دهد. به همین دلیل بسیاری از فانتزی ها و غیرممکن ها می توانند قابل تجربه باشند.

o       مغز کسانی که رویای شفاف را تجربه می کنند، مقدار بسیار بیشتری از باند بسامد beta-1 را که حدود ۱۳ الی ۱۹ هرتز می باشد را بطور فعال تجربه می کند  که منجر به فعال شدن قوه هوشیاری و آگاهی در لوب آهیانه‌ای مغز  Parietal Lobes  است که درنهایت منجر به تجربه رویای شفاف می شود.

o       شک هایی که در حین تحقیق در مورد این پدیده به وجود آمده‌اند بیان می کنند که رویای شفاف حالتی از خواب نمی باشد، بلکه نوعی بیداری مختصر است.

o       رویای شفاف توسط دانشمندان مختلف در زمان های مختلف مورد مطالعه علمی قرار گرفته است و با تمرینات خاصی قابل دسترسی می باشد.

o       رویابینی آگاهانه یا رویای شفاف برای افرادی که از کابوس رنج می برند، می تواند بسیار مفید باشد. مطالعه ای در سال ۲۰۰۶ نشان داد که درمان با رویابینی آگاهانه می تواند در صورتی که روی تکنیک ها و تمرینات مهارت کامل پیدا شده باشد مفید واقع شود.

o       اگر چه مشخص نشده که دقیقاً کدام بخش از رویابینی آگاهانه سبب بهبود بیماران می شود، ولی به هر حال نتیجه کلی آزمایش موفقیت آمیز بوده است.

o       روانشناس استرالیایی به نام میلان کولیک Colic  نه تنها از رویای شفاف برای درمان کابوس بیماران خود استفاده کرد،  بلکه توانست میزان افسردگی را نیز در آنها کاهش دهد. کولیک متوجه شد که مکالمات درمانی با شخصیت های رویا و درک محتوای خواب شفاف می تواند نتایج درمانی شگفت انگیزی به همراه بیاورد.

o       روان شناسان بسیاری رویای آگاهانه را به عنوان راهی برای درمان برخی مشکلات روانی به کار برده اند. مشخص نیست که کاهش این مشکلات مربوط به آگاه شدن در رویا است و یا به دلیل تغییر صحنه های آن می باشد.

o       آزمایشی که توسط اسپورمیکر Spoormaker  و بوت van den Bout  در سال ۲۰۰۶ انجام شده صحت اثر رویای شفاف را بر روی کسانی که از کابوس شدید رنج می برند بررسی کرد. در انتها مشخص شد که میزان تکرار کابوس در بیماران کاهش یافت.

o       در آزمایشی دیگر، آنها این روش را بر روی ۸ بیمار که آموزش های یک ساعته تمرینات رویابینی را دریافت کرده اند به کار بردند. نتایج نشان داده که نه تنها میزان کابوس کاهش یافته، بلکه کیفیت خواب نیز افزایش پیدا کرده است.

بهترین تکنیک برای دیدن رویای شفاف

o       خیلی ها آرزو دارند رویای شفاف ببینند. بعضی‌ها هم وقتی متوجه می‌شوند که دارند رویای شفاف می‌بینند، به قدری هیجان‌زده می‌شوند که از خواب می‌پرند! رویای شفاف، نوعی خواب دیدن آگاهانه است. گاهی اوقات، فرد هنگام خواب دیدن، خودش می‌داند که دارد خواب می‌بیند. رویای شفاف همین است. هنگام دیدن رویای شفاف، فرد درمی‌یابد که می‌تواند آنچه که در خوابش اتفاق می‌افتد را کنترل کند.

o       چطور می‌شود رویای شفاف دید؟

A.     اولین مرحله از مراحل دیدن رویای شفاف این است که بدانید چه زمانی برای دیدن رویای شفاف، بهترین زمان محسوب می‌شود. نخست این که به برنامه‌ زمانی خواب خود و مدت زمانی که طول می‌کشد تا خواب ببینید، توجه داشته باشید می‌توانید این کار را با در نظر گرفتن زمانی که با دیدن یک رویا از خواب بیدار می‌شوید و مقایسه‌ آن با زمانی که به خواب رفته بودید، انجام دهید. رویای شفاف معمولاً طی مرحله‌ REM صورت می‌پذیرد، یعنی چرخه‌ خواب پیش از بیدار شدن. آسان‌ترین راه برای دستیابی به چرخه‌ی REM، این است که پیش از زمانی که همیشه از خواب بیدار می‌شوید، بیدار شوید، یک تا یک و نیم ساعت بیدار بمانید و سپس دوباره بخوابید. در این صورت مغز به چرخه‌ی REM می‌افتد و می‌توانید رویای شفاف ببینید.

B.     مرحله‌ی دوم از مراحل دیدن رویای شفاف، این است که تصمیم بگیرید رویای شفاف ببینید. این تکنیک، به رویای شفاف حافظه‌ای معروف است Mnemonic Induction of Lucid Dreams  یا به اختصار MILD . زمانی که دارد خوابتان می‌برد، تصمیم بگیرید که هر چه را در خواب دیدید به خاطر بسپارید، و بر روی این تصمیم تمرکز کنید. پیش خودتان تکرار کنید: رویای بعدی‌ام را به خاطر خواهم سپرد. با این کار، به مغزتان فرمان می‌دهید که به رویای بعدی‌تان توجه کند و به این ترتیب، به احتمال زیاد، وقتی خواب دیدن‌تان شروع شد، خواهید دانست که دارید خواب می‌بینید. این یعنی دستیابی به رویای شفاف.

C.     سومین مرحله از مراحل آموزشی دیدن رویای شفاف، به خاطر سپردن رویاها است. یک دفتر برای خود بردارید و تمام جزئیات خواب‌هایتان را در آن بنویسید. با به یاد آوردن تمام جزئیات خواب هایتان، به مغز خود این پیام را می‌رسانید که رویاها هم به اندازه‌ جریان زندگی در زمان بیداری اهمیت دارند. این گونه است که مغز هنگام خواب دیدن هم هشیاری خود را حفظ خواهد کرد. ثبت تمام رویاها به شما کمک می‌کند از الگوی خواب دیدن خودتان آگاهی پیدا کنید. انجام این کار، به شما در عمل کردن به گام چهارم آموزش دیدن رویای شفاف کمک خواهد کرد.

D.    مرتب به چک کردن واقعیت Reality Check  بپردازید. در طول روز به طور مداوم از خود بپرسید که خواب هستید یا بیدار. به اطراف نگاه کنید، موقعیت خود را بررسی نمایید و با هوشیاری اطمینان پیدا کنید که خواب هستید یا بیدار. هر وقت با کسی دیدار کردید، به جایی رفتید، یا در موقعیتی قرار گرفتید که بیشتر در خواب‌هایتان با آن‌ها رو به رو می‌شوید، حتماً واقعی بودن آن را به دقت بررسی نمایید. به مرور زمان، مغزتان می‌آموزد این کار را خود به خود و بدون این که شما بدانید، انجام دهد، حتی در خواب. در این صورت، هر وقت خواب دیدید، مغزتان این را خواهد فهمید!

چشم بند رویایی

o       چشم بند ریمی Remee Sleep Mask یک دستگاه ارتقا دهنده ویژه حرکت سریع چشم REM  است که به فرد کمک می کند رویاهایی شفاف ببینند.

o       این دستگاه با الگو های منظم نور به چشم فرد خوابیده می تاباند که فرد در رویا متوجه آن می شود و وارد فاز رویا شفاف می شود. کارایی این دستگاه اثبات نشده است.

ایرما: تفسیر یک خواب

Irma’s injection

زیگموند فروید

مترجم:حمید محرمیان معلم

در تابستان 1895 با استفاده از روانکاوی، خانم جوانی را که با من و خانواده ام دوست صمیمی بود، درمان میکردم. میتوان پی برد که رابطه پیچیده و مفصلی از این قبیل، احساسات مختلفی در پزشک و به خصوص در روان درمانگر ایجاد میکند. اگرچه در چنین موردی علاقه پزشک بیشتر است ولی نفوذش بر شخص کمتر است. اگر پزشک در معالجه بیمار موفق نشود ممکن است ارتباط او با بیمار و یا خانواده اش قطع شود. در این مورد درمان من به نیمه راه نتیجه رسیده بود، یعنی بیمار از نگرانی های هیستریک خود رهایی یافته ولی نشانه های جسمی بیماری تماماً از میان نرفته بود. اما من هنوز معیار مسلّمی در دست نداشتم که بیماری هیستری را چه وقت میتوان کاملاً شفا یافته دانست و از بیمار توقع داشتم راه حلی را که مورد قبول او نبود بپذیرد. درگیر این اختلاف بودیم که معالجه به مناسبت فرارسیدن تعطیلات تابستان به ناچار تعطیل شد. روزی یکی از همکاران جوان و از دوستان بسیار صمیمی من به دیدن من آمد. او بیمار مرا که نامش ایرما Irma بود به تازگی در خانه ییلاقیش دیده بود.

از او حال ایرما را پرسیدم. جواب داد: بهتر است ولی کاملاً خوب نیست. همان وقت متوجه شدم که این جمله دوستم اُتُو Otto یا شاید لحن صدایش وقتی آن عبارت را گفت، در من ایجاد آزردگی و رنجش کرد. به نظرم رسید که شاید اُتُو با گفتن این عبارت خواسته است مرا سرزنش کند که بیمار را درست معالجه نکرده ام. در نظرم چنین جلوه کرد که اُتُو جانب بیمار مرا گرفته است و شاید این جانبداری در اثر تلقین پدر و مادر بیمار باشد که از ابتدا با نحوه معالجه من موافق نبودند. اما این حس نامطبوع در من چندان روشن و واضح نبود و من هم از آن چیزی نگفتم. همان شب تاریخچه بیماری ایرما را برای دکتر «م» که دوست مشترك ما بود نوشتم. گویی میخواستم به این وسیله خود را از اینکه در معالجه ایرما توفیق کامل نیافته بودم به نحوی تبرئه کنم. نزدیک صبح آن شب خوابی دیدم و پس از بیدار شدن آن را عیناً نوشتم. خواب من این بود:

خوابِ ـ 24 ـ 23 ژوئیه 1895

تالار بزرگی بود. عده زیادی مهمان در آنجا بودند که ما از آنها پذیرایی میکردیم. ایرما در میان آنان بود و من او را به کناری بردم، مثل اینکه میخواستم جواب نامه او را بدهم و او را سرزنش کنم که چرا هنوز راه حل مرا نپذیرفته است. به او گفتم: اگر هنوز درد میکشی تقصیر از خود توست. جواب داد: نمیدانید درد گلو و شکم و معده چقدر مرا آزار میدهد. دارم از درد خفه میشوم. من وحشت کردم و به اُتُو نگاه کردم. قیافه اش رنگ پریده و  ورم کرده به نظر میرسید. نگران شدم. مبادا نقصی جسمی در او باشد که من متوجه آن نشده ام. ایرما را به طرف پنجره بردم و به گلویش نگاه کردم. مقاومت کرد، مثل زنی که دندان مصنوعی داشته باشد. با خود اندیشیدم لزومی نداشت اینطور رفتار کند. آنگاه دهانش را کامل باز کرد و در طرف راست آن لکه سفید بزرگی و در طرف دیگر زخمهای خاکستری رنگی دیدم که روی چیزی شبیه به غضروفهای پیچخورده بینی قرار داشت. فوراً دوستم دکتر «م» را صدا زدم. او هم معاینه را تکرار کرد و آنچه را که من دیده بودم تأیید کرد. قیافه دکتر «م» با قیافه عادی اش اختلاف داشت؛ رنگ پریده بود و هنگام راه رفتن می لنگید و ریشش را تراشیده بود. دوست من اُتُو هم پهلوی ایرما ایستاده بود و دوست دیگرم لئوپولد با دست به سینه او میزد و میگفت: در قسمت پائین و طرف چپ ناحیه حساس دارد. و نیز نشان داد که در شانه چپ او در پوست فسادی هست. (آنچه او دیده بود من نیز با آنکه بیمار لباس بر تن داشت دیدم.) «م» گفت: شکی نیست که عفونتی هست ولی اهمیت ندارد. اسهال خونی به دنبال خواهد آمد و سموم را دفع خواهد کرد. ما مستقیماً از چگونگی پیدایش عفونت آگاه بودیم. کمی پیش از آن وقتی ناخوش بود دوستم اُتُو به او آمپولی زده بود با محلولی از پروپیل، پروپیلس، اسید پروپیونیک، تری متی لآمین؛ و من فرمول این دو را در مقابلم میدیدم که با حروف بزرگ چاپ شده بود. این قبیل آمپولها را نباید با بی احتیاطی زد. شاید هم سوزن آمپول استریل نبوده است.

این خواب امتیازی که دارد این است که معلوم است به واقعه ای که روز قبل اتفاق افتاده بود مربوط میشود. آنچه را روز قبل اتفاق افتاده بود در مقدمه خواب توضیح دادم. خبری که توسط دوستم اُتُو از حال ایرما گرفته بودم و تاریخچه پزشکی او که شب پیش می نوشتم جریان های ذهنی مرا هنگام خواب به خود مشغول داشته بود. با وجود این حتی اگر هر کسی که از مقدمه روز پیش و داستان خواب هم اطلاع داشته باشد نمیتواند معنی خواب را درك کند. من هم نمیدانستم. نشانه های بیماری ایرما که در خواب دیده بودم مرا مبهوت کرده است زیرا ایرما برای معالجه این قبیل بیماریها نزد من نیامده بود.

آمپول اسیدپروپیونیک نیز به کلی در نظر من بی معنا و خنده آور است و همچنین واکنش دکتر «م» برای تسلی دادن من. خواب در قسمت دوم خود مبهم تر و مرموزتر از قسمت اول است. برای اینکه معنای این جزئیات بر من روشن شود به تحلیل دقیق خواب میپردازم.

تحلیل خواب

تالار بزرگ . . . عده زیادی مهمان در آنجا بود که ما از آنها پذیرایی میکردیم. ما آن تابستان را در بل وو Bellevue به سر میبردیم و آن خانه بزرگی است روی تپه ای نزدیک کالنبرگ. این خانه را سابقاً به منظور مهمانخانه ساخته بودند و بنابراین اطاق های پذیرایی آن همگی وسیع و تالارمانند بود. این خواب را من چند روز پیش از روز تولد زنم در بل وو دیدم. روز قبل از خواب دیدن، زنم به من گفت که روز تولدش منتظر است عده ای از دوستان از جمله ایرما به خانه ما بیایند. خواب من به استقبال این روز رفته بود و من در خواب دیدم که عده ای از دوستان همچنین ایرما در تالار بزرگی مهمان ما هستند.

من ایرما را از اینکه هنوز «راه حل» مرا نپذیرفته بود سرزنش کردم و به او گفتم: اگر هنوز درد میکشی تقصیر از خود توست. این عبارت را ممکن بود در حال بیداری هم به او گفته باشم و چه بسا که چنین هم کرده بودم. آنوقت اینطور میپنداشتم (اما اکنون دیگر چنین عقیده ندارم) که اگر معنای نهفته بیماری را برای بیمار تشریح کنم کار معالجه به پایان رسیده است. فکر میکردم مسئولیت این امر به عهده من نبود که آیا او این راه حل را قبول میکرد یا نه. هرچند که دستیابی به موفقیت در گرو همین امر بود. به لطف همین اشتباه، که اینک خوشبختانه تصحیحش کرده ام، گذران زندگی برایم در دوره ای خاص آسوده تر گشت، دوره ای که طی آن به رغم تمامی جهل و نادانی اجتناب ناپذیرم، از من انتظار میرفت تا به درمانی موفق نائل شوم.

کلماتی که در خواب به ایرما گفته بودم به وضوح نشان میداد که نمیخواستم برای درد و رنجی که ایرما میکشد مسئولیت را متوجه خود بدانم. اگر تقصیر از او بود پس تقصیر از من نمیتوانست باشد. آیا ممکن است هدف خواب هم به همین دلیل بوده باشد؟

شکایت ایرما که دردهایی در گلو و معده و شکم دارد که میخواهد او را خفه کند. این بیمار پیش من از درد معده شکایت کرده بود ولی دردش خیلی شدید نبود. بیشتر شکایت او از حال به هم خوردگی بود. او برای معالجه درد گلو و شکم و بسته شدن گلو پیش من نیامده بود. تعجب کردم چرا این نشانه های بیماری در خواب پیدا شده بود. اما علت آن را در آن لحظه نیافتم. رنگ پریده و ورم کرده به نظر میرسید. بیمار من همیشه خوش آب و رنگ بود. به گمانم که در خواب، دیگری را به جای او گذاشته بودم.

وحشت به من دست داد مبادا به بیماری عفونی او توجه نکرده باشم، چنانکه میتوان پذیرفت این مطلب میتواند برای پزشکی که با بیماری سروکار دارد و بسیاری از نشانه های بیماری را که متخصصان دیگر نشانه بیماریهای عضوی میدانند او نشانه هیستری میشمارد. اما از طرف دیگر شکی به دل من راه یافته بود که وحشتی که از این لحاظ دارم وحشت بجایی نیست. ولی منشأ این تردید برایم معلوم نبود. اگر چنان بود که بیماری ایرما منشأ جسمی داشت مسئولیت معالجه او به عهده من نبود. کار من فقط مربوط به معالجه دردهایی بود که از هیستری ناشی میشد. آنگاه به ذهنم آمد که آرزوی آن را داشتم که در حقیقت بیماری ایرما منشأ جسمی داشته باشد تا عدم بهبودی کامل مربوط به من نباشد.

من او را نزدیک پنجره بردم تا به گلویش نگاه کنم. او مقاومت کرد مثل زنی که دندان مصنوعی داشته باشد. با خود اندیشیدم لزومی نداشت اینطور رفتار کند. من هیچوقت به دهان و گلوی ایرما نگاه نکرده بودم آنچه در خواب دیده بودم مرا به یاد معاینه ای انداخت که زمانی پیش از این از یک معلم سرخانه به عمل آورده بودم. در نگاه اول در اوج طراوت و تجسم زیبایی دوره جوانی بود. اما وقتی بنا شد دهان او را معاینه کنم دیدم دندان مصنوعی دارد و او از باز کردن دهانش ناراحت است. این مرا به یاد معاینه های پزشکی دیگر و اسرار ناراحت کننده ای که از بیماران در طی آنها بر من کشف شده بود انداخت. لزومی نداشت اینطور رفتار کند. در درجه اول این عبارت اظهار محبت آمیزی بود که به ایرما کرده بودم اما حدس زدم ممکن است معنای دیگری هم داشته باشد. (اگر شخص بادقت به تحلیل ادامه دهد به جایی میرسد که حس میکند همه اندیشه های نهفته را آشکار کرده است یا نه.) طرز ایستادن ایرما در کنار پنجره ناگهان مرا به یاد خاطره دیگری انداخت: زنی بود از دوستان صمیمی ایرما که مورد احترام من بود. یک شب به دیدن او رفته بودم و او کنار پنجره ایستاده بود به وضعی که ایرما در خواب ایستاده بود. پزشک او آقای دکتر «م» گفته بود که او به دیفتری دچار شده است. تصویر دکتر «م» و غضروف های پیچ خورده بینی در قسمت دیگری از خواب جلوه میکند. حالا به خاطر من گذشت که در چند ماه اخیر این اعتقاد به من دست داده بود که این زن هم دچار هیستری است. حقیقت این بود که این را ایرما با من در میان گذاشته بود. اما من خودم از او چه میدانستم؟ اینکه در گلوی او تشنجات هیستریک پدید میآید و من این بیماری را در خواب به ایرما نسبت داده بودم. من در خواب دوست ایرما را به جای او گذاشته بودم. حالا به یادم آمد که اغلب به ذهنم خطور کرده بود که این زن هم ممکن است برای معالجه پیش من بیاید. اما احتمال این امر در نظر من کم بود زیرا این زن بسیار خوددار بود و از نشان دادن بیماری خود ابا داشت و مقاومت میکرد، چنانکه در خواب نشان داده شد. علت دیگر این بود که لزومی نداشت اینطور رفتار کند. تاکنون توانسته بود به اندازه کافی تسلط بر نفس خود را حفظ کند و از کمک دیگری بی نیاز باشد. اما چند خصوصیت دیگر هم بود که نمیتوانستم آنها را نه به ایرما و نه به دوستش نسبت دهم، از قبیل رنگ پریده و قیافه ورم کرده و دندان مصنوعی، دندان مصنوعی؛ مرا به یاد پرستاری انداخت که ذکرش گذشت.

این مطلب این حس را در من ایجاد کرد که از بدی دندان شکایت نکنم. آنگاه به فکر زنی دیگر افتادم که نه بیمار من بود و نه میل داشتم برای معالجه پیش من بیاید زیرا بیش از حد کمرو بود و به نظر نمیآمد روش درمان من برایش مناسب باشد. این زن معمولاً پریده رنگ بود. یکبار با آنکه کاملاً سالم می نمود قیافه اش ورم کرده به نظر میرسید. { همچنین این شکوه های خاموش ناگفته ناشی از دل درد می توانست به این شکل سوم ارجاع شود. البته، شخصی که این مشکل را داشت همسر خود من بود؛ دل دردها مرا به یاد یکی از وقایع انداخت که بر اساس آن متوجه کمرویی او شده بودم. مجبور بودم به خودم بقبولانم که در این رویا با ایرما و همسرم چندان مهربانانه رفتار نمیکردم؛ ولی ضمن عذرخواهی باید ملاحظه کرد که من هر دوِ آنها را به چشم بیمار خوب و درمان پذیر مینگریستم.} به این ترتیب من ایرما بیمار خود را با دو شخص دیگر سنجیده بودم که آنها هم از تحت معالجه قرار گرفتن توسط من خودداری میکردند. اما علت اینکه من جای ایرما را در خواب با رفیقش عوض کرده بودم چه میتوانست باشد؟ شاید در واقع علت این باشد که دلم میخواست به جای ایرما رفیقش را درمان میکردم. احتمالاً نسبت به او محبت بیشتری حس میکردم، یا او را بیمار باهوشتری میدانستم زیرا ایرما چون «راه حل» مرا نپذیرفته بود در نظرم ابله جلوه کرده بود.

دوست ایرما از او عاقلتر بود و در نتیجه زودتر تسلیمِ نظر من میشد. او دهانش را درست باز میکرد و بیش از ایرما صحبت میکرد. {احساس میکردم تفسیر این بخش از رویا به حد کافی منتقل نمیشود تا فهم تمام معنای نهفته آن امکانپذیر گردد. اگر به مقایسه میان آن سه زن ادامه داده بودم از اصل مطلب دور میشدم ــ دستکم در هر رویایی که غیرقابل درك است یک نقص هست. ظاهراً، ناف عبارت است از نقطه اتصال آن با امور ناشناخته}. آنچه در گلوی او دیدم چیزی شبیه به غضروف های پیچ خورده بینی بودند که رویشان زخم های خاکستری رنگی گرفته بود. لکه های زخم سفید مرا به یاد دیفتری و از آنجا به یاد دوست ایرما می اندازد و نیز بیماری سخت دختر بزرگم را که دو سال پیش موجب نگرانی شدید من شده بود به یادم میآورد. و نیز زخمهای غضروف بینی مرا به یاد نگرانی ای می اندازد که درباره سلامت خود داشته ام. برای کم کردن تورم بینی ام در آن موقع کوکائین مصرف میکردم و چند روز پیش از یکی از بیمارانم که او هم برای معالجه بینی اش همان درمان مرا به کار برده بود شنیدم که به نکروزیس Necrosis (سیاه شدن بافت) مخاط بینی مبتلاست. من اولین پزشکی بودم که در سال 1885 به کار بردن کوکائین را برای این معالجه پیشنهاد کرده بودم و این پیشنهاد مرا مورد سرزنش همکارانم قرار داده بود. سوءاستفاده از این دارو موجب مرگ یکی از همکاران عزیز من شده بود و این واقعه قبل از سال 1895 یعنی سال دیدن خواب بود. من فوراً دکتر «م» را صدا کردم و او معاینه ایرما را تکرار کرد. این قسمت اهمیت و مقام دکتر «م» را در جمع نشان میدهد. اما کلمه «فوراً» قابل تحقیق و تأمل است. این نکته مرا به یاد واقعه اسف انگیزی در زندگی پزشکی ام انداخت. زمانی با تجویز متوالی سولفونال Sulphonal که در آن وقت به عقیده من داروی بی آزاری بود، حالت مسمومیت ایجاد کرده بودم و برای کمک و مشاوره به همکار مجرّب ترم متوسل شده بودم. یکی از جزئیات فرعی دیگر خواب تأیید میکرد که خاطره این حادثه در ذهن من مانده بود. بیماری که مسموم شده بود همنام دختر بزرگم بود. سابقاً هیچوقت من به یاد این مطلب نیفتاده بودم اما حالا مثل انتقامی که تقدیر برای من تعیین کرده باشد به خاطرم آمد. مثل اینکه جانشین کردن یک شخص به جای شخص دیگر به این منظور واقع شده بود که بگوید: این ماتیلده Matilde به جای آن ماتیلده؛ چشم را به چشم و دندان را به دندان کیفر باید داد. به نظرم میرسید که در این خواب موارد متعددی را که نشان میداد من در کار پزشکی هنرمند نیستم برای محکوم کردن خود جمع آوری کرده بودم.

دکتر «م» رنگ پریده بود و هنگام راه رفتن می لنگید و ریشش را تراشیده بود. درست است که چهره ناخوش دکتر «م» موجب نگرانی دوستانش شده بود اما این اوصاف مربوط به کسی دیگر بود. به یاد برادر کوچکترم افتادم که دور از وطن زندگی میکرد. او هم ریش خود را میتراشید و اگر اشتباه نکنم دکتر «م» که در خواب دیده بودم به او شباهت داشت. چند روز پیش از برادرم خبر رسیده بود که یکی از شریانهای رانش آسیب دیده است و در موقع راه رفتن می لنگد. با خود اندیشیدم باید علتی باشد که در خواب این دو نفر را به صورت یک نفر با هم ترکیب کرده ام. به یادم آمد که اخیراً از هر دوِ آنها رنجشی در دل داشتم چرا که مطلبی را برای هر دوِ آنها اظهار کرده بودم و آن را نپذیرفته بودند.

دوستم اُتُو نزدیک بیمار ایستاده بود و دوست دیگرم لئوپولد بیمار را معاینه میکرد و میگفت در قسمت پایین سمت چپ گلو ناحیه بیحسی وجود دارد. دوستم لئوپولد پزشک بود و از دوستان و خویشاوندان اُتُو بود و چون تخصص هر دوِ آنها در یک رشته پزشکی بود ناچار پیوسته مردم آن دو را با هم مقایسه میکردند. وقتی من مسئولیت بخش بیماریهای عصبی کودکان را در یکی از بیمارستانها {موسسه کاسوویتس در ویانا} به عهده داشتم هر دوِ آنها معاون من بودند و منظرهای شبیه به آنچه در خواب دیده بودم اغلب اتفاق میافتاد. وقتی راجع به تشخیص بیماری کودکی با اُتُو صحبت میکردم لئوپولد هم از آن کودك معاینه میکرد و اغلب نظر صحیحی اظهار میداشت و تفاوت بین شخصیت این دو نفر تفاوت بین برزیک و رفیقش کارل {Karl و Brasig دو شخصیت اصلی رمان سابقاً معروف An old story of my {Farming days   بود که یکی سریع بود و دیگری کُند ولی قابل اعتماد. اگر در خواب اُتُو را با لئوپولد مقایسه میکردم برای این بود که اولویت لئوپولد را نشان دهم. این مقایسه شبیه بود به مقایسه ای که میان ایرما بیمار نافرمان خودم و دوستش کرده بودم که از او عاقلتر بود؛ تا وقتی که به بیمارستان کودکان منتقل شدم.

قسمت بی حسی در طرف چپ مرا به یاد بیماری انداخت که در مورد او تشخیص صحیح لئوپولد نظر مرا جلب کرده بود. و نیز چیز مبهمی درباره گسترش عفونت به یاد من آمده بود. ممکن بود این هم اشاره دیگری باشد به بیماری که دلم میخواست به جای ایرما قرار گیرد. تا آنجا که من تشخیص داده بودم، هیستری در او نشانه های بیماری سل را به وجود آورده بود.

در تکه ای از پوست شانه عفونتی هست. فوراً متوجه شدم که این اشاره به روماتیسم خود من بود که اگر در شب زیاد بنشینم متوجه درد آن میشوم. از این گذشته عبارت مربوط به این قسمت خواب خیلی مبهم بود: من هم همانطور که او دیده بود آن را دیدم. اما عبارت در قسمتی از پوست شانه عفونتی هست نیز غیرعادی است. ما معمولاً از عفونت قسمت پایین سمت چپ صحبت میکنیم و این وضعیت به ریه مربوط میشود و درباره سل است.

با آنکه لباس بر تن داشت. این جمله اضافی بود. ما معمولاً در بیمارستان کودکان، کودك را بی لباس و زنان را با لباس معاینه میکردیم. در خصوص یکی از پزشکان حاذق گفته اند که او بیمارانش را فقط از روی لباس معاینه میکرد. بیش از این چیزی در این باب به خاطرم نگذشت. حقیقت آن است که نمیخواستم در کنه این نکته بیش از این تحقیق کنم.

دکتر «م» گفت شکی نیست که عفونت هست ولی اهمیت ندارد، اسهال خونی به دنبال خواهد آمد و سموم را دفع خواهد کرد. در آغاز، این عبارت به نظر من خنده دار آمد اما وقتی در مورد آن دقت کردم دیدم دارای نوعی معناست. آنچه در بیمار دیده بودم دیفتری بومی بود. یادم آمد موقع بیماری دخترم از بیماری دیفتریتیس Diphtertits و دیفتری Diphteria صحبت شده بود. فرق این دو آن است که دیفتریتس بیماری بومی است و دیفتری بیماری عمومی. لئوپولد وجود قسمت بی حسی را کشف کرده بود و آن را نشانه عفونتی میدانست که ممکن است کانون پخش بیماری باشد. ظاهراً فکر میکردم این نکته درست است که چنین متاستازهایی (گسترش بافت) به واقع در بیماری هیستری رخ نمیدهد. این نکته مرا بیشتر به فکر بیماری «پِهمیا» Pyaemia انداخت.

اهمیت ندارد… این جمله برای تسلی خاطر من گفته شده بود و ارتباطش با دیگر مطالب از این قبیل بود. آن قسمت که از آن صحبت کردیم موضوعش این بود که درد بیمار در اثر عفونت جسمانی شدید بود. در من این حس ایجاد شده بود که داشتم به این وسیله بار مسئولیت را از شانه خود برمیداشتم. پیداست که معالجه روانی نمیتواند مسئول رفع دردهایی باشد که در نتیجه دیفتری عارض شده است. با وجود این ناراحت بودم از اینکه برای تبرئه خودم در خواب چنین بیماری ای را برای ایرما وضع کرده بودم و این کار سخت بیرحمانه به نظر میرسد.

بدین ترتیب من بدان نیازمند بودم که کسی دلداری ام دهد و دکتر «م» برای این کار مناسب بود. این بود که در خواب عبارت دلداری دهنده را بر زبان او جاری کرده بودم. اما در این مورد چنین مینمود که من بر خواب تسلط دارم و این نکته خود به توضیحی احتیاج داشت. از این گذشته، چرا دلداری دادن او اینقدر به نظر من بی معنا و پوچ میآمد؟

اسهال خونی… مثل اینکه این تصور مبهم وجود داشت که سموم بدن ممکن است توسط مدفوع دفع شوند. آیا ممکن است خواسته باشم دکتر «م» را در خواب مسخره کنم که اعتقادات طبی عجیب و غریب دارد و چیزهای عامیانه و غیرعلمی میگوید؟ از عبارت اسهال خونی چیز دیگری هم به ذهنم خطور کرد: چندی پیش بیمار جوانی پیش من آمد که در دفع مدفوع مشکلاتی داشت. پزشکان دیگر بیماری او را «کمخونی توأم با سوء تغذیه» تشخیص داده بودند. تشخیص من آن بود که به هیستری مبتلاست اما علاقهمند نبودم به درمان او بپردازم. این بود که به او سفارش کردم به سفری در دریا برود. چند روز پیش نامه ناامیدکننده ای از او به من رسید که از مصر نوشته بود و در آن گفته بود که ناراحتی او دوباره شروع شده است و پزشکان آنرا اسهال خونی تشخیص داده اند. به نظر میرسید پزشک او کم اطلاع بوده است که نتوانسته علائم هیستری را در او ببیند و بیماریش را اسهال خونی تشخیص داده است. اما خود را نیز سرزنش کردم که چرا این جوان را در این وضع گذاشته ام که امکان دارد گذشته از هیستری به بیماری تازه ای هم مبتلا شود. از این گذشته بین دو لغت دیسانتری Dissenteria و دیفتری Diphteria هم شباهتی موجود است.

با خود فکر کردم که در خواب دکتر «م» را مسخره کرده ام که گفته بود اسهال خونی خواهد آمد و… به خاطرم آمد که سالها پیش خود او حکایت مضحکی راجع به پزشکی دیگر را برای من نقل کرده بود. این پزشک دکتر «م» را برای مشاوره به بالین بیماری که حالش وخیم بود فراخوانده بود. چون این پزشک نسبت به حال بیمار بیش از حد خوشبینی نشان داده بود دکتر «م» ناچار شده بود بگوید که ادرار بیمار آلبومین یافته است. اما این پزشک از این خبر تعجب نکرده و گفته بود: «اهمیت ندارد… آلبومین دفع خواهد شد. » این بود که دیگر برای من شکی به جا نماند که منظور این قسمت خواب ابراز تحقیر نسبت به پزشکانی بود که نمیتوانند هیستری را درست تشخیص دهند. فکر دیگری هم به ذهنم گذشت که گویی برای تأیید همین مطلب آمده بود و آن این بود: «آیا دکتر “م” میتواند بفهمد علائم بیماری در بیمار او (دوست ایرما) که به نظر حکایت از سل میکند در واقع چیزی جز هیستری نیست یا اینکه واقعاً فریب خورده و بیماری را سل پنداشته است؟» اما چه قصدی داشتم که در خواب با دوستم اینگونه رفتار کنم؟ جواب آن آسان است؛ علت آن بود که دکتر «م» در سودمند بودن راه حل من مانند خود ایرما به او گفته بود: اگر هنوز درد میکشی تقصیر از خود توست. از دکتر «م» انتقام خود را به این صورت گرفته بودم که کلماتی تسلّی آمیزِ ابلهانه به دهان او گذاشته بودم.

ما مستقیماً از چگونگی پیدایش عفونت آگاه بودیم. این آگاهی مستقیم در خواب واقعاً مایه شگفتی بود زیرا کمی پیش از آن هیچ خبری نداشتیم و لئوپولد توجه ما را بدان جلب کرده بود.

کمی پیش از آن وقتی ناخوش بود دوستم اُتُو به او آمپولی زده بود. اُتُو برای من نقل کرده بود که وقتی در خانه ایرما میهمان بود او را به بالین بیماری در یکی از مهمانخانه های همسایه فراخوانده بودند و او به بیمار آمپولی زده بود. این آمپول به نوبه خود مرا به یاد دوست بیچاره ام انداخت که خود را با کوکائین مسموم کرده بود. من به او دستور داده بودم وقتی استعمال مرفین را قطع میکند از راه دهان کوکائین مصرف کند اما او فوراً به خود آمپول کوکائین زده بود.

دارویی به نام پروپیل یا پروپیلس یا اسید پروپیونیک. اما این اسمها چگونه به خواب من آمده بود؟ شب پیش از خواب، قبل از اینکه تاریخچه بیمار را بنویسیم، همسرم یک بطری لیکور را که روی آن نوشته شده بود «آناناس» و از طرف اُتُو به ما هدیه شده بود باز کرده بود. اُتُو عادت به هدیه دادن داشت و من فکر میکردم روزی زنی خواهد گرفت که او را از این عادت بازخواهد داشت. این لیکور بوی قوی روغن فوزل Fusel میداد. من از خوردن آن اجتناب کردم. همسرم میخواست بطری را به خدمتکاران بدهد و من مانع شدم مبادا مسمومشان کند. بوی روغن فوزل در ذهن من همه سری مواد شیمیایی آن خانواده را از قبیل پروپیل، متیل و غیره به یاد من آورد؛ درست است که من در خوابها آنها را جابجا کردم. با آنکه قبل از خواب آمیل را بوئیده بودم اما در خواب پروپیل دیدم. ولی جانشین کردن این قبیل چیزها در شیمی آلی غیرعادی نیست.

«تری متیل آمین» فرمول شیمیایی این ماده را در خواب دیدم که نشان میدهد حافظه من کوشش زیادی از خود بروز داده بود. از این گذشته فرمول با حروف درشت چاپ شده بود، مثل اینکه اهمیت خاصی داشت. تری متیل آمین چه بود که چنین توجه مرا به خود جلب کرده بود؟ تری متیل آمین مرا به یاد گفتوگویی انداخته بود که با دوستی داشتم و او با نوشته های من از آغاز انتشار آنها آشنا بود و من نیز با افکار و نوشته های او آشنایی زیاد داشتم. در آن زمان او راجع به اساس شیمیایی فرایندهای جنسی صحبت کرده و گفته بود یکی از محصولات متابولیسم جنسی تری متیل آمین است. از این ماده شیمیایی ذهن من متوجه غریزه جنسی شده بود و من به این غریزه در پیدایش اختلالات عصبی که مشغول معالجه آنها بودم اهمیت بسیار داده بودم. بیمار من ایرما زن جوان بیوه ای بود. اگر میخواستم برای به نتیجه نرسیدن معالجه بهانه ای بیابم این مطلب بهانه خوبی بود. همه دوستانش امیدوار بودند که به زودی تنهایی ایرما به سر رسد و همسری بیابد. ساختمان این خواب مرا به شگفتی انداخت، چه به یادم آمد که بیمار دیگر من هم زنی جوان و بیوه است.

به این ترتیب ذهن من داشت درك میکرد که اهمیتی که تری متیل آمین در خواب پیدا کرده است به چه علت بود. موضوعات مهم بسیاری به این عبارت مربوط میشد. تری متیل آمین نه تنها غریزه پُر اهمیت جنسی را به یاد من میآورد بلکه مرا به یاد دوستی می انداخت که هر وقت در عقایدم خود را تنها حس میکردم از فکر موافقت و همفکری او تسلی خاطر پیدا میکردم. اما دوستی که در زندگی من آنقدر اهمیت داشت می بایست در جای دیگر خواب نیز جلوه کرده باشد و چنین هم بود. تخصص این دوست در تأثیرات بیماریهای بینی و حفره های مربوط به آن بود و او بود که ارتباط میان غضروف های مارپیچی بینی و آلت تناسلی را کشف کرده بود (رجوع کنید به ساختمان مارپیچی در گلوی ایرما). من یک بار ایرما را پیش او فرستاده بودم تا ببیند مبادا دردهای معده او در نتیجه عفونت بینی باشد. اما خود این دوست دچار بیماری بینی بود. عبارت «مسمومیت خون» که به خاطر «گسترش عفونت» در خواب به یاد من آمده بود به این مربوط میشد.

اینگونه آمپول ها را نباید با بی احتیاطی زد… این هم تهمت دیگری بود که به دوستم اُتُو زدم اما این تهمت از منشأ دیگری سرچشمه میگرفت.

اتفاقاً روز پیش پسر خانم پیری را که روزی دو بار به او آمپول مرفین میزدم دیده بودم. در آن وقت آن خانم در خارج شهر زندگی میکرد و پسرش به من گفت که از درد فلیبیتیس Phlibitis (التهاب ورید) رنج میکشد. فوراً به ذهنم رسید که ممکن است علت آن بیماری ای باشد که در اغلب سرنگ های آلوده پیدا شده است. من از خودم راضی بودم که در ظرف دو سال که به او آمپول میزدم، آمپول های من باعث هیچگونه بیماری نشده است، چه مرتباً در استریل کردن سرنگ دقت میکردم. فلیبیتیس مرا به یاد همسرم انداخت که از ترومبوزیس Thrombosis (بیماری لخته شدن خون در رگها) در یکی از آبستنی های خود رنج کشیده بود و به این ترتیب سه وضع مشابه مربوط به همسر من، ایرما و ماتیلده که مرده بود به یادم آمد. شباهت وضع این سه نفر به یکدیگر مرا قادر کرده بود که در خواب یکی را به جای دیگری قرار دهم.

تعبیر من از این خواب به پایان رسید. وقتی به تعبیر آن مشغول بودم و مضمون آشکار آن را با اندیشه های نهفته پشت آن با هم مقایسه میکردم اندیشه های بسیاری به ذهن من هجوم میآورد. در طی این تعبیر معنای خواب بر من روشن شد. از نیت و قصدی که در پشت این خواب پنهان بوده است آگاه و متوجه شدم که همین نیت است که خواب را به وجود آورده است. وقایع شب پیش و نوشتن تاریخچه بیماری یعنی خبری که اُتُو به من داد آرزوهایی را در من بیدار کرده بود و این خواب مرا به این آرزوها رسانیده بود. نتیجه و خلاصه خواب آن بود که اگر بیمار من ایرما هنوز معالجه نشده است و رنج میکشد من مسئول آن نیستم و اُتُو مسئول است. اُتُو با ذکر اینکه ایرما هنوز معالجه نشده است و رنج میکشد مرا آزرده بود و خواب انتقام مرا از او به این صورت گرفت که بار مسئولیت را بر شانه او گذاشت.

این خواب مرا از مسئولیت تبرئه کرد و یک سلسله علت های مختلف برای این عدم موفقیت پیدا کرد. خواب واقعه را به صورتی درآورد که دلم میخواست چنان باشد. بدین ترتیب معنای خواب رسیدن به آرزو و محرك آن نیز همان آرزو بود.

این مقدار کاملاً روشن بود اما معنای بسیاری از جزئیات خواب نیز با در نظر گرفتن اصل «برآوردن آرزوها» روشن میشد. از اُتو به جرم اینکه با من مخالفت کرده است بدین ترتیب انتقام گرفتم که نشان دادم در کارهای پزشکی اش بی احتیاط است (در تزریق آمپول.) تنبیه دیگر او این بود که به یاد آوردم لیکور خراب شده ای را که بوی روغن فوزل میداد به من هدیه کرده بود. در خواب عبارتی یافته بودم که این هر دو انتقام را در یک جا جمع کرده بود: آمپول از محلول پروپیل بود. به این هم اکتفا نکردم و او را برای نشان دادن نقص کارش، با همکار باهوش تر و کاردان ترش مقایسه کردم. مثل اینکه میخواستم بگویم: «همکارت را بیش از تو دوست دارم.» اما اُتُو تنها کسی نبود که در خواب هدف کینه توزی من واقع شده بود. ایرما را هم به این ترتیب تنبیه کردم که به جای او بیمار مطیعتر و مناسبتری را قرار دادم. از دکتر «م» هم به این ترتیب انتقام گرفتم که نشان دادم او در مطالب پزشکی کاملاً عامی است (اسهال خونی خواهد آمد و غیره). مثل این بود که از دست او به دوستی که از او داناتر است شکایت میکردم، یعنی دوستی که راجع به تری متیل آمین صحبت کرده بود، این روشِ کسی را جانشین کسی دیگر کردن همان است که در مورد دیگران واقع شده بود و به جای اُتُو، لئوپولد و به جای ایرما، دوستش را گذاشته بودم. مثل این بود که خواسته بودم بگویم: این سه نفر را از من بگیرید و به جای آنها سه نفر دیگر را که خود انتخاب میکنم به من بدهید تا اینکه دیگر مورد سرزنش بیجا واقع نشوم. بیجا بودن سرزنش آنها را هم خواب من به تفصیل تمام برایم اثبات کرده بود. مسئولیت درد و رنج ایرما به عهده من نبود و به عهده خود او بود زیرا از پذیرفتن راه حل من خودداری کرده بود. من مسئول دردهای ایرما نبودم، زیرا درد او علت جسمی داشت نه علت روانی و کار من نبود که با روش غیر روان شناختی او را درمان کنم. درد و رنج ایرما به علت این بود که شوهر نداشت (تری متیل آمین) و برطرف کردن این وضع در اختیار من نبود. درد ایرما در اثر این بود که اُتُو از روی بی احتیاطی به او آمپول زده بود و داروی نامناسب به کار برده بود و من خود هیچگاه مرتکب چنین بی احتیاطی نشده بودم.

درد ایرما در اثر این بود که سوزن سرنگ آلوده بود -مثل ایجاد درد ورید در بیمار من- و از من هیچگاه چنین بی توجهی دیده نشده بود. متوجه این نکته شدم که این توجیهات گوناگون برای توضیح ناخوشی ایرما همه با هم سازگار نبودند و حتی بعضی با هم تناقض داشتند.

دفاعی که خواب در پیش گرفته بود ــ و چیزی جز دفاع از من نبود ــ مرا به یاد مردی انداخت که از همسایه دیگری قابلمه ای قرض کرده و آن را سوراخ شده به او بازگردانیده بود. وقتی همسایه شکایت کرد، آن مرد برای دفاع از خود چندین دلیل آورد: اول آنکه قابلمه را صحیح و سالم بازگردانیده است؛ دوم آنکه قابلمه از ابتدا سوراخ بود؛ و سوم آنکه اصلاً قابلمه ای از او قرض نکرده بود. هریک از این سه دفاع اگر قبول میشد برای تبرئه کردن او کافی بود.

در بعضی موضوع های دیگر هم اثر این خواب نمودار است که مستقیماً مربوط به دفاع از من نیست. بیماری دخترم و ناخوشی بیمارم که هر دو یک اسم دارند، تأثیر زیانبخش کوکائین، ناراحتی بیمارم که به مصر سفر کرده است، نگرانی من از بابت تندرستی همسرم و تندرستی برادرم و دکتر «م» و کسالت خود من و نگرانی برای دوست غایبی که بیمار است.

اما همه اینها را زیر یک عنوان جمع میتوان کرد، و آن وجدان شغلی است. حس مبهم و ناراحتی در من پدید آمد وقتی اُتُو از بیماری ایرما صحبت کرد. این گروه از اندیشه ها که در خواب ظاهر شده بود مثل اینکه مرا قادر کرد ناراحتی ام را بر زبان بیاورم؛ مثل این بود که او به من گفته باشد: تو وظائف پزشکی خود را جدی نگرفته ای و وجدان شغلی تو ضعیف است، کاری را که به عهده میگیری درست انجام نمیدهی. این اندیشه ها برای این در خواب آمده بودند تا به کمک آنها بتوانم ثابت کنم وجدان شغلی من حساسیت بسیار دارد و به بهبود وضع دوستان و خویشاوندان و بیمارانم علاقه فراوانی دارم. و نیز قابل ملاحظه است که در اجزای خواب خاطرات نامطبوعی هم موجود بود؛ گویی بیشتر موید اتهامات و بر ضد من بودند.

میتوان گفت این اجزاء «بیطرف» بودند. با وجود این ارتباط مسلّمی بین این دسته اندیشه ها و مضمون محدود خواب موجود بود و در نتیجه این آرزو را، که بار گناه بیماری ایرما را از دوش خود بردارم، تحریک کرده بود. من نمیتوانم ادعا کنم معنای این خواب را تا سرحد امکان دریافته ام و نیز مدعی نیستم که همه آن را توضیح داده و نکته مبهمی بجا نگذاشته ام. میتوانستم چندین برابر این، وقت صرف مطالعه این خواب کنم و اطلاعات بیشتری از آن به دست آورم و درباره مطالب گوناگون مربوط به آن بحث کنم. اما چون در خواب ناچار ملاحظاتی در کار است، نمیگذارد تعبیر خواب را از این فراتر ببرم. اگر کسی از این بابت مرا سرزنش کند از او درخواست خواهم کرد که خود وارد میدان بشود و ببیند میتواند از من صریحتر سخن گوید یا نه. اکنون به دست آوردن همین قدر دانش در این موضوع مرا کافی است. اگر روشی را که توضیح دادم برای تعبیر خواب در پیش گیریم به این نتیجه میرسیم که خواب در حقیقت دارای معنایی است و تنها در اثر فعالیت ناقص مغز، چنانکه دانشمندان پنداشته اند، به وجود نیامده است. وقتی کار تعبیر خواب را به پایان برسانیم درمی یابیم که خواب برآوردن آرزوست.

این مقاله ترجمه ای است از:

Sigmund Freud, Interpretation of Dreams, Penguin Freud Library, London, 1991, pp. 169-199 .

در نامه ای به فلیس در 12 ژوئن 1900 ، فروید ملاقات بعدی با Bellevue را تشریح میکند، خانه ای که او این رویا را در آن دیده بود. او می نویسد آیا حدس میزنید روزی لوحی مرمرین که این کلمات روی آن حک شده است در این خانه قرار گیرد؟ ــ ولی به نظر میرسد که اینطور نباشد. در 24 جولای 1895 ،دکتر زیگموند فروید راز رویاها را در این خانه کشف میکند.

تحقّق آرزو

زیگموند فروید

ترجمه مهسا كرم‏پور

ادامه مطلب….

كاركردِ رويا

نوشته زيگموند فرويد
ترجمه يحيى امامى

ادامه مطلب …